DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.21666#0112
poza ustalone schematy i nie prezentują ciekawszych rozwiązań Wydaje się jed-
nak, że zasady budowy ich struktur nie uległy żadnym istotniejszym zmianom:
ambona zachowała kształt wielobocznej czaszy na podporze, z zabiegowymi scho-
dami i baldachimem, chrzcielnica natomiast — formę kielicha o czarze częściej
wielobocznej niż kolistej. Nowa epoka kształtowała jedynie podziały pilastrowe
i arkadkowe, a zamiast gotyckich fial — równie zresztą smukłą w proporcjach
i ażurową — formę tempietta lub obelisku.
Najistotniejsza przemiana to wzbogacenie treściowe programu. W epoce gotyku,
zwłaszcza na chrzcielnicach, dominowała dekoracja abstrakcyjna, łącząca się z mo-
tywami heraldycznymi. Ambony, jak się zdaje na podstawie analogii, wypracowały
podstawowy schemat z postaciami Czterech Ewangelistów lub Ojców Kościoła na
parapecie, jednakże poza tym nie rezerwowano na nich miejsca dla jakichś bardziej
rozwiniętych programów ikonograficznych. W nowej epoce, szczególnie zaś jeśli
chodzi o próbę wypracowania wystroju zboru ewangelickiego, przeniesiono na
ambony i chrzcielnice wiele motywów, które poprzednio znajdowały się na ołta-
rzach, ale prócz nich wprowadzono także wątki nowe: starotestamentowe lub sym-
boliczne. Obserwować to można w fischerowskim wystroju kościoła w Szydłowcu
(a więc kościele programowo ewangelickim): te same niemal sceny z cyklu maryj-
nego, jakie widzieliśmy w polu środkowym i na skrzydłach katolickiego tryptyku
w Grodkowie, przeniesione tu zostały na chrzcielnicę, a na ambonie, oprócz Ewan-
gelistów, pojawiły się: scena na parapecie schodów i Zasfaam Dac/m
Św. (z dominującą w grupie Madonną) na baldachimie. Tak więc w ołtarzu w Szy-
dłowcu zachowano prosty schemat cyklu chrystologicznego, odrzucając motywy
maryjne i hagiograficzne, ale ulubione przez wiernych scenki związane z Matką
Boską znalazły gościnę na pozostałych składnikach wystroju; ponadto na wykladce
zamka do zakrystii zdolny ślusarz przedstawił św. Jerzego w walce ze smokiem T
Zapewne najistotniejszą zmianą w zakresie formy ambony było wprowadzenie pod-
pory figuralnej ale poza tą innowacją kształt jej, podobnie jak i kształt chrzciel-
nicy, pozostał właściwie nie zmieniony od czasów średniowiecznych aż do zaawan-
sowanej fazy baroku, który przyniósł w tej dziedzinie nowe koncepcje.
Nagrobek
Niewątpliwie najciekawsze przemiany dokonały się w plastyce nagrobnej. Na-
potykamy tu największe zróżnicowanie formalne, najbogatsze programy treściowe
i w rezultacie nagrobek oraz epitafium determinują w znacznej mierze charakter
plastyki omawianego okresu
36 Jednym z najciekawszych przykładów późnogotyckiej chrzcielnicy jest zachowana
w kościele św. Jakuba w Nysie, fundowana przez biskupa Jana Rotha ok. 1500 r. (ATUaiog
-a&ytśdw..., t. 7, z. 9, s. 85, il. 191. Niestety, ilustracje na tej stronie są przestawione).
37 Kóniger, op.cit., s. 33.
3s Haebler, op.cit., s. 37 i 56; —Kóniger (op.cit.) za najstarszą ambonę z podporą
w kształcie figury Mojżesza uważa zabytek z 1565 r. w Strehla (Saksonia).
36 Literatura na temat plastyki nagrobnej jest bogata. Na czoło wysuwają się wzmian-
kowane już prace: H. s Jacob and Rea/Lm. ^4 57ady o/ ^epa/c/irai Óym&o/Ln:.
