Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (80.2018)

Recenzje

215

łączyli obie te kompetencje. Co więcej, niektórzy
zdolni byli operować różnymi formułami malarskie-
go iluzjonizmu - jak Ignaz Depee, biegły zarówno
we wpisywaniu scen w przestrzeń fikcyjnej architek-
tury jak i w stosowaniu rozwiązań zakorzenionych
w tradycjach Gaulliego i Correggia.
Warunkiem powodzenia malarza pragnącego re-
gularnie pozyskiwać zamówienia od katolickich zle-
ceniodawców bywała konwersja, co potwierdza
przypadek Willmanna. „Śląski Apelles" jest także
przykładem stosowania szczególnie bogatego reper-
tuaru zabiegów autopromocyjnych. Nie tylko upo-
wszechniał swe dzieła za pomocą grafiki, ale podjął
skuteczne starania o ujęcie swej sylwetki w Teutsche
Academic... Joachima Sandrarta, co miało zapewnić
mu renomę poza granicami Śląska. Spisanie umowy
ze zleceniodawcą poprzedzały negocjacje, które
wiązały się z przekazaniem malarzowi wskazówek,
czasem w postaci graficznych pierwowzorów. Jeśli
instrukcje miały charakter zaleceń pisemnych, arty-
sta zobowiązany był przedstawić do akceptacji pro-
jekt, w przypadku powodzenia negocjacji załączany
do umowy.
Rozdział trzeci opracowania poświęcono tech-
nicznym aspektom malarstwa barokowego na Ślą-
sku. Autor zwraca uwagę na gwałtowny wzrost
popytu na wielkoformatowe obrazy na płótnie, roz-
budowane cykle malowideł na parapetach empor

7 Wśród poddanych w roku 1687 biskupiej wizytacji ko-
ściołów archidiakonatu opolskiego było 112 obiektów
murowanych i 199 drewniane. Do tego doliczyć należy
świątynie dekanatów bytomskiego i pszczyńskiego diece-
zji krakowskiej, gdzie przeważało budownictwo drewnia-
ne; Jerzy DOBRZYCKI, Kościoły drewniane na Górnym
Śląsku, Kraków 1926, s. 8.

8 Badania dendrochronologiczne, prowadzone w ostatnich

latach pod auspicjami śląskiego wojewódzkiego konser-
watora zabytków, pozwalają na uściślenie lub weryfikację

dotychczasowego datowania drewnianych obiektów;
Aleksander KONIECZNY, „Sprawozdanie z badań den-

drochronologicznych zabytkowych kościołów w woje-
wództwie śląskim przeprowadzonych w 2008 roku",
Wiadomości konserwatorskie województwa śląskiego,
2009, nr 1, s. 95-126; id., „Sprawozdanie z badań dendro-

chronologicznych zabytkowych kościołów w wojewódz-
twie śląskim przeprowadzonych w 2009 roku",
Wiadomości konserwatorskie województwa śląskiego,
2010, nr 2, s. 185-202; id., „Badania dendrochronologicz-
ne zabytków architektury drewnianej w województwie

śląskim w latach 2010-2011", Wiadomości konserwator-
skie województwa śląskiego, 2012, nr 4, s. 189-236; id.,
„Badania dendrochronologiczne zabytków architektury
drewnianej w województwie śląskim w latach 2012-
2013", Wiadomości konserwatorskie województwa ślą-
skiego, 2017, nr 3, s. 205-259.

oraz dekoracje freskowe, wymuszający modyfikację
techniki olejnej i freskowej. Pomija jednak problem
polichromii w kościołach drewnianych, stanowią-
cych znaczącą część malarskich wystrojów zwłasz-
cza na Górnym Śląsku7. Po wojnie trzydziestoletniej
wiele obiektów wzniesionych w konstrukcji zrębo-
wej zastępowano nowymi o podobnym charakterze
lub modernizowano wnętrza istniejących kościo-
łów8. W ostatnich latach odsłonięto i poddano za-
biegom konserwatorskim kilka zespołów malowideł
- w Sierakowicach9, Żernicy10, Ostropie11 i Ćwikli-
cach12. Wykonywanie temperowych polichromii na
ścianach z belek wymagało innych kompetencji niż
realizacja dekoracji freskowych w obiektach muro-
wanych. Biorąc pod uwagę popyt na tego typu poli-
chromie w południowo-wschodniej części Śląska, to
właśnie biegłość w ich realizacji mogła decydować
o sukcesie lokalnych twórców, którzy dla zdobio-
nych przez siebie kościołów wykonywali prawdopo-
dobnie także obrazy ołtarzowe13.
Autor szczegółowo omawia kwestie wyboru
i przygotowania podobrazia w przypadku malarstwa
na płótnie. Zdecydowanie mniej uwagi poświęca
dziełom na desce, choć, jak sam przyznaje, materiał
ten w omawianym okresie nadal stosowany był na
Śląsku. Zbyt pobieżnie potraktowane zostało rów-
nież malarstwo ścienne, w którym autor stwierdza
odchodzenie od pracochłonnej techniki klasycznego
9 Anna SZADKOWSKA, „Polichromie w kościele pw.
św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Sierakowicach", Wia-
domości konserwatorskie województwa śląskiego, 2011,
nr 3, s. 99-120.
10 Adrian POLOCZEK, „Konserwacja polichromii w ko-
ściele pw. św. Michała Archanioła w Żernicy k. Gliwic",
Wiadomości konserwatorskie województwa śląskiego,
2009, nr 1, s. 45-50; Adrian i Agata POLOCZKOWIE,
„Kościół pw. św. Michała Archanioła w Żernicy - wybra-
ne problemy", Rocznik. Muzeum Górnośląski Park Etno-
graficzny w Chorzowie, 2016, nr 4, s. 225-237.
11 Jerzy GORZELIK, „O barokowym wystroju i wyposa-
żeniu starego kościoła pw. św. Jerzego w Ostropie", [w:]
Osiem wieków Ostropy: przeszłość osady, historia para-
fii, czasy obecne, red. Piotr GÓRECKI, Gliwice 2007,
s. 53-65; Anna OSTROWSKA, „Smok, nierządnica i sta-
ra skrzynia. Odkrywanie historii kościoła pw. św. Jerzego
w Gliwicach-Ostropie", Wiadomości konserwatorskie
województwa śląskiego, 2017, nr 9, s. 99-116.
12 Barbara KLAJMON, „Prace remontowo-konserwator-
skie w kościele pw. św. Marcina w Ćwiklicach", Wiado-
mości konserwatorskie województwa śląskiego, 2017,
nr 9, s. 55-78.
13 Do takich wniosków prowadzić może analiza porów-
nawcza obrazów ołtarzy głównych i polichromii w Żerni-
cy i Ostropie.