„Salon odrzuconych" I Ogólnopolskiej Wystawy Plastyki w 1950 R.

569

weryfikować w sposób masowy. Ich scentralizowany charakter umożliwiał kontrolę poli-
tycznej poprawności dzieł, a odbywające się równolegle partyjne dyskusje systematyczną
indoktrynację twórców i krytyków. Racją fundamentalną stała się mityczna więź artystów
z „masami" i zaspokajanie wyimaginowanych potrzeb nowego robotniczo-chłopskiego
odbiorcy. Jego rzekome „niezadowolenie" bądź w zorganizowany sposób artykułowane
niezrozumienie (każdej wystawie towarzyszyła księga, gdzie zwiedzający obowiązko-
wo umieszczali uwagi) zmuszało artystów do tłumaczeń i samokrytyki. Ci jednak
w większości nie rezygnowali ze swojego zawodu. Gdy uświadomimy sobie, że socre-
alizm objął całą Polskę i każdy czynny wówczas plastyk musiał się mu w taki czy inny
sposób podporządkować albo przestać tworzyć, wyłania się bardzo obszerny materiał
skrzętnie omijany przez badaczy, a często także wstydliwie ukrywany przez samych
twórców.
Na każdą z czterech kolejnych OWP (1950, 1951, 1953, 1954) przyjmowano prace
blisko 400 artystów8; większość twórców przysyłała do weryfikacji minimum dwie pro-
pozycje. Daje to wynik imponujący, a pamiętać należy, że OWP, choć wiodące, nie były
jedynymi masowymi wystawami w latach obowiązywania radzieckiej formuły sztuki9.
Zderzyły się wówczas dwie sprzeczne siły - ogromna wola twórczej pracy po wojennej
przerwie oraz niszcząca, narzucona przez system ideologia, która tę wolę planowo i syste-
matycznie „dyscyplinowała".
Proces „urabiania" artystów nabrał znacznego przyspieszenia po IV Zjeździe Związku
Polskich Artystów Plastyków (ZPAP) w Katowicach, który odbył się w czerwcu 1949 r.
Ogłoszono wówczas socrealizm jedyną oficjalną i obowiązującą metodą tworzenia oraz
wybrano na prezesa Związku żarliwego apologetę kierunku - Juliusza Krajewskiego. Za-
padła również decyzja o zorganizowaniu na początku 1950 r. I OWP - wydarzenia o zna-
czeniu priorytetowym w upowszechnianiu doktryny10. Działania podjęto natychmiast.
W lipcu opublikowano specjalny Komunikat Zarządu Głównego ZPAP, który przypomi-
nał precyzyjny plan produkcyjny:
Zadaniem I Ogólnopolskiej Wystawy Plastyki jest uaktywnienie sztuk plastycznych w ży-
ciu naszego kraju, objęcie twórczością plastyczną istotnych zagadnień Polski Ludowej w
okresie kładzenia podwalin pod socjalizm. [...] W trosce o to, by ułatwić stworzenie dzieł
wyrażających główne problemy współczesnego życia [...] ZPAP oraz zespoły kwalifika-
cyjne subwencjonować będą dzieła wyrażające jeden z podanych niżej tematów:
a. Polski ruch rewolucyjny i walki wyzwoleńcze (np. Powstanie Kościuszkowskie, Wiosna
Ludów, Waryński i 1-szy Proletariat, gen. Świerczewski, Odrodzone Wojsko Polskie itp.)
b. Budowanie fundamentów Polski Ludowej (np. K.R.N., reforma rolna, zjednoczenie par-
tii robotniczych, współzawodnictwo pracy w mieście i na wsi, elementy gospodarki socja-
listycznej, polskie morze itp.).
c. Życie codzienne i społeczne świata pracy (np. życie świetlic, walka z analfabetyzmem,
życie młodzieży, nauka, wychowanie, sport, itp.)11

8 Zgłaszało się około 1000 artystów.

9 Poza czterema OWP w latach 1950-1954 odbyły się również inne ogólnopolskie wystawy propagujące socrealizm,
m.in.: Młodzież walczy o pokój (1950), Plastycy w walce o pokój (1950), I Ogólnopolska Wystawa Plakatu (1953),
Wystawa Zlotowa Młodych Kadr ZPAP (1952), 10 Lat Ludowego Wojska Polskiego w plastyce, Wystawa Postępowych
Artystów Plastyków (1954).

10 Wystawa zaplanowana została na luty 1950 r., lecz jej otwarcie nastąpiło 20 III; por. Polskie życie artystyczne w latach
1944-1960, red. Anna WIERZBICKA, t. 4: Rok 1950, oprac. Przemysław STROŻEK, Warszawa 2012, s. 155.

11 Juliusz KRAJEWSKI, Armand VETULANI, Stanisław TEISSEYRE, Komunikat Zarządu Głównego ZPAP, Warsza-
wa 1949.