DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.21666#0099
widoczne jest w dwu pierwszych spośród wyliczonych tu figur: MaJowAc z Domasz-
kowic i z Kępnicy. Można by je uznać za rzeźby po prostu gotyckie,
gdyby nie opracowanie głów o niemal barokowym już charakterze.
Cały ten zespół świadczy o charakterystycznej postawie odbiorców: nieprzeko-
nani czy może znudzeni „nowinkami" powracali do dawnych kultowych przed-
stawień. Nie była to może postawa inspirowana przez kontrreformację, ale była
jednak reakcją na reformację, podejmowaną z pozycji prowincjonalnych i silnie
zachowawczych środowisk.
Ostatni, ogromnie zresztą niejednolity zespół to dzieła prymitywne. Określenie
to kryje w sobie wiele niebezpieczeństw, zwłaszcza że niektóre z tych zabytków
są tylko w pewnej mierze prymitywne. Chodzi mi jednak o ukazanie drogi, która
wiodła od fenomenów wysokiej artystycznie próby ku skromnym czy wręcz nieudol-
nym ich naśladownictwom. Drogę tę najłatwiej prześledzić na przykładzie figur
przydrożnych, które pojawiły się dość licznie na przełomie wieków XVI i XVII.
Niekiedy były to prace rzeźbiarskie stojące na wcale dobrym poziomie, jakkol-
wiek wykonawcami ich byli chyba częściej kamieniarze niż rzeźbiarze. Pewną rolę
odgrywać też musiała osoba fundatora. Przedstawiciela ziemiaństwa stać było na
zamówienie okazalszej figury niż chłopa, ale dla nas istotne znaczenie ma właśnie
fakt, że w krąg mecenatu artystycznego trafili w tej epoce także przedstawiciele
tego stanu, który stał przecież najniżej w ówczesnej hierarchii społecznej.
Ustala się w tym okresie pewna charakterystyczna forma takiej figury przy-
drożnej: na kolumnie (rzadziej na słupie) ustawiano zwieńczenie w formie czwo-
rościanu, względnie pionowej płyty, na której z jednej strony umieszczano płasko-
rzeźbę, z drugiej napis. Dobrym przykładem zapewne szlacheckiego mecenatu jest
taka właśnie pokryta płaskorzeźbami czworościenna głowica, znajdująca się obec-
nie w parku przy pałacu w Siestrzechowicach. Sceny: Ukrzyżowanie, Jo
piekiei, Zmartwyckwitanie i Pe/ikan karmiący pżyk/^fa wykonane są poprawnie
i świadczą zarówno o biegłości wykonawcy, jak też o znajomości obiegowych wzo-
rów ikonograficznych. Nieco skromniej opracowana jest głowica, która do niedaw-
na znajdowała się w pobliskim Rościsławiu, a obecnie przeniesiona została do
muzeum w Nysie: oba te zabytki powstały ok. 1600 r. ^
Posiadamy jednak także szereg przykładów figur zachowanych niemal w pier-
wotnym stanie (m.in. Kałków, Wójcice, późny egzemplarz z 1660 r. w Wojsławiu)
i warto tu zwrócić uwagę na zabytki w Opolu i Niwnicy ze względu na osoby ich
fundatorów. Figurę, która obecnie stoi w sąsiedztwie kościoła NPMarii w Opolu
(il. 152), fundował w 1609 r. niejaki Andrzej Pawloczka (Pawłoczka?) Na gra-
nitowej kolumnie umieszczona została pionowo piaskowcowa płyta z płaskorzeźba-
22? Fragment rzeźbiarski z Rościsławia posiada dokumentację opracowaną na zlecenie
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Opolu.
22S Schiedlausky i inni, op.cit., s. 171, il. 156 - 157;—-F. Zwielung Der DADfock
óackran. „Oppelner Heimatkalender 1930", s. 72 n.; — Steinert Wer war ^WJreas Paw/ofzka?
