DOI article:
Chodorowski, Michał: Początki współczesnego oblicza ul. Lipowej w Białymstoku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.61899#0024
Michał Chodorowski
21. Śródmieście socjalistycznego Białegostoku, rys. inż. Z. Tomaszewski. Zwarta zabudowa pierzejowa
wzdłuż głównej ulicy osiedla, jaką była Lipowa, i wolno stojące bloki z dużymi prześwitami między
zabudową, dużą ilością terenów zielonych wewnątrz kwartałów. Źródło: „Gazeta Białostocka", (297) 1953.
Śródmieście socjalistycznego Białegostoku, drawing: engineer Z. Tomaszewski. Concise row housing
ałong the main Street of the estate, i.e. Lipowa Street, and freestanding blocks with łarge passages be-
tween the housing and numerous green areas inside the quarter. Source: „Gazeta Białostocka", (297) 1953.
czątku XX stulecia. Dopiero zniszczenie miasta na tak wielką skalę, jak to zdziałała dru-
ga wojna światowa, otworzyło możliwość nawiązania do dawnych wartości historycznych
i plastycznych przy planowaniu według nowych zasad i potrzeb życia współczesnego33. Na
podstawie tego fragmentu należy sobie zdać sprawę ze stosunku konserwatorów
i projektantów do zabudowy XIX-wiecznej i śmiałych rozwiązań planistycznych,
22. Projekt elewacji. Projekt Planu szczegółoioego odbudowy ul. Stalina w Białymstoku (1953). Pierzeja
północna - poszerzenie ul. Lipowej, z prawej kino Pokój. Widać zróżnicowanie w zastosowanych
dachach (odcinki z dachami skośnymi i płaskimi). Pierwotna elewacja kina Pokój i łącznik
z przepustem (dziś zamknięty), który łączył ulicę z wnętrzem kwartału. Źródło: DLI.
Elevation project. Projekt Planu szczegółoioego odbudowy ul. Stalina w Białymstoku (1953). Northern
row of houses - the expansion of Lipowa Street, to the right: the "Pokój" cinema. Visible differentiation
of roofs (fragments with fiat and slanted roofs). Original elevation of the "Pokój" cinema and a passage
(today: closed) linking the Street with the interior of the ąuarter. Source: DU.
34
Początki współczesnego oblicza ul. Lipowej w Białymstoku
które dzisiaj mogą wydawać się kontrowersyjne. Głównym czynnikiem, decydują-
cym o zachowaniu wielu obiektów, dzisiaj uznawanych za zabytkowe, były wzglę-
dy ekonomiczne. Ograniczano wówczas maksymalnie ilość wyburzonej kubatury,
co uratowało wiele budynków przed wyburzeniem.
Rysunek projektu (rys. 11) ukazuje układ urbanistyczny, który jest dobrze
znany białostoczanom, bo poza kilkoma fragmentami został zrealizowany. Oma-
wianie poszczególnych elementów rozpocznę od placu przed wzgórzem św. Rocha.
Autorzy projektu określili ramy przestrzeni wjazdu w ulicę Lipową. Ograniczał go
budynek Poczty Polskiej i zabudowy mieszkaniowej po przeciwnej stronie, a otwie-
rał się na kościół św. Rocha. Było to zgodne z wytycznymi Komitetu do spraw Urba-
nistyki i Architektury*4.
Kolejnym elementem kompozycyjnym ulicy Lipowej było jej otwarcie
w północnej i południowej pierzei. Przebicie w kierunku trasy W-Z nigdy nie zo-
stało zrealizowane, natomiast powstało poszerzenie ulicy po przeciwnej stronie
i wykształcenie małej przestrzeni publicznej. Całość jednak pierwotnie utrzyma-
na w doktrynie socrealistycznej była znacznie bardziej rozbudowana. Zakładano
wyburzenie XIX-wiecznych kamienic po północnej stronie pierzei ulicy (rys. 12).
Projekt przewidywał powstanie przebicia równoległego do ulicy Przejazd, ale prze-
suniętego bardziej w kierunku wschodnim niż propozycja K. Lisowskiego i J. Zgli-
czyńskiego z 1952 r.
Poszerzenie południowej pierzei ulicy Lipowej niebyło zakończeniem kom-
pozycji urbanistycznej. Poprzez dwa prześwity (rys. 13) dochodziło się do budynku
o funkcji socjalnej lub kulturalnej, który adaptowałby budynek dawnej Szkoły Rze-
mieślniczej35. Ta wielostopniowość przestrzeni miejskiej i zakończenia plastycznego
niezrealizowanego przebicia północnej pierzei ulicy Lipowej zasługuje na uznanie.
Kolejnym zabiegiem projektowym było przedłużenie ulicy L. Waryńskiego
w kierunku wzgórza św. Marii Magdaleny. Ulica L. Waryńskiego nie była brana pod
uwagę do zachowania (rys. 15), ale utworzono wcześniej nieistniejącą przestrzeń
miejską przy W.K.R. (Wojskowa Komenda Rezerw obecnie WKU). Projekt zakładał:
zazielenienie istniejącej ulicy Lipowej oraz ulic nowoprojektowanych, poza tym zazielenienie
wnętrz blokowych. Specjalną uwagę należy zwrócić na zazielenienie ciągu pieszego przy
przebiegającego przez tereny W.K.R. w kierunku na południe - widok perspektywiczny na
zazielenione wzgórze św. Magdaleny, jedno z najwyższych wzgórz w Białymstoku. Indywi-
dualny problem stanowi uzupełnienie istniejącego zazielenienia terenów szkoły technicznej
oraz terenóiu otoczenia istniejącej cerkwi.
