DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Artykuły
DOI article:Polanowska, Jolanta: Mokotów (część górna) maison de plaisance à goût champêtre w tonacji malowniczej*
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71009#0514
502
Jolanta Polanowska
Twórcy, projektanci i wykonawcy
Inicjatorami powstania rezydencji byli oboje księstwo. Książę zapewne powagą swego
urzędu marszałka wielkiego koronnego wspierał starania o pozyskanie kolejnych grun-
tów, ale to księżna była pomysłodawczynią przywiezionych z podróży koncepcji i decydo-
wała o ich realizacji. Uwagę zwraca ogrom jej starań o pozyskanie upatrzonych działek,
co zapewne poza względami osobistymi, można tłumaczyć także jej przekonaniem o po-
trzebie posiadłości zrealizowanej według modnych wzorów. Autorem projektu konkrety-
zującego jej pomysły oraz jego pierwszym realizatorem był Ephraim Schróger144, od
którego prace przejął Simon Gottlieb Zug. Z pierwszym można łączyć nawiązanie do typu
neoklasycznej villi, z drugim zaś - paradoksalne zacieranie jej sformułowań. Istotną, choć
pośrednią i trudną do udokumentowania, a dotąd zapoznaną rolę odegrał popularyzujący
zasady angielskich ogrodów krajobrazowych August Fryderyk Moszyński.
Wśród zatrudnianych w Mokotowie twórców byli wybitni artyści, jak malarz i archi-
tekt Vincenzo Brenna (1745-1820) i sztukator króla Johann Michael Graff (1742 - po
1796)145. Nazwiska pozostałych, głównie rzemieślników, znane sąjedynie z archiwa-
liów146. Wszystko to pozwala za twórców uznać księżnę, jako autorkę programu użytko-
wego, ideowego i poniekąd formalnego oraz Ephraima Schrógera i głównego realizatora -
Simona Gottlieba Zuga.
„Wpogoni za modą" - maison de plaisance oświeconej magnatki, dzieło wielostylowe
Mokotów był dziełem powstałym dla ambitnej, o wybitnej umysłowości i wyrafinowa-
nym guście księżnej, co poświadczył Zug, pisząc, iż nieustannie starała się „aby utrzymać
to przyjemne miejsce, zbogacając je corocznie jaką nową ozdobą pełną gustu"147. Dzięki
jej nieograniczonym środkom i snobizmowi nadążania za kolejnymi nadsekwańskimi
modami, a także dzięki kunsztowi świetnych architektów, był dziełem bardzo elitarnym,
niemal współczesnym „przerzutem stylowym" w zakresie architektury rezydencjonalnej.
Przyspieszona recepcja skutkowała kontaminacją funkcji, form i treści. Fizjokratyzm łą-
czył się z przejawami poznawczego i sentymentalnego stosunku do natury, a ciekawość
dzieł dawnej sztuki wyrażała się w budowlach picturesque w nurcie historyzmu asocjacyj-
nego. Mokotów był, obok Powązek, prekursorskim dziełem Zuga - wprowadzał styl
picturesque do architektury Warszawy. Wielość stylistyczna jego form wynikała z jedno-
czesnej recepcji różnych faz stylowych rozwoju ogrodów i architektury. Notabene, proces
ten nie został zakończony, lecz na skutek wydarzeń politycznych raptownie przerwany.
Wszystkie te zjawiska mieściły się w pojemnej formule funkcjonalnego typu maison de
plaisance14^, którego formy wynikały z mody na nowy styl życia. A kontrast wobec Pową-
zek - z dwu różnych rodzajów „prywatności": publicznej w Powązkach i prywatnej
w Mokotowie. Był on przeznaczony dla samej księżnej, bez otoczenia pozostawionego
w pałacu miejskim dworu, bez służby pokojowej, kuchennej i stajennej (zapewne umiesz-
czanej w należących do księżnej domkach po zachodniej stronie drogi) i bez lokowanych
w austerii gości.
