202

Agnieszka Gąsior


2. Ansbach, kościół
św. Gumberta,
Madonna z retabulum
Brandenburskiego Zakonu
Łabędzia. Fot. Stefan Roller

Najświętszej Marii Panny od Łabędzia6. Ten zakon domu Hohenzollernów, założony
w 1440 r. przez elektora Fryderyka II na górze Harlung pod Alt-Brandenburg, był ważnym
instrumentem konsolidowania władzy. Jego funkcje religijne zazębiały się z celami poli-
tycznymi, czyli ściślejszym związaniem buntującego się stanu rycerskiego Marchii ze
strukturami władzy dworu Hohenzollernów i elektorami stojącymi na czele zakonu oraz
zacieśnieniem związków pomiędzy obydwoma oddalonymi od siebie obszarami władz-
twa Hohenzollernów - Frankonią i Brandenburgią. Pod względem struktury, a także am-
6 Na temat Bractwa Najświętszej Marii Panny („Gesellschaft Unserer Lieben Frauen"), później określanego mianem
Brandenburskiego Zakonu Łabędzia zob. Rudolph STILLFRIED, Stammbuch der loblichen Rittergesellschaft Unserer
Lieben Frau auf dem Berge bei Alt-Brandenburg oder Denkmale des Schwanenordens, Berlin 1842; id., Der Schwane-
norden. Sein Ursprung und Zweck, seine Geschichte und seine Alterthiimer, Halle/S. 1845; Rudolph STILLFRIED,
Siegfried HAENLE, Das Buch vom Schwanenorden. Ein Beitrag zu den Hohenzollerischen Forschungen, Berlin 1881;
Adolph HILLERT, Der Schwanenorden. Seine Geschichte, Statuten und Bedeutung, Berlin 1844; Heike AHLBORN,
Kirstin KAMENZ, Holger KRUSE, „Unsere Liebe Frau Schwan", [w:] Ritterorden und Adelsgesellschaften im spdtmit-
telalterlichen Deutschland. Ein systematisches Verzeichnis, red. Holger KRUSE, Werner PARAVICINI, Andreas,
Frankfurt/M. i in. 1991 (Kieler Werkstucke, Reihe D: Beitrage zur europaischen Geschichte des spaten Mittelalters, 1),
s. 324-346; Andreas RANFT, „Schwanenorden", [w:] Lexikon des Mittelalters VII (1995), s. 1611-1612; Thomas Alex-
ander LETZ, Fiirstliche Herrschaft und Kirche. Brandenburg und Burgund in der Mitte des 15. Jahrhunderts, Berlin
2004. Dawna kaplica Zakonu Łabędzia została zniszczona podczas przebudowy kościoła św. Gumberta w latach 1736-
1738. Od 1823 względnie 1825 r. liczne zachowane dzieła sztuki udostępniono zwiedzającym w gotyckim chórze
kościoła św. Gumberta, chór ten od czasu barokowej przebudowy utracił swoją funkcję liturgiczną.
- Karl-Heinz KURZIDEM, , Die Georgskapelle der St. Gumbertuskirche in Ansbach, Ansbach 2000; DASCHLEIN,
op. cit., s. 40; Adolf BAYER, St. Gumberts Kloster und Stift in Ansbach, Wurzburg 1948 (Veroffentlichungen der
Gesellschaft fur frankische Geschichte, IX. Reihe: Darstellungen aud der frankischen Geschichte, 6), s. 225.