104
nak, że zasady budowy ich struktur nie uległy żadnym istotniejszym zmianom:
ambona zachowała kształt wielobocznej czaszy na podporze, z zabiegowymi scho-
dami i baldachimem, chrzcielnica natomiast — formę kielicha o czarze częściej
wielobocznej niż kolistej. Nowa epoka kształtowała jedynie podziały pilastrowe
i arkadkowe, a zamiast gotyckich fial — równie zresztą smukłą w proporcjach
i ażurową — formę tempietta lub obelisku.
Najistotniejsza przemiana to wzbogacenie treściowe programu. W epoce gotyku,
zwłaszcza na chrzcielnicach, dominowała dekoracja abstrakcyjna, łącząca się z mo-
tywami heraldycznymi. Ambony, jak się zdaje na podstawie analogii, wypracowały
podstawowy schemat z postaciami Czterech Ewangelistów lub Ojców Kościoła na
parapecie, jednakże poza tym nie rezerwowano na nich miejsca dla jakichś bardziej
rozwiniętych programów ikonograficznych. W nowej epoce, szczególnie zaś jeśli
chodzi o próbę wypracowania wystroju zboru ewangelickiego, przeniesiono na
ambony i chrzcielnice wiele motywów, które poprzednio znajdowały się na ołta-
rzach, ale prócz nich wprowadzono także wątki nowe: starotestamentowe lub sym-
boliczne. Obserwować to można w fischerowskim wystroju kościoła w Szydłowcu
(a więc kościele programowo ewangelickim): te same niemal sceny z cyklu maryj-
nego, jakie widzieliśmy w polu środkowym i na skrzydłach katolickiego tryptyku
w Grodkowie, przeniesione tu zostały na chrzcielnicę, a na ambonie, oprócz Ewan-
gelistów, pojawiły się: scena na parapecie schodów i Zasfaam Dac/m
Św. (z dominującą w grupie Madonną) na baldachimie. Tak więc w ołtarzu w Szy-
dłowcu zachowano prosty schemat cyklu chrystologicznego, odrzucając motywy
maryjne i hagiograficzne, ale ulubione przez wiernych scenki związane z Matką
Boską znalazły gościnę na pozostałych składnikach wystroju; ponadto na wykladce
zamka do zakrystii zdolny ślusarz przedstawił św. Jerzego w walce ze smokiem T
Zapewne najistotniejszą zmianą w zakresie formy ambony było wprowadzenie pod-
pory figuralnej ale poza tą innowacją kształt jej, podobnie jak i kształt chrzciel-
nicy, pozostał właściwie nie zmieniony od czasów średniowiecznych aż do zaawan-
sowanej fazy baroku, który przyniósł w tej dziedzinie nowe koncepcje.
Nagrobek
Niewątpliwie najciekawsze przemiany dokonały się w plastyce nagrobnej. Na-
potykamy tu największe zróżnicowanie formalne, najbogatsze programy treściowe
i w rezultacie nagrobek oraz epitafium determinują w znacznej mierze charakter
plastyki omawianego okresu
36 Jednym z najciekawszych przykładów późnogotyckiej chrzcielnicy jest zachowana
w kościele św. Jakuba w Nysie, fundowana przez biskupa Jana Rotha ok. 1500 r. (ATUaiog
-a&ytśdw..., t. 7, z. 9, s. 85, il. 191. Niestety, ilustracje na tej stronie są przestawione).
37 Kóniger, op.cit., s. 33.
3s Haebler, op.cit., s. 37 i 56; —Kóniger (op.cit.) za najstarszą ambonę z podporą
w kształcie figury Mojżesza uważa zabytek z 1565 r. w Strehla (Saksonia).
36 Literatura na temat plastyki nagrobnej jest bogata. Na czoło wysuwają się wzmian-
kowane już prace: H. s Jacob and Rea/Lm. ^4 57ady o/ ^epa/c/irai Óym&o/Ln:.
104