DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Żukowski, Jacek: Infantka Anna Katarzyna Konstancja i kultura artystyczno-kolekcjonerska dworu wazowskiego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71009#0279
Infantka Anna Katarzyna Konstancja i kultura dworu wazowskiego
271
powodzenia ordynariusza wrocławskiego i płockiego, a jednocześnie swoisty manifest
polityka, który do czasu elekcji 1648 r. nie wyzbył się ambicji uzyskania dla siebie korony.
Niezależnie od innych obrazów dewocyjnych, takich jak wyobrażenia jezuickich świę-
tych i błogosławionych147, córka Zygmunta III przywiozła ze sobą do Niemiec kopię cu-
downego obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej z tzw. koroną władysławowską148 (il. 14),
powieszoną następnie w przedsionku loży książęcej w neuburskim kościele dworskim.
Na wspomnianych 50 wozach opuszczających latem 1642 r. Rzeczpospolitą wywożono
także inne, nieznane dziś obiekty rzemiosła (w tym instrumenty muzyczne), ryciny, rzeź-
by i malowidła149 oraz wizerunki koligatów królewny i dalszych członków Familiae Ja-
gellonum. Wśród tych ostatnich znajdowała się podobizna babki infantki, królowej
Katarzyny Jagiellonki, spalona w 1944 r., oraz zredukowana kopia konterfektu Anny Ja-
giellonki według Kobera150, a także seria całopostaciowych portretów Jagiellonów: Zyg-
munta I, Bony i Izabeli Jagiellonki oraz intrygujący ikonograficznie wizerunek Stefana
Batorego - obecnie w Zamku Królewskim w Warszawie151. Prawdopodobnie Wazówna
otrzymała od przyrodniego brata także konterfekt jego matki, pędzla Marcina Kobera152.
Zachowane do dziś wyobrażenie Anny Austriaczki intruguje ze względu na klasę arty-
styczną, ale i oficjalny, reprezentacyjny charakter ujęcia, jak również oddany drobiazgo-
wo kostium portretowy. Niezależnie od złożonej na stole (wskazywanej dłonią ozdobioną
pierścieniem zaślubinowym) tzw. korony szwedzkiej oraz przybranego rubinami, szma-
ragdami i perłami czepka (attifet), monarchini z dumą prezentuje upominek od swego
męża: zausznice z wiązanym monogramem SA, z podwieszonym pendentem
w kształcie rombu i trzema perłami. Tuż pod starannie gufrowaną i ukształtowaną syste-
mem drucików kryzą153 dostrzegamy złoty łańcuch na szyję (halsband, alszband, alzbant)
ozdobiony rubinami i perłami. Poniżej zwisają dwa łańcuchy perłowe, a w linii centralnej
przyciągają wzrok przymocowane do sukni cztery dosadne zawieszenia z gruszkowatymi
perłami (tzw. elencha). Perłowy haft154, ulubiony przez monarchinię słynącą z „malowa-
nia igłą", wypełnia także widoczny fragment karmazynowej, jedwabnej sukni spodniej,
147 Być może w skład wyprawy posagowej wchodziła również Madonna z Dzieciątkiem w girlandzie z kwiatów z jede-
nastoma aniołami Jana Starszego Brueghla zw. Aksamitnym i Rubensa, CHROŚCICKI, Rubens w Polsce..., s. 183.
148 Tadeusz CHRZANOWSKI, Marian KORNECKI, „Program ideowy koron Władysławowskich", Studia Claromon-
tana, 6: 1985, s. 47-62. Neuburski obraz Matki Bożej Częstochowskiej w 1695 r. obramowano sześcioma medalionami
z wizerunkami świętych jezuickich.
149 Maciej Dariusz Kossowski sugeruje, iż w skład posagu wchodził także Jeździec polski Van Dycka, nie wskazując
jednak przekonywającego argumentu potwierdzającego tę tezę, Maciej Dariusz KOSSOWSKI, „Czy w naszych zbio-
rach królewskich był «Jeździec polski» Van Dycka?", Biuletyn Historii Sztuki, 78, 2016, nr 2, s. 247-255.
