DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Żukowski, Jacek: Infantka Anna Katarzyna Konstancja i kultura artystyczno-kolekcjonerska dworu wazowskiego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71009#0292
284
Jacek Żukowski
składa się walcowa czasza z repusowaną w wysokim reliefie, zaprezentowaną na tle wy-
szukanych ornamentów roślinnych sceną walki nagich mężczyzn (tytanów, barbarzyń-
ców?) i dzikich zwierząt. Emaliowane wstęgi z liśćmi winorośli otaczają maszkarony,
faunowe hermy, arabeskowa wić, floralne pęki, głowy baranów oraz stworzeń z uszami
nietoperzy, diabelskie figury oraz ptaki. Pomiędzy trzonem a osadzonym na nim, bogato
repusowanym nodusem znajduje się podtrzymywany przez trzy delfiny wspornik. Pokry-
wa - przyozdobiona kunsztownymi maskami, wstęgami i wicią roślinną - zwieńczona
jest niesioną przez ptaka nasadą, ze stojącą na niej, górującą nad wszystkim postacią Judy-
ty, nadającą całości zaskakującą wymowę ideową. Niezwykła staranność i drobiazgowość
projektu oraz jego realizacja były motywowane dążeniem do uzyskania swoistego efektu
malarskiego. Dwa monogramy ACC ukryte na odwrociu stopy pucharu i w tle sceny figu-
ralnej dają wyjątkowe świadectwo wazowskiej kultury stołu.
Niestety nie zachowała się do naszych czasów (znana jeszcze Mieczysławowi Gębaro-
wiczowi) częściowo inkrustowana kością słoniową, ozdobiona czterema wolutami i lwi-
mi główkami pokrywka bursztynowej, owalnej czary na kręglowej nóżce185, z tarczą
herbową Zygmunta III oraz datą ukończenia dzieła: 1590 (il. 26). W 1642 r. w kolekcji
Maksymiliana I Bawarskiego znajdowała się rżnięta w krysztale górskim nalewka o wy-
sokości 7,5 cala, której podstawa oraz uchwyt obramowane były złotem. Co istotne, na-
lewka ta oraz pozłacany Handtpeckt zostały następnie „przekazane" Annie Katarzynie
Konstancji; jak możemy się domyślać, zbliżony los przypadł w udziale także innym wa-
zianom w kolekcji Wittelsbachów186. W szóstej sali monachijskiego Skarbca jest ekspo-
nowany zapewne tożsamy, a więc raczej nienależący do posagu infantki (jak się
najczęściej uznaje) imponujący zestaw składający się z misy187 i nalewki188, wykonanych
w większości z segmentów kryształowych (z ornamentem girland owocowych oraz
wstęg), połączonych elementami konstrukcyjnymi ze złota i pozłacanego srebra, pokryty-
mi obficie emaliowanym ornamentem, a nadto 56 rubinami i 144 diamentami. Być może
król Zygmunt osobiście wygrawerował herb Rzeczypospolitej z własnym, ukoronowa-
nym monogramem, widniejący w zwierciadle dna misy. Słusznie Gębarowicz przypusz-
cza, że to właśnie ten obiekt mógł być wykorzystany podczas uczty wydanej przez
Zygmunta III na cześć legata papieskiego Gaetaniego w 1596 r. Znajdujący się w mona-
chijskim skarbcu czerpak z kryształu górskiego zapewne należał jednak pierwotnie do
Anny Katarzyny Konstancji Wazówny189. Z czasem większość dzieł sztuki starszej i młod-
szej linii Wittelsbachów została połączona w jedną kolekcję. Wspomniane okoliczności
każą nam z ostrożnością podchodzić do tezy łączącej wszystkie bawarskie waziana z po-
sagiem Wazówny 1642 r.
185 Wys. 25, 3 cm, dł., 20 cm, szer. 14 cm, Kat. nr 522, Monachium, Residenzmuseum - Statzkammer der Residenz
Munchen, nr inw. SN 1974 i 1976 (pokrywa), 1590, TOMKIEWICZ, Polonica w Niemczech..., s. 186; GĘBAROWICZ,
„Dzieła złotnictwa...", s. 310-311, il. 10; KRASIŃSKA-KLAPUTH, KOZŁOWSKA, MENHARD, op. cit., s. 55.
186 Inventarium Der gemahlten..., Monachium, Bayerisches Hauptstaatsarchiv, HR I, 24/67/9, nr 93, Quellen and Stu-
dien..., poz. III, 6, s. 206.
187 Wys. 5,5 cm, śr. 50,1 cm, Monachium, Residenzmuseum - Statzkammer der Residenz Munchen, Kat. 346, TOM-
KIEWICZ, Polonica w Niemczech..., s. 128; KRASIŃSKA-KLAPUTH, KOZŁOWSKA, MENHARD, op. cit., s. 54.
188 Wys. 27,8 cm, szer. 10,5 cm, głęb. 14,3 cm, Monachium, Residenzmuseum - Statzkammer der Residenz Munchen,
nr inw. Kat. 347.
189 Owalny, brzeg złoty, z dwóch stron emaliowane sceny myśliwskie, rączka w kształcie smoka ozdobionego emalią,
8x16x8 cm, wyrób polski z pocz. XVII w., Residenzmuseum, Skrabiec, nr inw. A. 21, Schatzkammer der Miinchner
Residenz. Amtlicher Fiihrer, Munchen 1937, poz. 72; TOMKIEWICZ, Polonica w Niemczech..., s. 129.
