389

MICHAŁ DZIEWULSKI
Kraków, Muzeum Narodowe
Zdzisław Żygulski junior jako bronioznawca

Próba scharakteryzowania działalności nauko-
wej profesora Zdzisława Żygulskiego jun. nie
jest łatwa, był to bowiem badacz, którego nie
sposób podporządkować ciasnym ramom pojedyn-
czych dyscyplin. Odpowiedź na pytanie, czy profesor
Zdzisław Żygulski był orientalistą, historykiem sztu-
ki, muzealnikiem czy może bronioznawcą również
nie jest łatwe. Z Jego bogatego naukowego życiorysu
wyłania się człowiek renesansu, pełen pasji i poświę-
cenia dla każdej z tych dziedzin. Wykształcony jako
historyk sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim, ser-
cem oddał się badaniom sztuki i kultury Orientu, któ-
re do końca życia zgłębiał wzorem jednego ze swoich
mistrzów, Tadeusza Mańkowskiego. Zawodowo od-
dał się muzealnictwu, opiekując się przez blisko 60
lat zbiorami Muzeum Książąt Czartoryskich w Kra-
kowie . Warto jednak postawić śmiałą tezę, że spośród
wszystkich zainteresowań profesora to właśnie bro-
nioznawstwo lub może ogólniej - nauka o dawnej
broni i barwie - stała się dziedziną, w której i dzięki
której osiągnął najwybitniejsze rezultaty zarówno
w życiu naukowym, jak i zawodowym, uzyskując nie-
podważalny, niemal kultowy status w środowisku mi-
łośników dawnych militariów i stając się rozpozna-
walną postacią nauki polskiej w świecie.

1 Należy pamiętać o tym, na co zwracał także uwagę Zdzi-

sław Żygulski jun., że bronioznawstwo, przede wszyst-
kim z punktu widzenia praktycznego, stale towarzyszyło
wychowaniu wojskowemu we wszystkich krajach już od
czasów starożytnych. Osobno należałoby potraktować
kwestię kolekcjonowania broni. Najsłynniejszymi zbiora-
mi do dziś pozostają te będące efektem pasji kolekcjoner-
skiej władców, m.in. w Wiedniu, Madrycie, Sztokholmie,
Dreźnie czy w Londynie. Kolekcje zbytkownej broni ist-
niały na ziemiach polskich już conajmniej od XVI w.,
choć może na mniejszą skalę. W przeciwieństwie do in-
nych krajów zachodniej Europy brak w Polsce wczesnych
drukowanych opracowań, których przedmiotem zaintere-
sowania byłyby zbrojownie, jak np. w przypadku dworu
Habsburgów dzieła Jakoba Schrencka von Notzing, Au-

Zainteresowanie Zdzisława Żygulskiego tema-
tem dawnych militariów było, jak się zdaje, wyni-
kiem zrządzenia losu, a w dalszej kolejności efek-
tem jego poczucia obowiązku, któremu oddał się
z charakterystyczną dla siebie pasją. Gdy w roku
1950 prof. Stanisław Jan Gąsiorowski powierzył
Zdzisławowi Żygulskiemu opiekę nad zbrojownią
Muzeum Książąt Czartoryskich, nie miał on jesz-
cze wówczas ani wiedzy, ani przygotowania do zaj-
mowania się tym tematem. Także dziedzina bronio-
znawstwa była wówczas jeszcze bardzo młoda
i wciąż rozwijająca się na ziemiach polskich. Jest
zdumiewające, że w kraju, w którym broń odgry-
wała zawsze olbrzymie znaczenie zarówno histo-
ryczne, jak i symboliczne, nauka starająca się upo-
rządkować wiedzę w tym zakresie wykształciła się
bardzo późno, bo dopiero w połowie wieku XIX.
W przeciwieństwie do takich krajów, jak Anglia,
Austria czy Niemcy, gdzie w oparciu o kolekcjo-
nerstwo znawstwo i systematyka dawnego uzbroje-
nia wykształciły się znacznie wcześniej1, na ziemiach
dawnej Rzeczypospolitej pierwsze opracowanie sta-
rające się podjąć problematykę dawnego uzbroje-
nia pojawiło się dopiero w roku 18572. Była to pra-
ca Józefa Łepkowskiego, poświęcona broni
gustissimorum imperatorum..., wydanego w Innsbrucku
w 1601 r., popularnie zwanego Armamentarium hero-
icum, a prezentującego zbiory „bohaterów" w zamku
w Ambras. To także w Austrii powstało pierwsze meto-
dyczne opracowanie Aloisa Primisera Die k.k. Ambraser
Sammlung (Wiedeń 1819). Wiek XIX obfitował w liczne
wydawnictwa opisujące dawne kolekcje broni i samą broń
we wszystkich większych krajach kontynentu: Niem-
czech, Austrii, Włoszech, Francji i Wielkiej Brytanii; zob.
Zdzisław ŻYGULSKI jun., Broń w dawnej Polsce na tle
uzbrojenia Europy i Bliskiego Wschodu, Warszawa 1975,
s. 9-18.
2 Żygulski (op. cit., s. 19) do wczesnych publikacji, uzna-
jąc je za ewenement na skalę europejską, zalicza wcze-
śniejsze wydawnictwa z wieku XVIII, spośród których na