DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Kurzej, Michał: Autorstwo architektury ko¬ścioła ¬w. Anny w Krakowie a problem twórczo¬ści architektonicznej Baltazara Fontany
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71009#0470
458
Michał Kurzej
3. Rationes Perceptorum et Expensorum Pro Fabrica Ecclesiae S. Annae Crac.,
fragment s. 149. Kraków, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, rękopis 318
uznano za architekta całego kościoła12. W rzeczywistości fragment ten należy tłumaczyć
następująco:
Twórcami tego dzieła byli:
pod zarządem i przewodnictwem
magistra Sebastiana Piskorskiego, doktora obojga praw i profesora, kanonika krakow-
skiego itd., dyrektora fabryki tego kościoła i naczelnego architekta:
Szlachetny Franciszek Solari, architekt od fundamentów aż po dach,
Szlachetny Baltazar Fontana, Komeńczyk, architekt kopuły, a odnośnie do wystroju
sztukatorskiego kościoła własnoręczny modelator i twórca, razem ze swoim bratem Fran-
ciszkiem Fontaną, zmarłym w Ołomuńcu, który był jego najbardziej utalentowanym po-
mocnikiem i współpracownikiem w prezbiterium oraz z innymi czeladnikami Włochami,
biegłymi w sztuce sztukatorskiej.
Tekst ten ma rzeczywiście istotne znaczenie, gdyż nagłówek nadaje mu charakter świa-
domej sygnatury, ale trzeba zaznaczyć, że użyte w nim znaczenie terminu „architectus"
odbiega od obecnego i raczej nie oznacza projektanta, tylko nadzorcę prac. Wskazuje na
to fakt, że w tym samym fragmencie przed Fontaną określono jako architektów ks. Pis-
korskiego i Franciszka Solariego. Ponadto trzeba przyjąć, że kolejność wzmianek w tek-
ście oddaje zasługi dla ukształtowania kościoła, więc jako „architekta" określono tam po
pierwsze Piskorskiego, po drugie Solariego, a Fontanę dopiero na trzecim miejscu. Wresz-
cie, gdyby chciano upamiętnić Fontanę jako architekta całego kościoła, napisano by po
prostu „architekt kościoła" lub „architekt całego kościoła", ewentualnie „architekt koś-
cioła wraz z kopułą", jednak dla wymienienia kopuły przed kościołem, którego jest ona
częścią, nie ma żadnego logicznego uzasadnienia.
Tekst określa więc Fontanę wyłącznie jako architekta kopuły, co jest oczywiście informa-
cją intrygującą, która zasługuje na próbę wyjaśnienia. Najbardziej przekonująca wydaje się
ta podjęta przez Stanisława Mossakowskiego, który przypuszczał, że sztukator zastępował
chorego Solariego13. Trzeba jednak zastrzec, że to zastępstwo mogło polegać raczej na nad-
zorowaniu prac, niż na stworzeniu koncepcji architektonicznej. Projekt kopuły dostarczył
bowiem 28 lutego 1699 r. Solari, co odnotowano w księdze rachunkowej: P. architekt oddał
mi abrys copulae exterioris et interioris faciei. Dałem mu ad rationem sałarii14 (il. 3). Naz-
12 KARPOWICZ, „Baltazar Fontana - architekt", s. 370. Tam następujące tłumaczenie: „Szlachetny Baltazar Fontana
Komasek, kopuły architekt i kościoła, co do dzieł stiuku wszędzie ręką własną cyzelator i autor".
13 Stanisław MOSSAKOWSKI, „Charakterystyka i geneza formy architektonicznej kościoła św. Anny w Krakowie",
Rocznik Krakowski, XXXVII:1965, s. 41, przyp. 15. Możliwe, że Fontana uchodził w Krakowie za znawcę problemów
konstrukcyjnych, gdyż jego opinię przywoływano podobno w czasie starań o naprawę hełmu wieży ratuszowej, uszko-
dzonego przez wichurę w 1703 r.; zob. Janina BIENIARZÓWNA, „Zygmunt Jan Zaleski (1656-1706) i jego dzieło",
Rocznik Krakowski, LXII: 1996, s. 22. Informacja ta nie jest jednak w pełni wiarygodna, gdyż nie znajduje potwierdze-
nia we wskazanym tam źródle, którym jest praca Józefa Muczkowskiego; zob. Józef MUCZKOWSKI, „Dawny krakow-
ski ratusz", Rocznik Krakowski, VIII: 1906, s. 22.
