Jak oglądano Rolkę?

113


li^R^O^MMMM^
niL uli uit uli nu mi mulit im & im ^ # uh mi mi uu. mi

f^o^^^^M^^
& lim iAl>nt & a iiuLbLMiul Muliiłuuł &u& & uiLm

OOIHH

1111 IM 111 MMmMlM

MtMm

3-4. Jan Feliks Piwarski, Orszak żałobny ku czci Aleksandra I, 1827.
Stronica w albumie Opis żałobnego obchodu..., 1829. Fot. Biblioteka Narodowa
konkretnych osób. W owych realizacjach na dalszy plan schodziła kwestia perspektywy,
tła itp. Często wręcz z nich rezygnowano.
Cały orszak, bez podziału na odcinki, ukazywano najczęściej w dwojaki sposób -
wzdłuż linii prostej lub wijącej się wężowato10. W pierwszym przypadku powstawał zwój
(łac. rotulus). W drugim zaś kompozycja w prostokącie, tzw. bustrofedon albo, co nas
mniej interesuje, symultaniczny obraz wydarzenia z ukazaniem poszczególnych epizo-
dów, widocznych jakby z lotu ptaka. W ostatnim przypadku konieczne były oznaczenia
cyfrowe i objaśnienia, by można było odtworzyć sobie kolejność etapów ceremonii. Przy-
kładem może być wjazd do Krakowa 26 V 1592 r. pierwszej żony Zygmunta III, Anny
Austriaczki11. W dobie nowożytnej i nowoczesnej operowano tu techniką rysunku, akwa-
reli czy gwaszu albo technikami graficznymi.
Rolkę tworzono sklejając paski pergaminu bądź papieru, szerokie przeważnie na trzy-
dzieści kilka centymetrów; łączna jej długość często dochodziła do kilkunastu metrów.
Pochód szedł od prawej do lewej, czyli oglądało go się tak, jak czytano tekst na antycznym
zwoju, starożytnej książce. Bustrofedon (gr. 'śladem orzącego wołu') prezentował pochód
w taki sam sposób, jak pisywano teksty u Greków i Italików do ok. VI w. przed Chrystu-
sem - w kolejnych linijkach na przemian od lewej ku prawej i od prawej ku lewej. Początek
orszaku był, naturalnie, w najwyższym szeregu - tu pochód równie dobrze mógł zmierzać
w lewo, jak w prawo. Bardziej rozbudowane przykłady, złożone z kilkunastu szeregów,
uzyskiwano przez sklejenie odbitek z kilku płyt. Osiągały wymiary ok. 1x1,5 m12.
Bustrofedon, choć fałszował drogę pochodu, miał tę zaletę, że łatwo można było go oglą-
dać -jednym spojrzeniem ogarnąć cały orszak13. Z powodzeniem mógł funkcjonować jako

10 Zob. Rainer ROY, Friedrich KOBLER, „Festaufzug, Festeinzug", [w:] Readexikon zur deutschen Kunstgeschichte,
Bd VIII, Munchen 1987, szp. 1417-1519.

11 Miedzioryt dołączony do relacji [b.a.], Konigliche Heimfuhrung in Polen, [b.m.] 1592. TARGOSZ, op. cit., s. 29-30,
il. 9 na s. 29, określa rycinę jako panoramę, przedstawioną metodą kontynuacyjną. Z wcześniejszych studiów zob. np.
A.G. [ANNA GROCHALA], „Wjazd do Krakowa w 1592 Anny Austriaczki, pierwszej żony Zygmunta III", [w:] Orzeł
i Trzy Korony..., kat. nr II 13, s. 132-133 (tam literatura).

12 Co do zwoju, zob. np. Kurt WEITZMANN, Illustrations in Roll and Codex. A Study of the Origin and Method of Text
Illustrations, Princeton 1947, s. 123 nn.; co do bustrofedonu, z nowszych prac zob. m. in. Marek WALCZAK, „Między
ceremoniałem uniwersyteckim a biskupim. Rysunek uroczystości pokanonizacyjnych św. Jana Kantego w Krakowie
w roku 1775", [w:] Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. IX: Ceremoniał i obyczaj w XVI-XVIII wieku, red. Jerzy
LILEYKO, Irena ROLSKA-BORUCH, Lublin 2008, s. 36-37 (tamże literatura).

13 Skutki owego fałszowania bywają obecne jeszcze dziś w stwierdzeniu, że „uczestnicy zgromadzenia [...] defilowali