150 Obraz dawniej w kolekcji Wittelsbachów w Schleissheim, darowany w 1973 r. Zamkowi Królewskiemu w Warsza-
wie, JUSZCZAK, MAŁACHOWICZ, op. cit., poz. 167, s. 277-279 (tam dalsza literatura).
151 Nieokreślony kopista XVII-wieczny, Portret Bony, ol., pł., 210,5><lll cm, ZKW/60; Portret Zygmunta Starego, ol.,
pł., 203,5x108 cm, ZKW/59; Portret Izabeli Jagiellonki, ol., pł., 203,5x111,5 cm, ZKW/61; a nadto nieokreślony
malarz niemiecki (?), Portret Stefana Batorego, ol., pł., 214x118 cm, ZKW/63, JUSZCZAK, MAŁACHOWICZ, op.
cit., s. 545-551.
152 01., pł., 231x144 cm, 1595, Monachium, Bayer. Staatsgemaldesammlungen, Alte Pinakothek, nr inw. 6992/6225,
RUSZCZYCÓWNA, op. cit., s. 187, il. 25; Sztuka dworu Wazów..., poz. 21, s. 45, il. 7, oprac. Jerzy Tadeusz PETRUS;
Mariusz KARPOWICZ, Barok w Polsce, Warszawa 1988, poz. 44, 45, s. 283; repr. barwna w: FABIANI, op. cit., il. 1
po s. 224.
153 Por. Jacek ŻUKOWSKI, „Cejlońskie «koło u wozu». O kryzie słów kilka", Barok: Historia-Literatura-Sztuka, 17,
2010, 2(34), s. 121-141.
154 Hafciarze pereł (Perlsticker) zajmowali szczególną pozycję na ówczesnym dworze polskim. Por. Inventarium JKM
Anna konigin in Poln und Schweden etc. klaidungen, LEITSCH, op. cit., Bd. 1, s. 667 i Bd. 4, s. 2556-2575.
271
powodzenia ordynariusza wrocławskiego i płockiego, a jednocześnie swoisty manifest
polityka, który do czasu elekcji 1648 r. nie wyzbył się ambicji uzyskania dla siebie korony.
Niezależnie od innych obrazów dewocyjnych, takich jak wyobrażenia jezuickich świę-
tych i błogosławionych147, córka Zygmunta III przywiozła ze sobą do Niemiec kopię cu-
downego obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej z tzw. koroną władysławowską148 (il. 14),
powieszoną następnie w przedsionku loży książęcej w neuburskim kościele dworskim.
Na wspomnianych 50 wozach opuszczających latem 1642 r. Rzeczpospolitą wywożono
także inne, nieznane dziś obiekty rzemiosła (w tym instrumenty muzyczne), ryciny, rzeź-
by i malowidła149 oraz wizerunki koligatów królewny i dalszych członków Familiae Ja-
gellonum. Wśród tych ostatnich znajdowała się podobizna babki infantki, królowej
Katarzyny Jagiellonki, spalona w 1944 r., oraz zredukowana kopia konterfektu Anny Ja-
giellonki według Kobera150, a także seria całopostaciowych portretów Jagiellonów: Zyg-
munta I, Bony i Izabeli Jagiellonki oraz intrygujący ikonograficznie wizerunek Stefana
Batorego - obecnie w Zamku Królewskim w Warszawie151. Prawdopodobnie Wazówna
otrzymała od przyrodniego brata także konterfekt jego matki, pędzla Marcina Kobera152.
