180

In Memoriam

figur alegorycznych zdobiących Ogród Saski
w Warszawie, konfrontując je z tradycją ikonolo-
giczną wywiedzioną od antyku, a znajdującą swą
kodyfikację w Iconologii Cesarego Ripy (Piękne
nieznajome. Warszawskie zabytki XVII i XVIII w,
1986). Mistrzostwo w tym względzie okazał Pro-
fesor w spektakularnej interpretacji kostiumu ale-
goryczno-mitologicznego całego założenia pałaco-
wego, jakim była rezydencja wilanowska w rękach
Jana III (Z rozważań nad treściami ideowymi Wila-
nowa za Jana III, 1969; Sztuka oświeconego sar-
matyzmu. Antykizacja i klasycyzacja w środowisku
warszawskim czasów Jana III, 1970; Sekretne tre-
ści warszawskich zabytków, 1 wyd. 1976, 2. wyd.
1981). Okazało się, że pałac wilanowski zawiera
wyjątkowe bogactwo głębokich treści, jakie nadał
mu król ze swymi doradcami. Sięgano tu do Wergi-
liusza, Horacego, Owidiusza i Homera, korzystano
i z innych autorów starożytnych; antykizacja owa
miała zaś wyraz silnie aktualizujący - podkreślający
geniusz polityczno-militarny króla, jego zapatry-
wania państwowo-ustrojowe czy w końcu plany
dynastyczne. Podobnie błyskotliwie Profesor
przeanalizował freski tzw. Sali Horacego w pałacu
Bielińskich w Starym Otwocku (Sala Horacego
w Starym Otwocku. Z rozważań nad antykizacją
treści, 1969).
Dziedziną, której Profesor zaczął się bliżej
przyglądać w latach 70. i 80. była rzeźba. Począt-
kowo zajął się głównie twórczością sztukatorów
warszawskich 4. ćwierci XVII w., przeważnie ano-
nimowych, działających pod egidą architekta
i przedsiębiorcy artystycznego Giuseppe Simone
Bellottiego (Sztuka Warszawy drugiej połowy
XVII w., 1975, 2 wyd. 1987; Malarstwo i rzeźba
XVII w., 1986). Zawsze interesował się też rzeźbą
warszawską XVIII w., której zapowiadanej synte-
zy nie zdołał już ukończyć (Uwagi o przemianach
malarstwa i rzeźby polskiej w latach 1711-1740,
1981; Malarstwo i rzeźba czasów saskich, 1986;
Piękne nieznajome. Warszawskie zabytki XVII
iXVIII w., 1986; Rzeźbiarze warszawscy na Warmii
w XVIII wieku, 1996; Stiukatorzy wilanowscy
w XVIII wieku: Francesco Fumo i Pietro Innocentę
Comparetti, 1998). Podejmował też zagadnienie fe-
nomenu lwowskiej rzeźby rokokowej o szczegól-
nym, niespotykanym w Europie ładunku ekspresji
przekraczającej granicę obserwacji natury na rzecz
deformacji, chciałoby się rzec na rzecz „czystej
sztuki". Z dziedziny rzeźby opublikował dwie waż-
ne monografie - Baldasara Fontany (Baldasar
Fontana 1661-1733. Un berniniano ticinese in
Moravia e Polonia, 1990, wyd. polskie 1994; roz-
winięcie wątku rzeźbiarskiego w artykule: Balta-
sar Fontana - rzeźbiarz, 1994, zaś architektonicz-
nego w: Baltasar Fontana - architekt, 2015) oraz

Andreasa Schlutera (Andrzej Schluter, rzeźbiarz kró-
lów, 2014). Na uwagę zasługuje zwłaszcza pierwsza
z nich, która stała się wprost wzorcową monografią
czołowego artysty nowożytnego o niezwykle bogatym
dorobku i znaczącym wkładzie w rozwój europejskiej
rzeźby stiukowej, wprost rewolucjonizującym kształ-
towanie wnętrza sakralnego i jego dekoracji ścienno-
-ołtarzowej w Europie Środkowej ok. 1700 r. Z usta-
leń Profesora odnoszących się do fenomenu Fontany
jako czołowego europejskiego berninisty i do jego
twórczości jako źródła nowatorskiej koncepcji rzeź-
by, czy grupy rzeźb we wnętrzu, korzystało przez ko-
lejne pokolenie niezmiernie wielu badaczy polskich,
włoskich i czeskich.
Najpóźniej, bo dopiero w połowie lat 70., a jedno-
cześnie najowocniej pod względem ilościowym, zajął
się Profesor architekturą jako osobną dziedziną (o ile
nie liczyć wspomnianej publikacji pracy magisterskiej
na temat architektów działających w Szczuczynie).
Bez wyjątku poświęcił swoje zainteresowanie Wło-
chom - przybyszom z tzw. krainy jezior rozciągającej
się wzdłuż pogranicza włosko-szwajcarskiego -
mieszkańcom północnej Lombardii i regionów Tici-
no, Valsoldy, Como i Grigione - migrantom „za chle-
bem" w krajach leżących na północ od Alp. Nie spo-
sób wymienić wszystkich publikacji Karpowicza w tej
dziedzinie - jest ich kilkadziesiąt. Są one pokłosiem
niezliczonych włosko-szwajcarskich pobytów nauko-
wych Profesora, począwszy od stypendiów w Szwaj-
carii i we Włoszech w połowie lat 70. Podjęte zupeł-
nie na nowo badania nad życiem i twórczością
„polskich" Ticinesi, Valsoldesi czy Griggionesi,
w tym kwerendy źródłowe w księgach metrykalnych
terenu pogranicza oraz w aktach miejscowych nota-
riuszy, przyniosły lawinę informacji uzupełniających
dotychczasowe biografie artystów; wielu z nich Pro-
fesor wydobył po prostu z niebytu. Efekty włosko-
szwajcarskich badań Mariusza Karpowicza z lat 70.
zostały opublikowane już w początkach następnej
dekady. Najistotniejsze z nich, najobszerniejsze i naj-
bogatsze w źródła wychodziły przede wszystkim
w Szwajcarii. Trudno się temu dziwić, zważywszy na
ograniczenia wydawnicze i niemożność uzyskania po-
żądanego poziomu poligraficznego w warunkach pol-
skich lat 80. i początku 90. Przełomem stała się monu-
mentalna książka poświęcona wiekowi XVII - Artisti
Ticinesi in Polonia nel'600 wydana w Bellinzonie
w 1983 r. W zupełnie nowym świetle ukazała ona ta-
kich architektów jak Isidoro Affaitati, Giacomo Balin,
Giuseppe Simone i Tommaso Bellottiowie, Giovanni
Maria Bernardoni, Christoforo Bonadura, Matteo Cas-
tello, Carlo i Domenico Ceroni, Giuseppe Fontana, Gio-
vanni Pietro Perti, Giuseppe Piola, Sebastiano Sala, An-
drea Spezza, Costante Tencalla czy Giovanni Battista
Trevano, by wymienić tych najważniejszych. W trzy lata
później została wydana synteza polskiej działalności