DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Żukowski, Jacek: Infantka Anna Katarzyna Konstancja i kultura artystyczno-kolekcjonerska dworu wazowskiego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71009#0261
Infantka Anna Katarzyna Konstancja i kultura dworu wazowskiego
253
zakupiona za pośrednictwem agenta królewskiego w Persji srebrzysta tkanina (samit)
z motywem ptaków (podobne tekstylium przechowuje do dziś Muzeum Narodowe w Kra-
kowie) posłużyła dworskiemu krawcowi do uszycia uniformu odpowiadającego zasadom
reprezentacji, ale i dziecięcym gustom. Jasny komplet, ożywiony niemal papuzimi barwami
ornamentu skontrastowanymi z czernią płaszcza, uzupełnia z pietyzmem ułożona kryza,
skrupulatnie haftowany pas z rapciami (pretina), delikatne pończochy jedwabne oraz „bot-
ki siekane". Klejnot zdobiący kapelusz królewicza nawiązuje do długiej, sięgającej ok.
1530 r. (szczególnie mocno zakorzenionej w Wenecji) tradycji brosz z dominującym ka-
mieniem w środku, otoczonym przez putta lub parę rozochoconych satyrów. Niewyklu-
czone, że przedstawione na płótnie precjozum stanowiło pamiątkę po zmarłej
przedwcześnie matce królewicza.
Chyba nieco na wyrost austriackie autorstwo przypisuje się w literaturze portretowi
króla Zygmunta o wyraźnej północnej proweniencji, w 1977 r. darowanemu ze zbiorów
monachijskich Zamkowi Królewskiemu w Warszawie. Malowidło pochodzące z Schless-
heim9° stanowi pochodną pierwowzoru z kręgu Rubensa, znanego ze zredukowanej do
półpostaci repliki w zbiorach prywatnych (kolekcja Kisters, Kreuzlingen, Szwajcaria) oraz
zadziwiającej hybrydy w pałacu wilanowskim91. Główną różnicą między wspomnianymi
płótnami a obiektem z posagu Anny Katarzyny jest brak na tym ostatnim orderu Złotego
Runa, a także nakrycie głowy złożone na stole: kapelusz-tok w typie beretta a tozzo,
z zastanawiającą, asymetryczną egretą. Takie szczegóły, jak krój kaftana i pludrów, typ
koronki, rodzaj uczesania, rozety przy pantoflach, pozwalają datować obraz na najpóźniej
1616 r.
Słusznie też wiąże się z posagiem 1642 r. wirtuozerski portret Zygmunta III na tarasie
ze skręconą kolumną, pędzla artysty flamandzkiego z kręgu Petera Paula Rubensa, do
1804 r. eksponowany w zamku neuburskim, a następnie w galerii obrazów w Augsburgu
(il. 5)92. Jak pisała Janina Ruszczycówna, wizerunek „jest namalowany bardzo plastycz-
nie i wyraziście, jego koloryt jest na ogół zrównoważony, a układ plam barwnych przemy-
ślany. Jest to obraz reprezentacyjny"; motyw skręconej kolumny badaczka uznaje za
symbol pobożności monarchy i „jego gotowości do obrony spraw wiary i Kościoła".
op. cit., s. 219, il. 42; Sztuka dworu Wazów..., poz. 34 (oprac. Jerzy Tadeusz PETRUS); Orzeł i Trzy Korony..., poz. II
25 (oprac. Hanna MAŁACHOWICZ); Dziecko w malarstwie od XVI do końca XIX wieku ze zbiorów polskich. Kat.
wyst. w Muzeum Pałacu w Wilanowie, Warszawa 2004, poz. 121 (oprac. Dorota JUSZCZAK); Jakub POKORA,
„W jakim wieku i dlaczego portretowało się dzieci w Polsce? Rekonesans", [w:] id., Nie tylko podobizna. Szkice
o portrecie, Warszawa 2012, s. 127-136, tu: 130.