35
21. Śródmieście socjalistycznego Białegostoku, rys. inż. Z. Tomaszewski. Zwarta zabudowa pierzejowa
wzdłuż głównej ulicy osiedla, jaką była Lipowa, i wolno stojące bloki z dużymi prześwitami między
zabudową, dużą ilością terenów zielonych wewnątrz kwartałów. Źródło: „Gazeta Białostocka", (297) 1953.
Śródmieście socjalistycznego Białegostoku, drawing: engineer Z. Tomaszewski. Concise row housing
ałong the main Street of the estate, i.e. Lipowa Street, and freestanding blocks with łarge passages be-
tween the housing and numerous green areas inside the quarter. Source: „Gazeta Białostocka", (297) 1953.
czątku XX stulecia. Dopiero zniszczenie miasta na tak wielką skalę, jak to zdziałała dru-
ga wojna światowa, otworzyło możliwość nawiązania do dawnych wartości historycznych
i plastycznych przy planowaniu według nowych zasad i potrzeb życia współczesnego33. Na
podstawie tego fragmentu należy sobie zdać sprawę ze stosunku konserwatorów
i projektantów do zabudowy XIX-wiecznej i śmiałych rozwiązań planistycznych,
22. Projekt elewacji. Projekt Planu szczegółoioego odbudowy ul. Stalina w Białymstoku (1953). Pierzeja
północna - poszerzenie ul. Lipowej, z prawej kino Pokój. Widać zróżnicowanie w zastosowanych
dachach (odcinki z dachami skośnymi i płaskimi). Pierwotna elewacja kina Pokój i łącznik
z przepustem (dziś zamknięty), który łączył ulicę z wnętrzem kwartału. Źródło: DLI.
Elevation project. Projekt Planu szczegółoioego odbudowy ul. Stalina w Białymstoku (1953). Northern
row of houses - the expansion of Lipowa Street, to the right: the "Pokój" cinema. Visible differentiation
of roofs (fragments with fiat and slanted roofs). Original elevation of the "Pokój" cinema and a passage
(today: closed) linking the Street with the interior of the ąuarter. Source: DU.
34
Początki współczesnego oblicza ul. Lipowej w Białymstoku
które dzisiaj mogą wydawać się kontrowersyjne. Głównym czynnikiem, decydują-
cym o zachowaniu wielu obiektów, dzisiaj uznawanych za zabytkowe, były wzglę-
dy ekonomiczne. Ograniczano wówczas maksymalnie ilość wyburzonej kubatury,
co uratowało wiele budynków przed wyburzeniem.
Rysunek projektu (rys. 11) ukazuje układ urbanistyczny, który jest dobrze
znany białostoczanom, bo poza kilkoma fragmentami został zrealizowany. Oma-
wianie poszczególnych elementów rozpocznę od placu przed wzgórzem św. Rocha.
Autorzy projektu określili ramy przestrzeni wjazdu w ulicę Lipową. Ograniczał go
budynek Poczty Polskiej i zabudowy mieszkaniowej po przeciwnej stronie, a otwie-
rał się na kościół św. Rocha. Było to zgodne z wytycznymi Komitetu do spraw Urba-
nistyki i Architektury*4.
Kolejnym elementem kompozycyjnym ulicy Lipowej było jej otwarcie
w północnej i południowej pierzei. Przebicie w kierunku trasy W-Z nigdy nie zo-
stało zrealizowane, natomiast powstało poszerzenie ulicy po przeciwnej stronie
i wykształcenie małej przestrzeni publicznej. Całość jednak pierwotnie utrzyma-
na w doktrynie socrealistycznej była znacznie bardziej rozbudowana. Zakładano
wyburzenie XIX-wiecznych kamienic po północnej stronie pierzei ulicy (rys. 12).
Projekt przewidywał powstanie przebicia równoległego do ulicy Przejazd, ale prze-
suniętego bardziej w kierunku wschodnim niż propozycja K. Lisowskiego i J. Zgli-
czyńskiego z 1952 r.
Poszerzenie południowej pierzei ulicy Lipowej niebyło zakończeniem kom-
pozycji urbanistycznej. Poprzez dwa prześwity (rys. 13) dochodziło się do budynku
o funkcji socjalnej lub kulturalnej, który adaptowałby budynek dawnej Szkoły Rze-
mieślniczej35. Ta wielostopniowość przestrzeni miejskiej i zakończenia plastycznego
niezrealizowanego przebicia północnej pierzei ulicy Lipowej zasługuje na uznanie.
Kolejnym zabiegiem projektowym było przedłużenie ulicy L. Waryńskiego
w kierunku wzgórza św. Marii Magdaleny. Ulica L. Waryńskiego nie była brana pod
uwagę do zachowania (rys. 15), ale utworzono wcześniej nieistniejącą przestrzeń
miejską przy W.K.R. (Wojskowa Komenda Rezerw obecnie WKU). Projekt zakładał:
zazielenienie istniejącej ulicy Lipowej oraz ulic nowoprojektowanych, poza tym zazielenienie
wnętrz blokowych. Specjalną uwagę należy zwrócić na zazielenienie ciągu pieszego przy
przebiegającego przez tereny W.K.R. w kierunku na południe - widok perspektywiczny na
zazielenione wzgórze św. Magdaleny, jedno z najwyższych wzgórz w Białymstoku. Indywi-
dualny problem stanowi uzupełnienie istniejącego zazielenienia terenów szkoły technicznej
oraz terenóiu otoczenia istniejącej cerkwi.
35