144 KWIATKOWSKI, Szymon Bogumił Zug..., s. 64.
145 Por. ANEKS II.
146 Por. ANEKS II.
147 ZUG, op. cit., s. 13.
148 W ówczesnej polszczyźnie: „domki plejzirowe", „domek dla pleyzeru" i „zameczek plejzerowy".
Jolanta Polanowska
Twórcy, projektanci i wykonawcy
Inicjatorami powstania rezydencji byli oboje księstwo. Książę zapewne powagą swego
urzędu marszałka wielkiego koronnego wspierał starania o pozyskanie kolejnych grun-
tów, ale to księżna była pomysłodawczynią przywiezionych z podróży koncepcji i decydo-
wała o ich realizacji. Uwagę zwraca ogrom jej starań o pozyskanie upatrzonych działek,
co zapewne poza względami osobistymi, można tłumaczyć także jej przekonaniem o po-
trzebie posiadłości zrealizowanej według modnych wzorów. Autorem projektu konkrety-
zującego jej pomysły oraz jego pierwszym realizatorem był Ephraim Schróger144, od
którego prace przejął Simon Gottlieb Zug. Z pierwszym można łączyć nawiązanie do typu
neoklasycznej villi, z drugim zaś - paradoksalne zacieranie jej sformułowań. Istotną, choć
pośrednią i trudną do udokumentowania, a dotąd zapoznaną rolę odegrał popularyzujący
zasady angielskich ogrodów krajobrazowych August Fryderyk Moszyński.
Wśród zatrudnianych w Mokotowie twórców byli wybitni artyści, jak malarz i archi-
tekt Vincenzo Brenna (1745-1820) i sztukator króla Johann Michael Graff (1742 - po
1796)145. Nazwiska pozostałych, głównie rzemieślników, znane sąjedynie z archiwa-
liów146. Wszystko to pozwala za twórców uznać księżnę, jako autorkę programu użytko-
wego, ideowego i poniekąd formalnego oraz Ephraima Schrógera i głównego realizatora -
Simona Gottlieba Zuga.
„Wpogoni za modą" - maison de plaisance oświeconej magnatki, dzieło wielostylowe
Mokotów był dziełem powstałym dla ambitnej, o wybitnej umysłowości i wyrafinowa-
nym guście księżnej, co poświadczył Zug, pisząc, iż nieustannie starała się „aby utrzymać
to przyjemne miejsce, zbogacając je corocznie jaką nową ozdobą pełną gustu"147. Dzięki
jej nieograniczonym środkom i snobizmowi nadążania za kolejnymi nadsekwańskimi
modami, a także dzięki kunsztowi świetnych architektów, był dziełem bardzo elitarnym,
niemal współczesnym „przerzutem stylowym" w zakresie architektury rezydencjonalnej.
Przyspieszona recepcja skutkowała kontaminacją funkcji, form i treści. Fizjokratyzm łą-
czył się z przejawami poznawczego i sentymentalnego stosunku do natury, a ciekawość
dzieł dawnej sztuki wyrażała się w budowlach picturesque w nurcie historyzmu asocjacyj-
nego. Mokotów był, obok Powązek, prekursorskim dziełem Zuga - wprowadzał styl
picturesque do architektury Warszawy. Wielość stylistyczna jego form wynikała z jedno-
czesnej recepcji różnych faz stylowych rozwoju ogrodów i architektury. Notabene, proces
ten nie został zakończony, lecz na skutek wydarzeń politycznych raptownie przerwany.
Wszystkie te zjawiska mieściły się w pojemnej formule funkcjonalnego typu maison de
plaisance14^, którego formy wynikały z mody na nowy styl życia. A kontrast wobec Pową-
zek - z dwu różnych rodzajów „prywatności": publicznej w Powązkach i prywatnej
w Mokotowie. Był on przeznaczony dla samej księżnej, bez otoczenia pozostawionego
w pałacu miejskim dworu, bez służby pokojowej, kuchennej i stajennej (zapewne umiesz-
czanej w należących do księżnej domkach po zachodniej stronie drogi) i bez lokowanych
w austerii gości.
144 KWIATKOWSKI, Szymon Bogumił Zug..., s. 64.
145 Por. ANEKS II.
146 Por. ANEKS II.
147 ZUG, op. cit., s. 13.
148 W ówczesnej polszczyźnie: „domki plejzirowe", „domek dla pleyzeru" i „zameczek plejzerowy".