609

PIOTR SKUBISZEWSKI
Warszawa

Janusz Nowiński, Ars cisterciensis. Kościół cysterski
w średniowieczu - wyposażenie i wystrój,
Warszawa, New Media Concept, 2016, ss. 423, il. 112

Przedmiotem omawianej tutaj książki jest śre-
dniowieczny kościół cysterski pojmowany
jako przestrzeń spełniająca wymogi życia re-
ligijnego zakonu, jako budowla ozdobiona we-
wnętrzną dekoracją i mieszcząca wyposażenie oraz
sprzęty nieodzowne do sprawowania liturgii eucha-
rystycznej i liturgii godzin. Autor podjął temat
ogromny. Jego prawidłowe i wyczerpujące opraco-
wanie wymagałoby uruchomienia międzynarodowe-
go zespołu badaczy, a rezultaty tego przedsięwzię-
cia wyraziłyby się w wielotomowej publikacji
obejmującej wiele krajów i różne dziedziny sztuki.
Liczbę bowiem opactw cysterskich czynnych
u schyłku średniowiecza oblicza się na ponad sie-
demset. Zniszczenia ich wnętrz i zasobów spowodo-
wane wojnami, kasatami, grabieżą i klęskami żywio-
łowymi były wprawdzie wielkie, ale w samych
dawnych kościołach cysterskich a także w muzeach,
kolekcjach oraz bibliotekach całego świata nadal za-
chowała się wielka liczba różnych dzieł należących
dawniej do wyposażenia budowli kultowych zako-
nu. Należy przy tym pamiętać, że cystersi mieli swo-
je klasztory w średniowieczu w całej Europie łaciń-
skiej: od Irlandii, Szkocji, Norwegii, Szwecji
i dzisiejszej Estonii - na północy, po Portugalię,
Hiszpanię, Włochy, Chorwację i Węgry - na połu-
dniu. Pierwsza wielka wystawa poświęcona sztuce
cystersów, która odbyła się w Dijon w roku 1953
i której twórcą był wybitny badacz sztuki Burgundii,
Pierre Quarre, Saint Bernard et l'art des cisterciens,
jak również cytowana przez Janusza Nowińskiego,
zorganizowana w Paryżu w roku 1990 przez profe-
sora Leon Pressouyre'a, świetna wystawa Saint Ber-
nard et le monde cistercien, pokazały jak wiele
wciąż zachowało się z średniowiecznego wyposaże-
nia opactw cysterskich i jak bardzo materiał ten cze-
ka na analizę właśnie z punktu widzenia jego funkcji
w życiu wspólnoty klasztornej. Potwierdzają tę ob-


Janusz Nowiński
Ars cisterciensis

serwację niezliczone katalogi muzeów i wystaw oraz
prace monograficzne, w których omawiane są zabyt-
ki pochodzące z opactw cysterskich.
Pragnąc zamknąć tak ambitny temat w jednej
książce, Autor musiał dokonać wyboru i wyboru tego
dokonał. Obszernie uwzględnił materiał zabytkowy
z Polski i z krajów języka niemieckiego, częściowo
także z Czech. Przykłady z innych krajów - tylko
z Francji, Portugalii, Hiszpanii, Włoch i Danii - poja-
wiają się sporadycznie przy omawianiu niektórych
składników wystroju i wyposażenia kościoła cyster-
skiego. Należy wszakże żałować, że to terytorialne