Jacek Żukowski
składa się walcowa czasza z repusowaną w wysokim reliefie, zaprezentowaną na tle wy-
szukanych ornamentów roślinnych sceną walki nagich mężczyzn (tytanów, barbarzyń-
ców?) i dzikich zwierząt. Emaliowane wstęgi z liśćmi winorośli otaczają maszkarony,
faunowe hermy, arabeskowa wić, floralne pęki, głowy baranów oraz stworzeń z uszami
nietoperzy, diabelskie figury oraz ptaki. Pomiędzy trzonem a osadzonym na nim, bogato
repusowanym nodusem znajduje się podtrzymywany przez trzy delfiny wspornik. Pokry-
wa - przyozdobiona kunsztownymi maskami, wstęgami i wicią roślinną - zwieńczona
jest niesioną przez ptaka nasadą, ze stojącą na niej, górującą nad wszystkim postacią Judy-
ty, nadającą całości zaskakującą wymowę ideową. Niezwykła staranność i drobiazgowość
projektu oraz jego realizacja były motywowane dążeniem do uzyskania swoistego efektu
malarskiego. Dwa monogramy ACC ukryte na odwrociu stopy pucharu i w tle sceny figu-
ralnej dają wyjątkowe świadectwo wazowskiej kultury stołu.
Niestety nie zachowała się do naszych czasów (znana jeszcze Mieczysławowi Gębaro-
wiczowi) częściowo inkrustowana kością słoniową, ozdobiona czterema wolutami i lwi-
mi główkami pokrywka bursztynowej, owalnej czary na kręglowej nóżce185, z tarczą
herbową Zygmunta III oraz datą ukończenia dzieła: 1590 (il. 26). W 1642 r. w kolekcji
Maksymiliana I Bawarskiego znajdowała się rżnięta w krysztale górskim nalewka o wy-
sokości 7,5 cala, której podstawa oraz uchwyt obramowane były złotem. Co istotne, na-
lewka ta oraz pozłacany Handtpeckt zostały następnie „przekazane" Annie Katarzynie
Konstancji; jak możemy się domyślać, zbliżony los przypadł w udziale także innym wa-
zianom w kolekcji Wittelsbachów186. W szóstej sali monachijskiego Skarbca jest ekspo-
nowany zapewne tożsamy, a więc raczej nienależący do posagu infantki (jak się
najczęściej uznaje) imponujący zestaw składający się z misy187 i nalewki188, wykonanych
w większości z segmentów kryształowych (z ornamentem girland owocowych oraz
wstęg), połączonych elementami konstrukcyjnymi ze złota i pozłacanego srebra, pokryty-
mi obficie emaliowanym ornamentem, a nadto 56 rubinami i 144 diamentami. Być może
król Zygmunt osobiście wygrawerował herb Rzeczypospolitej z własnym, ukoronowa-
nym monogramem, widniejący w zwierciadle dna misy. Słusznie Gębarowicz przypusz-
cza, że to właśnie ten obiekt mógł być wykorzystany podczas uczty wydanej przez
Zygmunta III na cześć legata papieskiego Gaetaniego w 1596 r. Znajdujący się w mona-
chijskim skarbcu czerpak z kryształu górskiego zapewne należał jednak pierwotnie do
Anny Katarzyny Konstancji Wazówny189. Z czasem większość dzieł sztuki starszej i młod-
szej linii Wittelsbachów została połączona w jedną kolekcję. Wspomniane okoliczności
każą nam z ostrożnością podchodzić do tezy łączącej wszystkie bawarskie waziana z po-
sagiem Wazówny 1642 r.
185 Wys. 25, 3 cm, dł., 20 cm, szer. 14 cm, Kat. nr 522, Monachium, Residenzmuseum - Statzkammer der Residenz
Munchen, nr inw. SN 1974 i 1976 (pokrywa), 1590, TOMKIEWICZ, Polonica w Niemczech..., s. 186; GĘBAROWICZ,
„Dzieła złotnictwa...", s. 310-311, il. 10; KRASIŃSKA-KLAPUTH, KOZŁOWSKA, MENHARD, op. cit., s. 55.
186 Inventarium Der gemahlten..., Monachium, Bayerisches Hauptstaatsarchiv, HR I, 24/67/9, nr 93, Quellen and Stu-
dien..., poz. III, 6, s. 206.
187 Wys. 5,5 cm, śr. 50,1 cm, Monachium, Residenzmuseum - Statzkammer der Residenz Munchen, Kat. 346, TOM-
KIEWICZ, Polonica w Niemczech..., s. 128; KRASIŃSKA-KLAPUTH, KOZŁOWSKA, MENHARD, op. cit., s. 54.
188 Wys. 27,8 cm, szer. 10,5 cm, głęb. 14,3 cm, Monachium, Residenzmuseum - Statzkammer der Residenz Munchen,
nr inw. Kat. 347.
189 Owalny, brzeg złoty, z dwóch stron emaliowane sceny myśliwskie, rączka w kształcie smoka ozdobionego emalią,
8x16x8 cm, wyrób polski z pocz. XVII w., Residenzmuseum, Skrabiec, nr inw. A. 21, Schatzkammer der Miinchner
Residenz. Amtlicher Fiihrer, Munchen 1937, poz. 72; TOMKIEWICZ, Polonica w Niemczech..., s. 129.