Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (79.2017)

540

Katarzyna Uchowicz

Forma domu Bohdana Lacherta opierała się ponadto na corbusierowskiej idei dom-ino
(1914) oraz jego studialnych koncepcjach zabudowy mieszkaniowej - dwóch wersjach
seryjnego domu „Citrohan", zrealizowanych przez Le Corbusiera i Pierre Jeannereta na
eksperymentalnej wystawie mieszkaniowej Weissenhofsiedlung w Stuttgarcie (1927)33.
Wydarzenie, zorganizowane przez niemiecki Werkbund pod przewodnictwem Ludwiga
Miesa van der Rohe, oglądali Józef Szanajca i Szymon Syrkus: „Syrkus i Szanajca zwie-
dzili w 1927 r. osiedle Weissenhof. Dla młodziutkiego wówczas Szanajcy była to pierw-
sza zagraniczna podróż, pierwsze zetknięcie się w naturze z dziełami sławnych
architektów. Najsilniejsze wrażenie wywarły na nim Corbusierowskie domy" - pisała
Helena Syrkusowa34.
Domy zostały zaplanowane jako prototypy architektury mieszkaniowej i z góry prze-
znaczone do dalszych badań. Stanowiły jednocześnie wynik prowadzonych od dekady
eksperymentów nad integralnością formy z funkcją: „W Stuttgarcie przedstawiliśmy dwa
całkowicie różne typy domów. Jeden z nich odpowiada trybowi życia, wyzwolonemu spod
sztucznych przymusów. Ten dom stanowi dalszy ciąg studiów, prowadzonych od dziesię-
ciu lat nad typem zwanym «Citrohan». Drugi dom jest wyrazem tej samej idei, ale przed-
stawionej w innej formie. Wielki pokój mieszkalny powstaje przez rozsunięcie ruchomych
ścianek działowych, które zasuwa się tylko na noc, aby przekształcić mieszkanie w rodzaj
wagonu sypialnego"35.
W tym samym nurcie architektury poszukującej ukształtowała się forma domu Lacher-
ta przy ul. Katowickiej, nowa wersja domu seryjnego (standaryzowanego). Mimo że nie
była to realizacj a wystawowa, można było j ą zwiedzać: „Dom eksperymentalny, położony
na Saskiej Kępie, przy ulicy Katowickiej, można zwiedzać po uprzednim porozumieniu
się telefonicznym z arch. Lachertem i Szanajcą"36.
Rok przed wystawą stuttgarcką Le Corbusier wzniósł w Paryżu Maison Cook (1926),
którego elewacja od strony ulicy - zestawiona z fasadą domu Lacherta - wykazuje wiele
podobieństw wynikających ze wspólnoty poszukiwań w obrębie tych samych zasad kształ-
towania przestrzeni. W formach elewacji ogrodowej można natomiast dostrzec rewers
domu-pracowni Amedee Ozenfanta w Paryżu (1922). Koncepcja zabudowy szeregowej
o odmiennie opracowanych segmentach pozostaje echem paryskiej willi La Roche (1923-
1925), stworzonej dla szwajcarskiego bankiera i kolekcjonera sztuki awangardowej Raula
La Roche oraz osiedla dla pracowników zakładów cukrowniczych Henry Frugesa w Pessac,
gdzie Le Corbusier podjął próbę zaprojektowania mieszkań dla zbiorowości przy jednocze-
snym zachowaniu indywidualnego charakteru każdego z nich dzięki zastosowaniu typo-
wych elementów w różnych układach37. Taki sam pomysł zrealizowano przy Katowickiej,
gdyż także tu każdy z trzech segmentów rozplanowano odmiennie wokół dwukondygna-
cyjnego holu. Projekty domów Le Corbusiera przeznaczone dla Pessac, Lachert i Szanajca
oglądali na I Międzynarodowej Wystawie Architektury Nowoczesnej, która odbyła się
w warszawskiej Zachęcie (1926)38.

33 J. N. J. [Janina Nina JANKOWSKA], „Osiedle eksperymentalne na wystawie mieszkaniowej w Stuttgarcie", Archi-
tektura i Budownictwo, 1927, nr 11-12, s. 339-346.

34 SYRKUS, Ku idei osiedla..., s. 48. Wbrew twierdzeniu Syrkusowej nie była ta pierwsza zagraniczna podróż Szanaj-
cy, podróżował on bowiem już od 1924 r. m.in. do Włoch, Niemiec, Czechosłowacji, Rumunii i Turcji.

35 Ibid., s. 46.

36 LACHERT, SZANAJCA, „Eksperymentalny dom..." , s. 4.

37 JENCKS, Le Corbusier..., s. 79.

38 Zob. Hanna FARYNA-PASZKIEWICZ, „Rok 1926 - dwie wystawy awangardy architektury w Zachęcie", [w:] To-
warzystwo Zachęty Sztuk Pięknych. Materiały z sesji, red. Joanna SOSNOWSKA, Warszawa 1993, s. 87-94.