Chrzanowski, Tadeusz: Portret staropolski (Warszawa, 1995)

niejsze jest to, że hetmanem wiel-
kim koronnym był on tylko przez
rok, bowiem w 1774 r. zrezyg-
nował z tego stanowiska. Tak
więc cały ów pompatyczny i he-
roiczny sztafaż to tylko wielkie
sarmackie theatrum i panegi-
ryczne zmyślenie. Hetman nie
miał okazji wojować i tym bar-
dziej o jakichkolwiek zwycię-
stwach mowy nawet nie było.
Niemniej fakt pozyskania urzędu
został przez magnata wykorzys-
tany maksymalnie, o czym
świadczy nie tylko wielki repre-
zentacyjny portret ale i jego licz-
ne, zredukowane do półpostaci
kopie.
Konwencjonalizm sztafażu i at-
rybutów portretu XVIII w.
w Polsce jest ogromny. „Polaków
portret własny” tego stulecia to
istotnie zbitka pozornych wo-
jowników, demonstracyjnych
dostojników i zalotnych dam
z wielkiego, w ich mniemaniu,
świata. Na tym tle odosobnio-
nym curiosum jest portret bis-
kupa przemyskiego Aleksandra
Fredry, przechowywany w Mu-
zeum Diecezjalnym w Przemyś-

lu, a powstały w latach trzydzie-
stych XVIII w. Duchowny
przedstawiony został w fotelu,
przy stole. Ale ów stół nie służy
do zgromadzenia najważniej-
szych atrybutów - te rozmiesz-
czone są w całej przestrzeni obra-
zu i prezentują architektoniczne
fundacje biskupa76. Od średnio-
wiecza, poprzez całe malarstwo
staropolskie ciągnie się owa tra-
dycja prezentowania swego daru
nie tylko w formie „okienka”, ale
poprzez antyczny jeszcze gest
ofiarowania. Tak właśnie czyni
ksiądz Wojciech Purzycki na ob-
razie wotywnym z 1624 r., pod-
suwając Trójcy Świętej kościół
w Rudawie, gdzie był probosz-
czem i gdzie rzeczony wizerunek
do dziś się znajduje77. W port-
recie przemyskim fundacje w po-
staci modeli rozmieścił nieziden-
tyfikowany malarz wokół cent-
ralnej postaci w niedookreślonej
przestrzeni jakiejś komnaty. Ta
dość na naszym gruncie odosob-
niona manifestacja świadomego
mecenatu zyskała w omawianym
obrazie nieco infantylną redakcję
rzeczywistości kreowanej.

80