DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Polanowska, Jolanta: Mokotów (część górna) maison de plaisance à goût champêtre w tonacji malowniczej*
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71009#0505
Mokotów (część górna) - maison de plaisance a gout champetre
493
Ephraim Schróger stworzył posiadłość o tradycjonalnym programie mieszkalno ogro-
dowym z folwarkiem, ujętym w regularną, klasycznie zrygoryzowaną kompozycję, zaś
novum Zuga polegało na jej zatarciu, poprzez odstąpienie od tych zasad. W planie - od
symetrii i osiowości, co pozwalało na addytywne włączanie kolejnych działek i kompono-
wanie ich według zasad „scenografii" - przykładem zastosowanie jako kulis wysokich
drzew i Domu Murgrabiego oraz połączenie pałacyku osiami widokowymi z wachlarzo-
wo rozłożonymi pawilonami dekoracyjnymi, analogicznie do osi wschodnich, które „spi-
nały go" perspektywami z okolicami Łazienek, Wilanowa i Królikarni. Odejście od
symetrii, osiowości i regularności bryły pałacyku nadawało mu malowniczą (picturesque)
postać; a od zasady decorum - nieregularnym bryłom w historyzowanych kostiumach
pawilonów użytkowych - funkcji dekoracyjnej. Akcentowanie nowatorskich brył przez
asymetrię planu otoczenia, czy łączący je gładki mur - było zastosowaniem reguł deco-
rum w kompozycji, które też, dzięki sylwetom pawilonów jako eye catchers, spajało osia-
mi widokowymi dolną i górną część ogrodu.
Geneza struktury artystycznej
Przywołane fakty wskazują, iż o tworzeniu Mokotowa decydowała Izabella Lubomir-
ska, dla której miało to być miejsce otium post negotium (odpoczynku po oficjalnych
obowiązkach). Warto rozważyć krąg wpływów, którym podlegała ona i jej architekci.
Księżna, uważana za frankofilkę - wielbicielkę epoki Ludwika XIV103, pozostawała
w obrębie gout franęais, także w odniesieniu do sztuki i idei. Tradycyjny program pod-
miejskiej rezydencji znała też z wybitnego przykładu recepcji sztuki Andrć Le Notre'a104
- rodzinnego Wilanowa; jako współwłaścicielka nadzorowała jego modernizację, zacho-
wującą osiowy układ z pałacem-dominantą (1775-1778, Simon Gottlieb Zug, dostawione
boczny pawilon Łazienki i osobne Kuchni i Kordegardy). Poznała też sławne francuskie
ogrody, w tym Wersal. Bawiąc dłuższej w Paryżu i poszukując wzorów dla swych przy-
szłych inwestycji, zwiedzała nowe modne założenia, w tym podparyskie maisons de
plaisance d gout champetre105. Jej szczególne zainteresowanie posiadłością niegdyś zna-
nej osobiście markizy de Pompadour L 'Hermitage w wersalskim Petit Trianon (1749,
Ange-Jacques Gabriel, 1749-1750 zmiany), poświadcza nabyty projekt z planem CARTE
/ DE L 'HERMITAGE / DE MADAME / DE POMPADOUR /A VERSAILLES, który obej-
mował pałacyk, budynki pomocnicze i gospodarcze oraz ogrody spacerowy, kwiatowy
i warzywny106 (il. 18). Pozwala on stwierdzić, iż w Mokotowie zrealizowano podobny
program użytkowy z podobnym typem parterowego, pięcioosiowego pałacyku. Wersalski
103 Opinie: „głowę mając nabitą zalotami i wspaniałościami wieku Ludwika XIV": Julian Ursyn NIEMCEWICZ, Pa-
miętnik czasów moich, t. 1, Warszawa 1957, s. 242 i „Obca wszystkiemu prócz dawnych tradycji dworu francuskiego,
znała daleko lepiej wiek Ludwika XIV, aniżeli [dzieje ojczyste]": Anna POTOCKA-WĄSOWICZOWA Z TYSZKIE-
WICZÓW, Wspomnienia naocznego świadka, Warszawa 2010, s. 42. Por.: „Celem jej życia jest upodobnić się do
markizy de Pompadour": Stanisław WASYLEWSKI, Na dworze króla Stasia, Warszawa 2011, s. 201.
104 Jolanta PUTKOWSKA, „Wpływ sztuki Andre Le Notre'a na kształtowanie otoczenia rezydencji w Polsce w końcu
XVII i 1. połowie XVIII wieku", Biuletyn Historii Sztuki, 63, 2001, nr 1-4, s. 257-259.
105 Źródła, por. POLANOWSKA, Powązki..., s. 538.
106 Rysunki N.N.: Gab. Ryc. BUW, Inw. G.R. 1874, G.R. 1873, G.R. 1865 i G.R. 1866 (Zb. z Łańcuta): Teresa SULE-
RZYSKA, Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, cz. 2, Miejscowości różne,
rysunki architektoniczne, dekoracyjne, plany i widoki z XVIII i XIX wieku, Warszawa 1969, poz. 1006-1009 (1748,
projekt architekta Jean Cailleteaux de 1'Assurance [zw. Lassurance Młodszy]). Por. Dora WIEBENSON, The Pictu-
resque Garden in France, Princeton 1978, wg indeksu.
