DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.21666#0142
miennym, jest wyizolowanie jego postaci, co widzimy w północnym portalu katedry
w Merseburgu (1504 - 1517)
Tak więc Sansovino zastosował w grobowcach Sforzów, Berrecci i Padovano
przenieśli na grunt krakowski, a śląscy artyści rozpowszechnili we Wrocławiu i Ny-
sie motyw, który był już własnością starożytności, trwał w średniowieczu, a który
narzucał się artyście renesansowemu przez swoją wieloznaczność wyrazową i'".
5. Zagadnienie stylu
Próbując określić przynależność stylową omówionego materiału zabytkowego,
wstąpić trzeba na niebezpieczny obszar pojęć i raz po raz podejmowanych prób
zreformowania periodyzacji dziejów sztuki. Byłoby z pewnością najłatwiej mówić
o tym wszystkim, co się działo na Śląsku i na innych obszarach środkowej Europy
w latach 1520 - 1620, jako o renesansie italianizującym oraz renesansie północnym,
z cezurą ok. 1560 r. ^ Wszystkie jednak przymiotniki, łączone z pojęciem „rene-
sans", nie mogą tuszować oczywistego faktu, że na północ od Alp w przytłaczającej
liczbie przypadków po prostu nie mamy do czynienia z renesansem.
Termin „manieryzm" jest stosunkowo młody ale związana z nim literatura —
prawie odwrotnie proporcjonalna do jego wieku Ogromna dyskusja, jaka na-
rosła wokół manieryzmu, nie dała odpowiedzi na wiele pytań i lepiej ukazała spo-
sób myślenia licznych naukowców, niż samo zagadnienie Słuszne też wydaje się
H. Moebius Der Dom zn Merjebnrg. Berlin 1960, passim.
Zlat Leżące figury.., s. 117 nn.
173 T. Mańkowski DJ renesans włoskiego Jo pomocnego. „Biuletyn Historii Sztuki"
R. 10: 1948, nr 3-4, passim.
i7s J. Burckhardt Der Cicerone. Lipsk 1927 (1 wyd. w 1855 r.) w rozdz. Manieryści
(s. 940 - 949) posługuje się tym terminem w sensie pejoratywnym. Pierwsze próby obiektyw-
nego użycia: A. Riegl Die Eufjfeńnug Jer Barockknas; in Dom. Wiedeń 1908, passim; —
K. Busse Ma/nerLma^ anJ Barock^ni. Lipsk 1911, passim; — M. Dvorak Dber Creco and
Jen ManierL/anj. W: Dan^fgejckic/ue aó Ceijtejgejcńicńie. Monachium 1924, passim.
177 Obszerne wykazy literatury przedmiotu zawierają: Wurtenberger, op.cit.; — E. Battisti
Doc/irenaissunce anJ AJa^nerLmaj. Baden-Baden 1970; — zwłaszcza zaś: G. N. Fasola Mono-
grafia Je/ manier/hmo. W: Mrriui Ji Moria Je/iMrte i/: onore Ji Dioaeiio Lenfari. Rzym 1956,
t. 1, s. 429 - 447. —U nas: J. Białostocki ZagaJnienie manieryzma i aiJeriaaJzkie maiarMwo
krajobrazowe. W: Pigd wieków myśli o jztnce. Warszawa 1954, passim; — tenże Manieryzm.*
tryamf i zmierzeń pojęcia. W: 5*zfaka i myśl ńamanótyczna. Warszawa 1966.
178 Krytyczną ocenę niektórych postaw interpretacyjnych dał F. Baumgart Reaaijjance
anJ KanM Jej ManierAmaj. Kolonia 1963, passim. Przykładem książek maksymalistycznie
i nazbyt psychologicznie traktujących to zagadnienie są: H. R. Hocke Die JPeit aó LabyrinJi.
Manier anJ Manie in Jer earopaijcńen Kanji. Hamburg 1957, passim; — A. Hauser Der
Manierijniaj. Die Krije Jer Reuuijjunce anJ Jer Drjpra/:g Jer MoJernen KunM. Monachium
1964, passim. Jeśli chodzi o próby ideowego określenia manieryzmu charakterystyczna jest
dawna polemika: N. Pevsner Gegenreformaiion anJ Munierijmn.s'. „Repertorium fur Kunst-
wissenschaft" R. 46: 1925, passim; — W. Weisbach Manierijmnj anJ GegenreformuJcn. Tam-
że, R. 49: 1928, passim. Polemika ta zdaje się już dziś nieaktualna, niemniej obie te prace
zostały wznowione (Weisbacha pośmiertnie: Miibegriffe anJ Miipńanomene. Wiedeń 1957).
