DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Bocheński, Zbigniew M.: Dwór obronny arcybiskupa Władysława Oporowskiego (zm. 1453) w Oporowie pod Kutnem
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35188#0116
ci konstrukcyjnych możnaby do pewnego stopnia tłumaczyć bliskoś-
cią Małopolski, gdzie jak wiadomo w architekturze gotyckiej ma-
terjał ten odgrywał stosunkowo dużą rolę.
We dworze oporowskim widoczne są pewne tradycje budownictwa
krzyżackiego. Zgóry jednakowoż zaznaczyć wypada, że należy raczej
mówić tylko o tradycjach lub o pewnych wspólnych cechach w zna-
czeniu ogólnem, tern bardziej, że jak zobaczymy znajdą się także
właściwości odmienne. — Pewne zaczepienie daje nam względna
regularność planu naszej budowli; plany bowiem zamków krzyżac-
kich, względnie pod ich wpływem powstałych (zamki i dwory bisku-
pie na Warmji, w ziemi Chełmińskiej, w Pomezanji i Sambji), zwła-
szcza z okresu rozkwitu architektury Zakonu, odznaczają się przeważ-
nie najdalej idącą regularnością. Pozostawało to poniekąd w związku
z systemem obronnym, właściwym dla warowni nizinnych, nie krępo-
wanych warunkami terenu. System podobny, znacznie uproszczony
i w skali oczywiście pomniejszonej zastosowany został także w Opo-
rowie. Do tradycji zamków Zakonu, względnie także wspomnianych
biskupstw, można odnieść w pewnej mierze sam plan naszej bu-
dowli z głównym budynkiem, zajmującym jeden bok podwórca.
Podobne założenie miały pierwotnie niektóre z mniejszych zamków
krzyżackich, jak Lębork, Pasłęk wzgl. Pruski Holąd, Sztum, Dział-
dowo, zamek kapituły warmińskiej Olsztyn (wszystkie z XIV wieku)
i inne. Posiadały one często wieże stojące przy murach. Pomija-
jąc już w dalszym ciągu podobieństwo pewnych szczegółów, ma-
jących raczej znaczenie ogólne (pasy tynkowane, nisze i t. p.) pod-
kreślić należy istotną różnicę stosunku Oporowa do zamków krzy-
żackich (wzgl. od nich stylistycznie zależnych), jaką jest fakt umie-
szczenia kaplicy w osobnej baszcie, a nie w budynku głównym. Rów-
nież sam kształt tej baszty, nieużywany, jak się zdaje, w budow-
nictwie północno-niemieckiem i wogóle niezmiernie rzadko spotyka-
ny w architekturze, jest w naszym wypadku motywem, jak sądzić
można, o charakterze swoistym, znajdującym pewne podobieństwo
w basztach dworu obronnego w Dębnie pod Wojniczem. Dwór ten
z lat mniej więcej 1470 — 80 jest, ze względu na swój charakter
i czas powstania, najbliższym naszej budowli ze wszystkich podob-
nych zabytków na ziemiach polskich.
Dwór oporowski, nie wybijając się jako dzieło sztuki, ma jed-
nak znaczenie jako najstarszy ze wszystkich znanych w Polsce po-
dobnych zabytków oraz jako jedyny w swoim rodzaju pomnik świec-
kiej, gotyckiej architektury środkowej części Polski, związany z tą
architekturą najściślej pod względem stylistycznym i świadczący
o jej pewnych swoistych cechach.
130
cią Małopolski, gdzie jak wiadomo w architekturze gotyckiej ma-
terjał ten odgrywał stosunkowo dużą rolę.
We dworze oporowskim widoczne są pewne tradycje budownictwa
krzyżackiego. Zgóry jednakowoż zaznaczyć wypada, że należy raczej
mówić tylko o tradycjach lub o pewnych wspólnych cechach w zna-
czeniu ogólnem, tern bardziej, że jak zobaczymy znajdą się także
właściwości odmienne. — Pewne zaczepienie daje nam względna
regularność planu naszej budowli; plany bowiem zamków krzyżac-
kich, względnie pod ich wpływem powstałych (zamki i dwory bisku-
pie na Warmji, w ziemi Chełmińskiej, w Pomezanji i Sambji), zwła-
szcza z okresu rozkwitu architektury Zakonu, odznaczają się przeważ-
nie najdalej idącą regularnością. Pozostawało to poniekąd w związku
z systemem obronnym, właściwym dla warowni nizinnych, nie krępo-
wanych warunkami terenu. System podobny, znacznie uproszczony
i w skali oczywiście pomniejszonej zastosowany został także w Opo-
rowie. Do tradycji zamków Zakonu, względnie także wspomnianych
biskupstw, można odnieść w pewnej mierze sam plan naszej bu-
dowli z głównym budynkiem, zajmującym jeden bok podwórca.
Podobne założenie miały pierwotnie niektóre z mniejszych zamków
krzyżackich, jak Lębork, Pasłęk wzgl. Pruski Holąd, Sztum, Dział-
dowo, zamek kapituły warmińskiej Olsztyn (wszystkie z XIV wieku)
i inne. Posiadały one często wieże stojące przy murach. Pomija-
jąc już w dalszym ciągu podobieństwo pewnych szczegółów, ma-
jących raczej znaczenie ogólne (pasy tynkowane, nisze i t. p.) pod-
kreślić należy istotną różnicę stosunku Oporowa do zamków krzy-
żackich (wzgl. od nich stylistycznie zależnych), jaką jest fakt umie-
szczenia kaplicy w osobnej baszcie, a nie w budynku głównym. Rów-
nież sam kształt tej baszty, nieużywany, jak się zdaje, w budow-
nictwie północno-niemieckiem i wogóle niezmiernie rzadko spotyka-
ny w architekturze, jest w naszym wypadku motywem, jak sądzić
można, o charakterze swoistym, znajdującym pewne podobieństwo
w basztach dworu obronnego w Dębnie pod Wojniczem. Dwór ten
z lat mniej więcej 1470 — 80 jest, ze względu na swój charakter
i czas powstania, najbliższym naszej budowli ze wszystkich podob-
nych zabytków na ziemiach polskich.
Dwór oporowski, nie wybijając się jako dzieło sztuki, ma jed-
nak znaczenie jako najstarszy ze wszystkich znanych w Polsce po-
dobnych zabytków oraz jako jedyny w swoim rodzaju pomnik świec-
kiej, gotyckiej architektury środkowej części Polski, związany z tą
architekturą najściślej pod względem stylistycznym i świadczący
o jej pewnych swoistych cechach.
130