„Oppelner Heimatkalender 1931", s. 77.
91
kowic i z Kępnicy. Można by je uznać za rzeźby po prostu gotyckie,
gdyby nie opracowanie głów o niemal barokowym już charakterze.
Cały ten zespół świadczy o charakterystycznej postawie odbiorców: nieprzeko-
nani czy może znudzeni „nowinkami" powracali do dawnych kultowych przed-
stawień. Nie była to może postawa inspirowana przez kontrreformację, ale była
jednak reakcją na reformację, podejmowaną z pozycji prowincjonalnych i silnie
zachowawczych środowisk.
Ostatni, ogromnie zresztą niejednolity zespół to dzieła prymitywne. Określenie
to kryje w sobie wiele niebezpieczeństw, zwłaszcza że niektóre z tych zabytków
są tylko w pewnej mierze prymitywne. Chodzi mi jednak o ukazanie drogi, która
wiodła od fenomenów wysokiej artystycznie próby ku skromnym czy wręcz nieudol-
nym ich naśladownictwom. Drogę tę najłatwiej prześledzić na przykładzie figur
przydrożnych, które pojawiły się dość licznie na przełomie wieków XVI i XVII.
Niekiedy były to prace rzeźbiarskie stojące na wcale dobrym poziomie, jakkol-
wiek wykonawcami ich byli chyba częściej kamieniarze niż rzeźbiarze. Pewną rolę
odgrywać też musiała osoba fundatora. Przedstawiciela ziemiaństwa stać było na
zamówienie okazalszej figury niż chłopa, ale dla nas istotne znaczenie ma właśnie
fakt, że w krąg mecenatu artystycznego trafili w tej epoce także przedstawiciele
tego stanu, który stał przecież najniżej w ówczesnej hierarchii społecznej.
Ustala się w tym okresie pewna charakterystyczna forma takiej figury przy-
drożnej: na kolumnie (rzadziej na słupie) ustawiano zwieńczenie w formie czwo-
rościanu, względnie pionowej płyty, na której z jednej strony umieszczano płasko-
rzeźbę, z drugiej napis. Dobrym przykładem zapewne szlacheckiego mecenatu jest
taka właśnie pokryta płaskorzeźbami czworościenna głowica, znajdująca się obec-
nie w parku przy pałacu w Siestrzechowicach. Sceny: Ukrzyżowanie, Jo
piekiei, Zmartwyckwitanie i Pe/ikan karmiący pżyk/^fa wykonane są poprawnie
i świadczą zarówno o biegłości wykonawcy, jak też o znajomości obiegowych wzo-
rów ikonograficznych. Nieco skromniej opracowana jest głowica, która do niedaw-
na znajdowała się w pobliskim Rościsławiu, a obecnie przeniesiona została do
muzeum w Nysie: oba te zabytki powstały ok. 1600 r. ^
Posiadamy jednak także szereg przykładów figur zachowanych niemal w pier-
wotnym stanie (m.in. Kałków, Wójcice, późny egzemplarz z 1660 r. w Wojsławiu)
i warto tu zwrócić uwagę na zabytki w Opolu i Niwnicy ze względu na osoby ich
fundatorów. Figurę, która obecnie stoi w sąsiedztwie kościoła NPMarii w Opolu
(il. 152), fundował w 1609 r. niejaki Andrzej Pawloczka (Pawłoczka?) Na gra-
nitowej kolumnie umieszczona została pionowo piaskowcowa płyta z płaskorzeźba-
22? Fragment rzeźbiarski z Rościsławia posiada dokumentację opracowaną na zlecenie
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Opolu.
22S Schiedlausky i inni, op.cit., s. 171, il. 156 - 157;—-F. Zwielung Der DADfock
óackran. „Oppelner Heimatkalender 1930", s. 72 n.; — Steinert Wer war ^WJreas Paw/ofzka?
„Oppelner Heimatkalender 1931", s. 77.
91