Zachowane do dziś wyobrażenie Anny Austriaczki intruguje ze względu na klasę arty-
styczną, ale i oficjalny, reprezentacyjny charakter ujęcia, jak również oddany drobiazgo-
wo kostium portretowy. Niezależnie od złożonej na stole (wskazywanej dłonią ozdobioną
pierścieniem zaślubinowym) tzw. korony szwedzkiej oraz przybranego rubinami, szma-
ragdami i perłami czepka (attifet), monarchini z dumą prezentuje upominek od swego
męża: zausznice z wiązanym monogramem SA, z podwieszonym pendentem
w kształcie rombu i trzema perłami. Tuż pod starannie gufrowaną i ukształtowaną syste-
mem drucików kryzą153 dostrzegamy złoty łańcuch na szyję (halsband, alszband, alzbant)
ozdobiony rubinami i perłami. Poniżej zwisają dwa łańcuchy perłowe, a w linii centralnej
przyciągają wzrok przymocowane do sukni cztery dosadne zawieszenia z gruszkowatymi
perłami (tzw. elencha). Perłowy haft154, ulubiony przez monarchinię słynącą z „malowa-
nia igłą", wypełnia także widoczny fragment karmazynowej, jedwabnej sukni spodniej,
147 Być może w skład wyprawy posagowej wchodziła również Madonna z Dzieciątkiem w girlandzie z kwiatów z jede-
nastoma aniołami Jana Starszego Brueghla zw. Aksamitnym i Rubensa, CHROŚCICKI, Rubens w Polsce..., s. 183.
148 Tadeusz CHRZANOWSKI, Marian KORNECKI, „Program ideowy koron Władysławowskich", Studia Claromon-
tana, 6: 1985, s. 47-62. Neuburski obraz Matki Bożej Częstochowskiej w 1695 r. obramowano sześcioma medalionami
z wizerunkami świętych jezuickich.
149 Maciej Dariusz Kossowski sugeruje, iż w skład posagu wchodził także Jeździec polski Van Dycka, nie wskazując
jednak przekonywającego argumentu potwierdzającego tę tezę, Maciej Dariusz KOSSOWSKI, „Czy w naszych zbio-
rach królewskich był «Jeździec polski» Van Dycka?", Biuletyn Historii Sztuki, 78, 2016, nr 2, s. 247-255.
150 Obraz dawniej w kolekcji Wittelsbachów w Schleissheim, darowany w 1973 r. Zamkowi Królewskiemu w Warsza-
wie, JUSZCZAK, MAŁACHOWICZ, op. cit., poz. 167, s. 277-279 (tam dalsza literatura).
151 Nieokreślony kopista XVII-wieczny, Portret Bony, ol., pł., 210,5><lll cm, ZKW/60; Portret Zygmunta Starego, ol.,
pł., 203,5x108 cm, ZKW/59; Portret Izabeli Jagiellonki, ol., pł., 203,5x111,5 cm, ZKW/61; a nadto nieokreślony
malarz niemiecki (?), Portret Stefana Batorego, ol., pł., 214x118 cm, ZKW/63, JUSZCZAK, MAŁACHOWICZ, op.
cit., s. 545-551.
152 01., pł., 231x144 cm, 1595, Monachium, Bayer. Staatsgemaldesammlungen, Alte Pinakothek, nr inw. 6992/6225,
RUSZCZYCÓWNA, op. cit., s. 187, il. 25; Sztuka dworu Wazów..., poz. 21, s. 45, il. 7, oprac. Jerzy Tadeusz PETRUS;
Mariusz KARPOWICZ, Barok w Polsce, Warszawa 1988, poz. 44, 45, s. 283; repr. barwna w: FABIANI, op. cit., il. 1
po s. 224.
153 Por. Jacek ŻUKOWSKI, „Cejlońskie «koło u wozu». O kryzie słów kilka", Barok: Historia-Literatura-Sztuka, 17,
2010, 2(34), s. 121-141.
154 Hafciarze pereł (Perlsticker) zajmowali szczególną pozycję na ówczesnym dworze polskim. Por. Inventarium JKM
Anna konigin in Poln und Schweden etc. klaidungen, LEITSCH, op. cit., Bd. 1, s. 667 i Bd. 4, s. 2556-2575.