708

Mikołaj Baliszewski

opieką swojego znanego kuzyna, aktywnego w Rzymie przez dwadzieścia lat Szymona
Czechowicza (1689-1775)15, ucznia Carla Maratty. Przez wiele lat cała rodzina artystów
zamieszkiwała wspólnie kamienicę Pod Fortuną przy Rynku w Warszawie, gdzie mieściła
się również ich rodzinna, prężnie działająca szkoła malarska16. W tym czasie w Warsza-
wie, gdzie nie było jeszcze nowoczesnej akademii sztuk pięknych, a królewskie atelier
zwane „Malarnią" pojawiło się dopiero kilka lat później za panowania Stanisława Augu-
sta Poniatowskiego17, dla uzdolnionego plastycznie i dobrze rokującego chłopca jedynie
wyjazd za granicę dawał szansę gruntownego rozwoju i kariery. Według anonimowego
wczesnego biogramu z 1832 r. właśnie za sprawą wuja matki - Czechowicza, Franciszek
otrzymał protekcję biskupa żmudzkiego Jana Stefana Giedroycia18, która być może pole-
gała na sfinansowaniu kosztów podróży młodego Smuglewicza na naukę, mogła też ozna-
czać rekomendację i pomoc w znalezieniu lokum na pierwsze tygodnie pobytu. Kiedy
tylko na europejskich drogach zapanował względny spokój po wojnie siedmioletniej19,
prawdopodobnie wiosną 1763 r. siedemnastoletni Franciszek wyruszył do Rzymu, by roz-
począć prawdziwą edukację artystyczną w - cytując Ennio Quirino Viscontiego - ,,1'unico
emporio del bello e il tempio del vero gusto"20.
Księgi Pellegrini dal 1763 al 1774, Elemosine dei Pellegrini 1766-1778 oraz Libro
d'Entrate ed Uscite zachowane w Archiwum Hospicjum Polskiego przy via delle Botte-
ghe Oscure 15 nie odnotowują osoby Franciszka Smuglewicza, w związku z czym nie
znamy daty dziennej jego przyjazdu do miasta nad Tybrem21. Kolejne miejsca pobytu
młodego artysty w Rzymie udało się jednak ustalić na podstawie rękopiśmiennych reje-
strów parafialnych zachowanych w Archivio Storico Diocesano di Roma (Archivio Stori-
co del Vicariato di Roma)22.
Nieocenionym źródłem do badań nad działalnością artystów, architektów i rzemieślni-
ków aktywnych w Rzymie są licznie zachowane księgi dusz. Libri Status Animarum spo-
rządzane były dorocznie tuż po święcie Wielkiej Nocy w formie spisu powszechnego
parafian i innowierców w miejscach ich zamieszkania. Oprócz imion i nazwisk pod da-
nym adresem odnotowywane były pokrewieństwo oraz profesje spisywanych, a także -

15 Na temat osiemnastoletniego pobytu Szymona Czechowicza w Rzymie zob. Maciej LORET, Gli artisti polacchi
a Roma nel Settecento, Milano-Roma 1929, s. 18-22. Szerzej na temat twórczości artysty i jego działającej w Warszawie
od 1750 r. prywatnej szkoły sztuk pięknych zob. Józefa ORAŃSKA, Szymon Czechowicz 1689-1775, Poznań 1948;
Zbigniew MICHALCZYK, Szymon Czechowicz (1689-1775), Warszawa 2007; id., „Uwagi na temat pierwowzorów
dzieł Szymona Czechowicza i malarzy jego kręgu", Biuletyn Historii Sztuki, LXXV:2013, nr 4, s. 697-773.

16 MICHALCZYK, Szymon Czechowicz..., s. 77-83; BERNATOWICZ, op. cit., s. 66-67.

17 Na temat Malarni zob. BERNATOWICZ, op. cit., s. 23-64.

18 „O celniejszych malarzach polskich", A. Gałęzowskiego i Komp. kalendarz domowy na rok przestępny 1832, s. 27;
BERNATOWICZ (op. cit., s. 75, 100, przyp. 276) tę samą informację cytuje za rękopisem Józefa Peszki Wiadomość
o malarzach polskich z Biblioteki Jagiellońskiej. Portret biskupa Jana Stefana Giedroycia Smuglewicz malował
w Wilnie w 1. połowie lat 90. (obecnie w MNW).

19 GOLAŃSKI, op. cit., s. 10. Biograf Smuglewicza ma tu na myśli pokój paryski z 10 II 1763 r.

20 Ennio Quirino VISCONTI, Due discorsi inediti, con alcune sue Lettere e con altre a lui scritte, Milano 1841, s. 28.

21 Za informację dotyczącą archiwaliów Hospicjum Polskiego w Rzymie dziękuję dr. Józefowi Skrabskiemu, który
przygotowuje obecnie edycję dokumentów z tegoż zasobu.

22 Od kilku lat na podstawie rękopiśmiennych rejestrów parafialnych publikowane są spisy artystów i rzemieślników
z lat Świętych Jubileuszy (1700, 1725, 1750 i 1775); zob. Artisti e Artigiani a Roma: dagli Stati delle Anime del 1700,
1725, 1750, 1775, t. 1-3, red. Elisa DEBENEDETTI, Roma 2004-2013 [Studi sul Settecento Romano, 20-21, 29]. Ze
względu na brak zapisu w księdze dusz w roku 1775 badacze włoscy nie odnotowali niestety informacji o obecności
w Rzymie Franciszka Smuglewicza. Na temat znaczenia badań nad zbiorami Archivio Storico Diocesano di Roma
w warsztacie historyka sztuki zob. Olivier MICHEL, „Les Archives du Vicariat de Rome", [w:] id., Vivre et peindre d
Rome au XVIII-e siecle, Rome 1996 [Collection de I'Ecole Franęaise de Rome, 217], s. 17-39.