DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.21666#0109
niesienie do sztuki włoskiej, a nawet do sztuki antycznej, i w omawianym okresie
jest zjawiskiem powszechnym na obszarze północnych Włoch. Do tych bowiem
inspiracji należy odnieść rozwiązanie kramerowskie, zwłaszcza, że bezpośrednim
wzorem dla artysty był — jak się zdaje — portal dawnej kaplicy zamkowej w Dreź-
nie z lat 1555 - 1556, które to dzieło Hentschel wiąże z Giovannim Marią (projekt
całości) i Hansem Walterem (wykonanie większości rzeźb figuralnych) Schemat
kompozycji portalu kaplicy zamkowej w Dreźnie przejmuje także Krzysztof Wal-
ter II w ołtarzu w Penig z 1564 r., jednym z wcześniejszych tego rodzaju dzieł na
terenie Saksonii, oraz w epitafium Hugona von Schónburg-Glauchau (zmarłego
w 1566 r.) w kościele w Waldenburg; przy wykonaniu tego ostatniego miał zresztą
współpracować Michał Kramer^.
Koncepcję wywodzącą się z łuku tryumfalnego przejął z ołtarza Gerstmanna
anonimowy twórca ołtarza Maltitzów z 1588 r. w kościele w Paczkowie, jednakże
zdwojenie całości przez ustawienie na części środkowej drugiej kondygnacji trypty-
kowej, będącej jej pomniejszeniem, zaciera pierwotny sens architektoniczny.
B. Steinborn^ dopatruje się tu nawiązania do formy epitafijnej, ale sugestia ta
wydaje się o tyle niesłuszna, że plastyka nagrobna o wiele silniej niż struktura
ołtarza bierze początek w aediculi, rozbudowując się dość dowolnie i raczej wy-
jątkowo przyjmując formę tryptykową, jak to widzimy w niektórych realizacjach
Mistrza Wielkich Epitafiów.
Nie ulega jednak wątpliwości, że forma epitafium zaważyła na dalszej ewolucji
retabulum, jednak nie w kierunku zachowania koncepcji trójdzielnej poziomej,
ale w rozbudowie trójdzielnej pionowej. W formie najdojrzalszej zrealizował to
Mistrz Fundacji Sitscha w nyskim ołtarzu kamiennym, a koncepcję jego przejął
Herman Fischer, ponownie tylko redukując cokół do formy predelli, a całość wpi-
sując w formę eliptyczną. Operował przy tym licznie przeźroczami, zarówno w re-
liefach, jak i w samej architekturze, i przy ich pomocy realizował rzeźbiarskie opra-
cowanie całości. Drogę owych przemian trafnie scharakteryzował H. Rudolph^,
określając je jako „emancypację obramienia". Według niego we wczesnym wie-
ku XVII całą nadbudowę, zarówno ołtarza, jak i epitafium, w której stopiły się
elementy architektoniczne, figuralne i ornamentalne, można rozważać jako rzeźbę.
W plastyce śląskiej brak dalszych etapów owego rozwoju, który zapoczątkowa-
ny został około roku 1600 i wykazywał nowe, te właśnie rzeźbiarskie tendencje,
nasilające się w miarę zastępowania ornamentu okuciowego i kartuszowego małżo-
winowo-chrząstkowym. Przerwa spowodowana wojną trzydziestoletnią i jej następ-
stwami załamała ów proces i dopiero w połowie wieku XVII odnajdziemy spora-
dyczne przykłady ołtarzy, w których — w ograniczonej zresztą mierze — realizowa-
22 W. Hentschel Drc^<7c/:er BiM/mncr óes 76. n/;<7 77. ynhrhnncferO. Weimar 1966,
s. 115 nn., il. 18.
