DOI issue:
Materiały
DOI article:Pawlata, Lech: Badania archeologiczne architektury ogrodowej w Ogrodzie Branickich w Białymstoku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.61442#0052
Lech Pawlata
źródeł historycznych szczegółowo opisywanych i interpretowanych przez bada-
cza historii Ogrodu Branickich ks. dr. Jana Niecieckiego. Dzięki serii jego artyku-
łów1 możliwe było lokalizowanie i identyfikowanie ważniejszych punktów archi-
tektury ogrodowej.
W 2013 r. przeprowadzono archeologiczne badania wykopaliskowe w wy-
branych punktach Ogrodu Branickich w Białymstoku2. Był to kolejny sezon badaw-
czy związany z przygotowaniami do rekonstrukcji przestrzeni ogrodowej. Celem
ich było rozpoznanie substancji zabytkowej mogącej mieć wpływ na realizowane
projekty przebudowy ogrodu. Zadaniem prac archeologicznych było:
1) rozpoznanie niezbadanej części Pawilonu nad Kanałem i określenie jego wymia-
rów, elementów konstrukcyjnych i szczegółów technicznych budowli;
2) poszukiwanie reliktów cokołu figury z trejażem stojącej na osi kanału, w rejonie
teatru hetmańskiego;
3) zlokalizowanie miejsca usytuowania filarów historycznego mostu i określenie
szczegółów ich konstrukcji;
4) rozpoznanie okolic mostu na kanale i Bramy Gladiatorów po zachodniej stronie
przyczółka mostowego. Znalezienie śladów schodów prowadzących do kanału
i cokołów figur gladiatorów oraz odtworzenie XVIII-wiecznego układu zabudo-
wy tej strefy. W zakres prac wchodziło również usunięcie betonowych schodów
i cokołów wybudowanych tu w drugiej połowie XX w. (il. 1)
Pawilon nad Kanałem
Zadanie rozpoznania śladów Pawilonu nad Kanałem weszło w zakres ba-
dań archeologicznych już w 1998 r. Punkty odwiertów archeologicznych zlokali-
zowane zostały przy współcześnie istniejącym zakończeniu odnogi kanału, przy
bramie od strony ul. Legionowej. Stwierdzono tu istnienie bliżej nieokreślonych
pozostałości drewnianych i ceglanych struktur3. Sposób zagospodarowania Ogro-
du Branickich został w tym miejscu znacznie zmieniony przez przebudowę okresu
międzywojennego. Prace te podjęto już około połowy XIX w., kiedy został rozebra-
ny m.in. Pawilon nad Kanałem. W 1895 r. osuszono pobliskie stawy oddzielające
pałac od dzisiejszej ul. Legionowej. W ich miejsce wprowadzono zabudowę miesz-
kalną i produkcyjną. W okresie międzywojennym, z inicjatywy ówczesnego wo-
jewody Mariana Zyndram-Kościałkowskiego, otwarty został Park Planty obej-
mujący fragment Ogrodu Branickich4. Zasypana część kanału przykryta została
asfaltową alejką nowego parku, odtwarzającą go na odcinku od dużego stawu do
pawilonu. W 2007 r. relikty zachodniej części budynku odkrył autor opracowania
w trakcie badań wykopaliskowych prowadzonych przez Muzeum Podlaskie w Bia-
łymstoku (il. lc). Wykopy zlokalizowano wówczas bezpośrednio przy alejce asfal-
towej, na trawniku z rzadka porośniętym drzewami liściastymi. Miejsce to wy-
odrębniało się od otoczenia poprzez istnienie charakterystycznego, niewielkiego
wzniesienia sugerującego istnienie zasypanych murów. Odsłonięto wówczas po-
zostałości zachodniej części pawilonu w postaci dobrze zachowanych kamiennych
fundamentów wiązanych zaprawą wapienną i uszczelnionych rumoszem ceglanym.
52
źródeł historycznych szczegółowo opisywanych i interpretowanych przez bada-
cza historii Ogrodu Branickich ks. dr. Jana Niecieckiego. Dzięki serii jego artyku-
łów1 możliwe było lokalizowanie i identyfikowanie ważniejszych punktów archi-
tektury ogrodowej.
W 2013 r. przeprowadzono archeologiczne badania wykopaliskowe w wy-
branych punktach Ogrodu Branickich w Białymstoku2. Był to kolejny sezon badaw-
czy związany z przygotowaniami do rekonstrukcji przestrzeni ogrodowej. Celem
ich było rozpoznanie substancji zabytkowej mogącej mieć wpływ na realizowane
projekty przebudowy ogrodu. Zadaniem prac archeologicznych było:
1) rozpoznanie niezbadanej części Pawilonu nad Kanałem i określenie jego wymia-
rów, elementów konstrukcyjnych i szczegółów technicznych budowli;
2) poszukiwanie reliktów cokołu figury z trejażem stojącej na osi kanału, w rejonie
teatru hetmańskiego;
3) zlokalizowanie miejsca usytuowania filarów historycznego mostu i określenie
szczegółów ich konstrukcji;
4) rozpoznanie okolic mostu na kanale i Bramy Gladiatorów po zachodniej stronie
przyczółka mostowego. Znalezienie śladów schodów prowadzących do kanału
i cokołów figur gladiatorów oraz odtworzenie XVIII-wiecznego układu zabudo-
wy tej strefy. W zakres prac wchodziło również usunięcie betonowych schodów
i cokołów wybudowanych tu w drugiej połowie XX w. (il. 1)
Pawilon nad Kanałem
Zadanie rozpoznania śladów Pawilonu nad Kanałem weszło w zakres ba-
dań archeologicznych już w 1998 r. Punkty odwiertów archeologicznych zlokali-
zowane zostały przy współcześnie istniejącym zakończeniu odnogi kanału, przy
bramie od strony ul. Legionowej. Stwierdzono tu istnienie bliżej nieokreślonych
pozostałości drewnianych i ceglanych struktur3. Sposób zagospodarowania Ogro-
du Branickich został w tym miejscu znacznie zmieniony przez przebudowę okresu
międzywojennego. Prace te podjęto już około połowy XIX w., kiedy został rozebra-
ny m.in. Pawilon nad Kanałem. W 1895 r. osuszono pobliskie stawy oddzielające
pałac od dzisiejszej ul. Legionowej. W ich miejsce wprowadzono zabudowę miesz-
kalną i produkcyjną. W okresie międzywojennym, z inicjatywy ówczesnego wo-
jewody Mariana Zyndram-Kościałkowskiego, otwarty został Park Planty obej-
mujący fragment Ogrodu Branickich4. Zasypana część kanału przykryta została
asfaltową alejką nowego parku, odtwarzającą go na odcinku od dużego stawu do
pawilonu. W 2007 r. relikty zachodniej części budynku odkrył autor opracowania
w trakcie badań wykopaliskowych prowadzonych przez Muzeum Podlaskie w Bia-
łymstoku (il. lc). Wykopy zlokalizowano wówczas bezpośrednio przy alejce asfal-
towej, na trawniku z rzadka porośniętym drzewami liściastymi. Miejsce to wy-
odrębniało się od otoczenia poprzez istnienie charakterystycznego, niewielkiego
wzniesienia sugerującego istnienie zasypanych murów. Odsłonięto wówczas po-
zostałości zachodniej części pawilonu w postaci dobrze zachowanych kamiennych
fundamentów wiązanych zaprawą wapienną i uszczelnionych rumoszem ceglanym.
52