90 01., pł., 210> <117 cm, Zamek Królewski w Warszawie - Muzeum, nr inw. ZKW 62, RUSZCZYCÓWNA, op. cit.,
s. 258, il. 67; Orzeł i Trzy korony..., poz. II 23, s. 138 (oprac. Dorota JUSZCZAK); Dorota JUSZCZAK, Hanna
MAŁACHOWICZ, Zamek Królewski w Warszawie. Malarstwo do 1900. Katalog zbiorów, t. 1, Warszawa 2007, poz.
339, s. 506-507.
91 Karolina LANCKOROŃSKA, „Un portrait de Sigismond III roi de Pologne, par Rubens", Antemurale, 11, 1967,
s. 173-175, il. 2; Juliusz Antoni CHROŚCICKI, „Rubens w Polsce", Rocznik Historii Sztuki, 12, 1981, s. 133-219, tu:
176-177. Wstydliwy kopista na obrazie wilanowskim namalował kostium Zygmunta III imaginacyjny w dolnej partii,
zasłaniając monarsze łydki...
92 01., pł., 2,19x1,39 cm, Monachium, Bayer. Staatsgemaldesammlungen, Alte Pinakothek, nr inw. 4576/7191, dawniej
w Galerii Obrazów w Augsburgu (nr inw. 2459), TOMKIEWICZ, Polonica w Niemczech..., poz. 8, s. 19; por. ibid., nr
72, s. 27; Mieczysław GĘBAROWICZ, „Nieznany portret króla Zygmunta III z jedną podobizną", [w:] Księga pamiąt-
kowa ku czci Leona Pinińskiego, Lwów 1936, s. 305-311; TOMKIEWICZ, „O niektórych polonicach...", s. 496, il. 2
(jako Pieter Soutman?); RUSZCZYCÓWNA, op. cit., s. 246-251, il. 62; Juliusz Antoni CHROŚCICKI, „Rubensow-
skie portrety Wazów", [w:] Rubens, Niderlandy i Polska. Materiały sesji naukowej. Muzeum Sztuki w Łodzi 25-26
lutego 1976, Łódź 1978, s. 42-61.
253
zakupiona za pośrednictwem agenta królewskiego w Persji srebrzysta tkanina (samit)
z motywem ptaków (podobne tekstylium przechowuje do dziś Muzeum Narodowe w Kra-
kowie) posłużyła dworskiemu krawcowi do uszycia uniformu odpowiadającego zasadom
reprezentacji, ale i dziecięcym gustom. Jasny komplet, ożywiony niemal papuzimi barwami
ornamentu skontrastowanymi z czernią płaszcza, uzupełnia z pietyzmem ułożona kryza,
skrupulatnie haftowany pas z rapciami (pretina), delikatne pończochy jedwabne oraz „bot-
ki siekane". Klejnot zdobiący kapelusz królewicza nawiązuje do długiej, sięgającej ok.
1530 r. (szczególnie mocno zakorzenionej w Wenecji) tradycji brosz z dominującym ka-
mieniem w środku, otoczonym przez putta lub parę rozochoconych satyrów. Niewyklu-
czone, że przedstawione na płótnie precjozum stanowiło pamiątkę po zmarłej
przedwcześnie matce królewicza.
Chyba nieco na wyrost austriackie autorstwo przypisuje się w literaturze portretowi
króla Zygmunta o wyraźnej północnej proweniencji, w 1977 r. darowanemu ze zbiorów
monachijskich Zamkowi Królewskiemu w Warszawie. Malowidło pochodzące z Schless-
heim9° stanowi pochodną pierwowzoru z kręgu Rubensa, znanego ze zredukowanej do
półpostaci repliki w zbiorach prywatnych (kolekcja Kisters, Kreuzlingen, Szwajcaria) oraz
zadziwiającej hybrydy w pałacu wilanowskim91. Główną różnicą między wspomnianymi
płótnami a obiektem z posagu Anny Katarzyny jest brak na tym ostatnim orderu Złotego
Runa, a także nakrycie głowy złożone na stole: kapelusz-tok w typie beretta a tozzo,
z zastanawiającą, asymetryczną egretą. Takie szczegóły, jak krój kaftana i pludrów, typ
koronki, rodzaj uczesania, rozety przy pantoflach, pozwalają datować obraz na najpóźniej
1616 r.