23 Tamże, s. 124, il. 31 i s. 125, il. 34.
24 B. Steinborn Otmuchów, Paczków. Wrocław-Warszawa-Kraków 1961, s. 11.
23 H. Rudolph Dic Pczichangcn Jer óeMfschc/r P7asn'k znm Orrmmcnt^tich m Jer Fró/r-
zc;t óes yfchzehnten 7ahrhM;róert^. Berlin 1935, s. 9.
jest zjawiskiem powszechnym na obszarze północnych Włoch. Do tych bowiem
inspiracji należy odnieść rozwiązanie kramerowskie, zwłaszcza, że bezpośrednim
wzorem dla artysty był — jak się zdaje — portal dawnej kaplicy zamkowej w Dreź-
nie z lat 1555 - 1556, które to dzieło Hentschel wiąże z Giovannim Marią (projekt
całości) i Hansem Walterem (wykonanie większości rzeźb figuralnych) Schemat
kompozycji portalu kaplicy zamkowej w Dreźnie przejmuje także Krzysztof Wal-
ter II w ołtarzu w Penig z 1564 r., jednym z wcześniejszych tego rodzaju dzieł na
terenie Saksonii, oraz w epitafium Hugona von Schónburg-Glauchau (zmarłego
w 1566 r.) w kościele w Waldenburg; przy wykonaniu tego ostatniego miał zresztą
współpracować Michał Kramer^.
Koncepcję wywodzącą się z łuku tryumfalnego przejął z ołtarza Gerstmanna
anonimowy twórca ołtarza Maltitzów z 1588 r. w kościele w Paczkowie, jednakże
zdwojenie całości przez ustawienie na części środkowej drugiej kondygnacji trypty-
kowej, będącej jej pomniejszeniem, zaciera pierwotny sens architektoniczny.
B. Steinborn^ dopatruje się tu nawiązania do formy epitafijnej, ale sugestia ta
wydaje się o tyle niesłuszna, że plastyka nagrobna o wiele silniej niż struktura
ołtarza bierze początek w aediculi, rozbudowując się dość dowolnie i raczej wy-
jątkowo przyjmując formę tryptykową, jak to widzimy w niektórych realizacjach
Mistrza Wielkich Epitafiów.
Nie ulega jednak wątpliwości, że forma epitafium zaważyła na dalszej ewolucji
retabulum, jednak nie w kierunku zachowania koncepcji trójdzielnej poziomej,
ale w rozbudowie trójdzielnej pionowej. W formie najdojrzalszej zrealizował to
Mistrz Fundacji Sitscha w nyskim ołtarzu kamiennym, a koncepcję jego przejął
Herman Fischer, ponownie tylko redukując cokół do formy predelli, a całość wpi-
sując w formę eliptyczną. Operował przy tym licznie przeźroczami, zarówno w re-
liefach, jak i w samej architekturze, i przy ich pomocy realizował rzeźbiarskie opra-
cowanie całości. Drogę owych przemian trafnie scharakteryzował H. Rudolph^,
określając je jako „emancypację obramienia". Według niego we wczesnym wie-
ku XVII całą nadbudowę, zarówno ołtarza, jak i epitafium, w której stopiły się
elementy architektoniczne, figuralne i ornamentalne, można rozważać jako rzeźbę.
W plastyce śląskiej brak dalszych etapów owego rozwoju, który zapoczątkowa-
ny został około roku 1600 i wykazywał nowe, te właśnie rzeźbiarskie tendencje,
nasilające się w miarę zastępowania ornamentu okuciowego i kartuszowego małżo-
winowo-chrząstkowym. Przerwa spowodowana wojną trzydziestoletnią i jej następ-
stwami załamała ów proces i dopiero w połowie wieku XVII odnajdziemy spora-
dyczne przykłady ołtarzy, w których — w ograniczonej zresztą mierze — realizowa-
22 W. Hentschel Drc^<7c/:er BiM/mncr óes 76. n/;<7 77. ynhrhnncferO. Weimar 1966,
s. 115 nn., il. 18.
23 Tamże, s. 124, il. 31 i s. 125, il. 34.
24 B. Steinborn Otmuchów, Paczków. Wrocław-Warszawa-Kraków 1961, s. 11.
23 H. Rudolph Dic Pczichangcn Jer óeMfschc/r P7asn'k znm Orrmmcnt^tich m Jer Fró/r-
zc;t óes yfchzehnten 7ahrhM;róert^. Berlin 1935, s. 9.