Chrzanowski, Tadeusz: Portret staropolski (Warszawa, 1995)

całkowicie nie-sarmackim wyob-
rażeniem, które w przeddzień
trzeciego rozbioru wymalował
Jan Chrzciciel Lampi. Rycerz
zakuty w zbroję jako waleczny
miles christianus i obrońca Rze-
czypospolitej, a stoi pomiędzy
synkami, których dziecięca nie-
winność kontrastuje z mocą
i potęgą ojcową. A on spogląda
na nas z pychą, ale zarazem
i pobłażliwością, w sumie jednak
z oblicza bardziej wygląda na lo-
welasa niż rycerza. To Ksawery
Franciszek Branicki - jedna z
najobrzydliwszych postaci w do-
statecznie obrzydliwym gronie
T argowiczan, hetman który
zdradził, obrońca wolności, która
stała się niewolą, jurgieltnik
i tchórz, który zdołał umknąć
przed gniewem ludu, co go -
wyniesionego na najwyższe sta-
nowisko w wojsku Rzeczypospo-
litej - chciał wynieść jeszcze
wyżej - na szubienicę52. Jest to
paradoksalny finał epoki, finał
w którym wszystko się pomiesza-
ło, bowiem po jednej i po drugiej
stronie barykady stali ludzie,
którzy - jedni uznawali tylko
„postępowy” i „reformatorski”
kostium zachodni, przede wszys-
tkim „król Staś” - tak bardzo
niechętny „sarmackim wąsis-
kom” les moustaches sarmates,
inni zaś tylko strój narodowy.

Stanisław Kublicki, poseł na
Sejm Czteroletni z Inflant,
malarz nieokreślony, ok. 1790