Słusznie też wiąże się z posagiem 1642 r. wirtuozerski portret Zygmunta III na tarasie
ze skręconą kolumną, pędzla artysty flamandzkiego z kręgu Petera Paula Rubensa, do
1804 r. eksponowany w zamku neuburskim, a następnie w galerii obrazów w Augsburgu
(il. 5)92. Jak pisała Janina Ruszczycówna, wizerunek „jest namalowany bardzo plastycz-
nie i wyraziście, jego koloryt jest na ogół zrównoważony, a układ plam barwnych przemy-
ślany. Jest to obraz reprezentacyjny"; motyw skręconej kolumny badaczka uznaje za
symbol pobożności monarchy i „jego gotowości do obrony spraw wiary i Kościoła".
op. cit., s. 219, il. 42; Sztuka dworu Wazów..., poz. 34 (oprac. Jerzy Tadeusz PETRUS); Orzeł i Trzy Korony..., poz. II
25 (oprac. Hanna MAŁACHOWICZ); Dziecko w malarstwie od XVI do końca XIX wieku ze zbiorów polskich. Kat.
wyst. w Muzeum Pałacu w Wilanowie, Warszawa 2004, poz. 121 (oprac. Dorota JUSZCZAK); Jakub POKORA,
„W jakim wieku i dlaczego portretowało się dzieci w Polsce? Rekonesans", [w:] id., Nie tylko podobizna. Szkice
o portrecie, Warszawa 2012, s. 127-136, tu: 130.
90 01., pł., 210> <117 cm, Zamek Królewski w Warszawie - Muzeum, nr inw. ZKW 62, RUSZCZYCÓWNA, op. cit.,
s. 258, il. 67; Orzeł i Trzy korony..., poz. II 23, s. 138 (oprac. Dorota JUSZCZAK); Dorota JUSZCZAK, Hanna
MAŁACHOWICZ, Zamek Królewski w Warszawie. Malarstwo do 1900. Katalog zbiorów, t. 1, Warszawa 2007, poz.
339, s. 506-507.
91 Karolina LANCKOROŃSKA, „Un portrait de Sigismond III roi de Pologne, par Rubens", Antemurale, 11, 1967,
s. 173-175, il. 2; Juliusz Antoni CHROŚCICKI, „Rubens w Polsce", Rocznik Historii Sztuki, 12, 1981, s. 133-219, tu:
176-177. Wstydliwy kopista na obrazie wilanowskim namalował kostium Zygmunta III imaginacyjny w dolnej partii,
zasłaniając monarsze łydki...
92 01., pł., 2,19x1,39 cm, Monachium, Bayer. Staatsgemaldesammlungen, Alte Pinakothek, nr inw. 4576/7191, dawniej
w Galerii Obrazów w Augsburgu (nr inw. 2459), TOMKIEWICZ, Polonica w Niemczech..., poz. 8, s. 19; por. ibid., nr
72, s. 27; Mieczysław GĘBAROWICZ, „Nieznany portret króla Zygmunta III z jedną podobizną", [w:] Księga pamiąt-
kowa ku czci Leona Pinińskiego, Lwów 1936, s. 305-311; TOMKIEWICZ, „O niektórych polonicach...", s. 496, il. 2
(jako Pieter Soutman?); RUSZCZYCÓWNA, op. cit., s. 246-251, il. 62; Juliusz Antoni CHROŚCICKI, „Rubensow-
skie portrety Wazów", [w:] Rubens, Niderlandy i Polska. Materiały sesji naukowej. Muzeum Sztuki w Łodzi 25-26
lutego 1976, Łódź 1978, s. 42-61.