493
Ephraim Schróger stworzył posiadłość o tradycjonalnym programie mieszkalno ogro-
dowym z folwarkiem, ujętym w regularną, klasycznie zrygoryzowaną kompozycję, zaś
novum Zuga polegało na jej zatarciu, poprzez odstąpienie od tych zasad. W planie - od
symetrii i osiowości, co pozwalało na addytywne włączanie kolejnych działek i kompono-
wanie ich według zasad „scenografii" - przykładem zastosowanie jako kulis wysokich
drzew i Domu Murgrabiego oraz połączenie pałacyku osiami widokowymi z wachlarzo-
wo rozłożonymi pawilonami dekoracyjnymi, analogicznie do osi wschodnich, które „spi-
nały go" perspektywami z okolicami Łazienek, Wilanowa i Królikarni. Odejście od
symetrii, osiowości i regularności bryły pałacyku nadawało mu malowniczą (picturesque)
postać; a od zasady decorum - nieregularnym bryłom w historyzowanych kostiumach
pawilonów użytkowych - funkcji dekoracyjnej. Akcentowanie nowatorskich brył przez
asymetrię planu otoczenia, czy łączący je gładki mur - było zastosowaniem reguł deco-
rum w kompozycji, które też, dzięki sylwetom pawilonów jako eye catchers, spajało osia-
mi widokowymi dolną i górną część ogrodu.
Geneza struktury artystycznej
Przywołane fakty wskazują, iż o tworzeniu Mokotowa decydowała Izabella Lubomir-
ska, dla której miało to być miejsce otium post negotium (odpoczynku po oficjalnych
obowiązkach). Warto rozważyć krąg wpływów, którym podlegała ona i jej architekci.
Księżna, uważana za frankofilkę - wielbicielkę epoki Ludwika XIV103, pozostawała
w obrębie gout franęais, także w odniesieniu do sztuki i idei. Tradycyjny program pod-
miejskiej rezydencji znała też z wybitnego przykładu recepcji sztuki Andrć Le Notre'a104
- rodzinnego Wilanowa; jako współwłaścicielka nadzorowała jego modernizację, zacho-
wującą osiowy układ z pałacem-dominantą (1775-1778, Simon Gottlieb Zug, dostawione
boczny pawilon Łazienki i osobne Kuchni i Kordegardy). Poznała też sławne francuskie
ogrody, w tym Wersal. Bawiąc dłuższej w Paryżu i poszukując wzorów dla swych przy-
szłych inwestycji, zwiedzała nowe modne założenia, w tym podparyskie maisons de
plaisance d gout champetre105. Jej szczególne zainteresowanie posiadłością niegdyś zna-
nej osobiście markizy de Pompadour L 'Hermitage w wersalskim Petit Trianon (1749,
Ange-Jacques Gabriel, 1749-1750 zmiany), poświadcza nabyty projekt z planem CARTE
/ DE L 'HERMITAGE / DE MADAME / DE POMPADOUR /A VERSAILLES, który obej-
mował pałacyk, budynki pomocnicze i gospodarcze oraz ogrody spacerowy, kwiatowy
i warzywny106 (il. 18). Pozwala on stwierdzić, iż w Mokotowie zrealizowano podobny
program użytkowy z podobnym typem parterowego, pięcioosiowego pałacyku. Wersalski
103 Opinie: „głowę mając nabitą zalotami i wspaniałościami wieku Ludwika XIV": Julian Ursyn NIEMCEWICZ, Pa-
miętnik czasów moich, t. 1, Warszawa 1957, s. 242 i „Obca wszystkiemu prócz dawnych tradycji dworu francuskiego,
znała daleko lepiej wiek Ludwika XIV, aniżeli [dzieje ojczyste]": Anna POTOCKA-WĄSOWICZOWA Z TYSZKIE-
WICZÓW, Wspomnienia naocznego świadka, Warszawa 2010, s. 42. Por.: „Celem jej życia jest upodobnić się do
markizy de Pompadour": Stanisław WASYLEWSKI, Na dworze króla Stasia, Warszawa 2011, s. 201.
104 Jolanta PUTKOWSKA, „Wpływ sztuki Andre Le Notre'a na kształtowanie otoczenia rezydencji w Polsce w końcu
XVII i 1. połowie XVIII wieku", Biuletyn Historii Sztuki, 63, 2001, nr 1-4, s. 257-259.
105 Źródła, por. POLANOWSKA, Powązki..., s. 538.
106 Rysunki N.N.: Gab. Ryc. BUW, Inw. G.R. 1874, G.R. 1873, G.R. 1865 i G.R. 1866 (Zb. z Łańcuta): Teresa SULE-
RZYSKA, Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, cz. 2, Miejscowości różne,
rysunki architektoniczne, dekoracyjne, plany i widoki z XVIII i XIX wieku, Warszawa 1969, poz. 1006-1009 (1748,
projekt architekta Jean Cailleteaux de 1'Assurance [zw. Lassurance Młodszy]). Por. Dora WIEBENSON, The Pictu-
resque Garden in France, Princeton 1978, wg indeksu.