134
w Merseburgu (1504 - 1517)
Tak więc Sansovino zastosował w grobowcach Sforzów, Berrecci i Padovano
przenieśli na grunt krakowski, a śląscy artyści rozpowszechnili we Wrocławiu i Ny-
sie motyw, który był już własnością starożytności, trwał w średniowieczu, a który
narzucał się artyście renesansowemu przez swoją wieloznaczność wyrazową i'".
5. Zagadnienie stylu
Próbując określić przynależność stylową omówionego materiału zabytkowego,
wstąpić trzeba na niebezpieczny obszar pojęć i raz po raz podejmowanych prób
zreformowania periodyzacji dziejów sztuki. Byłoby z pewnością najłatwiej mówić
o tym wszystkim, co się działo na Śląsku i na innych obszarach środkowej Europy
w latach 1520 - 1620, jako o renesansie italianizującym oraz renesansie północnym,
z cezurą ok. 1560 r. ^ Wszystkie jednak przymiotniki, łączone z pojęciem „rene-
sans", nie mogą tuszować oczywistego faktu, że na północ od Alp w przytłaczającej
liczbie przypadków po prostu nie mamy do czynienia z renesansem.
Termin „manieryzm" jest stosunkowo młody ale związana z nim literatura —
prawie odwrotnie proporcjonalna do jego wieku Ogromna dyskusja, jaka na-
rosła wokół manieryzmu, nie dała odpowiedzi na wiele pytań i lepiej ukazała spo-
sób myślenia licznych naukowców, niż samo zagadnienie Słuszne też wydaje się
H. Moebius Der Dom zn Merjebnrg. Berlin 1960, passim.
Zlat Leżące figury.., s. 117 nn.
173 T. Mańkowski DJ renesans włoskiego Jo pomocnego. „Biuletyn Historii Sztuki"
R. 10: 1948, nr 3-4, passim.
i7s J. Burckhardt Der Cicerone. Lipsk 1927 (1 wyd. w 1855 r.) w rozdz. Manieryści
(s. 940 - 949) posługuje się tym terminem w sensie pejoratywnym. Pierwsze próby obiektyw-
nego użycia: A. Riegl Die Eufjfeńnug Jer Barockknas; in Dom. Wiedeń 1908, passim; —
K. Busse Ma/nerLma^ anJ Barock^ni. Lipsk 1911, passim; — M. Dvorak Dber Creco and
Jen ManierL/anj. W: Dan^fgejckic/ue aó Ceijtejgejcńicńie. Monachium 1924, passim.
177 Obszerne wykazy literatury przedmiotu zawierają: Wurtenberger, op.cit.; — E. Battisti
Doc/irenaissunce anJ AJa^nerLmaj. Baden-Baden 1970; — zwłaszcza zaś: G. N. Fasola Mono-
grafia Je/ manier/hmo. W: Mrriui Ji Moria Je/iMrte i/: onore Ji Dioaeiio Lenfari. Rzym 1956,
t. 1, s. 429 - 447. —U nas: J. Białostocki ZagaJnienie manieryzma i aiJeriaaJzkie maiarMwo
krajobrazowe. W: Pigd wieków myśli o jztnce. Warszawa 1954, passim; — tenże Manieryzm.*
tryamf i zmierzeń pojęcia. W: 5*zfaka i myśl ńamanótyczna. Warszawa 1966.
178 Krytyczną ocenę niektórych postaw interpretacyjnych dał F. Baumgart Reaaijjance
anJ KanM Jej ManierAmaj. Kolonia 1963, passim. Przykładem książek maksymalistycznie
i nazbyt psychologicznie traktujących to zagadnienie są: H. R. Hocke Die JPeit aó LabyrinJi.
Manier anJ Manie in Jer earopaijcńen Kanji. Hamburg 1957, passim; — A. Hauser Der
Manierijniaj. Die Krije Jer Reuuijjunce anJ Jer Drjpra/:g Jer MoJernen KunM. Monachium
1964, passim. Jeśli chodzi o próby ideowego określenia manieryzmu charakterystyczna jest
dawna polemika: N. Pevsner Gegenreformaiion anJ Munierijmn.s'. „Repertorium fur Kunst-
wissenschaft" R. 46: 1925, passim; — W. Weisbach Manierijmnj anJ GegenreformuJcn. Tam-
że, R. 49: 1928, passim. Polemika ta zdaje się już dziś nieaktualna, niemniej obie te prace
zostały wznowione (Weisbacha pośmiertnie: Miibegriffe anJ Miipńanomene. Wiedeń 1957).
134