14 Rationes..., s. 149.
Michał Kurzej
3. Rationes Perceptorum et Expensorum Pro Fabrica Ecclesiae S. Annae Crac.,
fragment s. 149. Kraków, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, rękopis 318
uznano za architekta całego kościoła12. W rzeczywistości fragment ten należy tłumaczyć
następująco:
Twórcami tego dzieła byli:
pod zarządem i przewodnictwem
magistra Sebastiana Piskorskiego, doktora obojga praw i profesora, kanonika krakow-
skiego itd., dyrektora fabryki tego kościoła i naczelnego architekta:
Szlachetny Franciszek Solari, architekt od fundamentów aż po dach,
Szlachetny Baltazar Fontana, Komeńczyk, architekt kopuły, a odnośnie do wystroju
sztukatorskiego kościoła własnoręczny modelator i twórca, razem ze swoim bratem Fran-
ciszkiem Fontaną, zmarłym w Ołomuńcu, który był jego najbardziej utalentowanym po-
mocnikiem i współpracownikiem w prezbiterium oraz z innymi czeladnikami Włochami,
biegłymi w sztuce sztukatorskiej.
Tekst ten ma rzeczywiście istotne znaczenie, gdyż nagłówek nadaje mu charakter świa-
domej sygnatury, ale trzeba zaznaczyć, że użyte w nim znaczenie terminu „architectus"
odbiega od obecnego i raczej nie oznacza projektanta, tylko nadzorcę prac. Wskazuje na
to fakt, że w tym samym fragmencie przed Fontaną określono jako architektów ks. Pis-
korskiego i Franciszka Solariego. Ponadto trzeba przyjąć, że kolejność wzmianek w tek-
ście oddaje zasługi dla ukształtowania kościoła, więc jako „architekta" określono tam po
pierwsze Piskorskiego, po drugie Solariego, a Fontanę dopiero na trzecim miejscu. Wresz-
cie, gdyby chciano upamiętnić Fontanę jako architekta całego kościoła, napisano by po
prostu „architekt kościoła" lub „architekt całego kościoła", ewentualnie „architekt koś-
cioła wraz z kopułą", jednak dla wymienienia kopuły przed kościołem, którego jest ona
częścią, nie ma żadnego logicznego uzasadnienia.
Tekst określa więc Fontanę wyłącznie jako architekta kopuły, co jest oczywiście informa-
cją intrygującą, która zasługuje na próbę wyjaśnienia. Najbardziej przekonująca wydaje się
ta podjęta przez Stanisława Mossakowskiego, który przypuszczał, że sztukator zastępował
chorego Solariego13. Trzeba jednak zastrzec, że to zastępstwo mogło polegać raczej na nad-
zorowaniu prac, niż na stworzeniu koncepcji architektonicznej. Projekt kopuły dostarczył
bowiem 28 lutego 1699 r. Solari, co odnotowano w księdze rachunkowej: P. architekt oddał
mi abrys copulae exterioris et interioris faciei. Dałem mu ad rationem sałarii14 (il. 3). Naz-
12 KARPOWICZ, „Baltazar Fontana - architekt", s. 370. Tam następujące tłumaczenie: „Szlachetny Baltazar Fontana
Komasek, kopuły architekt i kościoła, co do dzieł stiuku wszędzie ręką własną cyzelator i autor".
13 Stanisław MOSSAKOWSKI, „Charakterystyka i geneza formy architektonicznej kościoła św. Anny w Krakowie",
Rocznik Krakowski, XXXVII:1965, s. 41, przyp. 15. Możliwe, że Fontana uchodził w Krakowie za znawcę problemów
konstrukcyjnych, gdyż jego opinię przywoływano podobno w czasie starań o naprawę hełmu wieży ratuszowej, uszko-
dzonego przez wichurę w 1703 r.; zob. Janina BIENIARZÓWNA, „Zygmunt Jan Zaleski (1656-1706) i jego dzieło",
Rocznik Krakowski, LXII: 1996, s. 22. Informacja ta nie jest jednak w pełni wiarygodna, gdyż nie znajduje potwierdze-
nia we wskazanym tam źródle, którym jest praca Józefa Muczkowskiego; zob. Józef MUCZKOWSKI, „Dawny krakow-
ski ratusz", Rocznik Krakowski, VIII: 1906, s. 22.
14 Rationes..., s. 149.