ΠΗΛΙΝΑ ΑΡΤΟΠΟΙΕΙΑ1
Οί παλαιότεροι Έλληνες συγγραφείς αρχόμενοι
άφ' "Ομήρου συ/νάκις ποιούνται μνείαν της άρτο-
ποιητικής. Εκ των σχετικών τούτων χωρίων και
έκ παρατηρήσεων νεωτέρων συγγραφέων περισω-
Οεισών ήμϊν κυρίως παρ' Άθηναίω 2 δυνάμεθα νά
έ'χωμεν ακριβή εικόνα τοΟ τρόπου, καΟ' όν παρε-
σκευάζετο δ άρτος παρά τοις άρχαίοις Ελλησιν.
Έκ μνημείων, μόνον διά των παραστάσεων ρω-
μαϊκών τίνων σαρκοφάγων 3 ή έν γένει πολλώ νεω-
τέρων καλλιτεχνημάτων έδιδασκόμεθα τά περ'ι την
άρτοποιίαν, έκ παλαιοτέρων δε χρόνων μόνον σπο-
ραδικαί τίνες παραστάσεις4 μοναδικών σκηνών της
παρασκευής τοΟ άρτου εχουσι γείνη μέχρι τοθδε
γνωσταί. Διά τοΰτο δεν εινε ποσώς άκαιρος ή δη-
μοσίευσις πηλίνων τινών τοΟ ημετέρου έθν. μου-
σείου πληρούντων ίκανοποιητικώτατα την μέχρι
τοθδε ελλειψιν παλαιών παραστάσεων της άρτο-
ποιητικής.
Εινε ταύτα τά έπί τών πινάκων II5 και 12
απεικονιζόμενα.Έκ τούτων τά έπί του πίνακος 11
εινε αρχαϊκά, νεώτερα δέ τούτων άλλ' ουχί ύστε-
ρώτερα τών άρχών του ε' αιώνος τά λοιπά.
Περί της προελεύσεως τούτων άσφαλώς γνωρί-
ζομεν μόνον, δτι τά ύπό τους αρ. 3 και 4, εύρέθησαν
έν τάφοις δι' ανασκαφών της Γεν.Έφ. ένεργηθει-
σών ύπό Κορομάντζου έν Έρετρία και Τανάγρα
τω 1888, περι δέ του ύπ' αρ. 2 χειρόγραφος ση-
μείωσις τοϋ ευρετηρίου της Αρχ. Ετ. λέγει δτι
ήγοράσΟη παρά Παλαιολόγου και δτι εύρέθη έν
'Αττική, δμοίως δέ και περι τοΟ άρ. 5, δτι προέρ-
χεται έκ Χαλκίδος.
ΜεΟ' δλας δμως τάς έλλιπεϊς ταύτας πληροφο-
ρίας δέν εχομεν άνάγκην μακρών λόγων, όπως κα·
4 Πρβλ. Βΐϋΐϊΐηβπ Τβοΐιηοΐοβϊβ υηά Τβπηίηοΐο^ίβ άβτ Οβ-
ννβΓ&β ιιηά ΚίίηϋΙβ 1)6ΐ ΟπβοΙιβη υηά ΚοιτιβΓη I, 1-88.
2 Κυρίως Γ, 196 χε.
3 Πρβλ. ΒΙαηιηβΓ ε. ά. σελ. 42 χΙ.
* Πρβλ. ΓυΓίΛναη^ΙβΓ: 8;ιπιη,ι1ιιη£ 8α1>ουΓθ1Γ 13, σημ. 5,
Ηβιιζβ^: Ρϊ^ιΐΓΪηβδ άβ ΙιΟυτΓβ ρΐ. 39.
5 Ό πίνας" 11 Ισχεδιάσθη Οπό ΟίΠϊβΓΟΠ.
ΕΦΗΜΕΡΙΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ 1896
ταστήσωμεν πιστευτόν, ό'τι άπαντα προέρχονται
έκ τάφων ή καλή τούτων διατήρησις, ή εΰρεσις
δμοιοειόών μόνον έν τάφοις κα'ι ή άγορά αυτών
παρ' αρχαιοκαπήλων, οίτινες τά έμπορεύματά των
σχεδόν αποκλειστικώς έκ λαθραίας άνασκαφής τά-
φων προμηθεύονται, εινε λόγοι δικαιοΟντες ήμας
νά παραδεχΟώμεν ώς άπολύτως βεβαίαν τήν έκ
τάφων προέλευσιν τών ημετέρων πηλίνων. Άνή-
κουσι δέ ταύτα εις τήν κατηγορίαν τών έν Τανά-
γρα ώς έπί τό πλείστον ευρισκομένων μετά μεγί-
στης άφελείας εικόνας ανθρώπων εις βιωτικάς έρ-
γασίας άσχολουμένων παριστώντων ειδωλίων1.
Τά αρχαιότερα τούτων εινε, όπως είπομεν, τά
ύπό τους άρ. 1 και 2, έπι τοΟ πίνακος 11 άναπα-
ριστώμενα, εινε δέ ταύτα σπουδαιότατα, διότι πα-
ρουσιάζουσιν ήμΐν έν μικρογραφία δλόκληρα αρτο-
ποιεία, έν ω χρόνω έκτελουνται έν αύτοΐς αί διά-
φοροι έργασίαι.
Και τά δύο παριστάνουσι τάς διαφόρους σκηνάς
κυκλικώς διατεθειμένας έπι μικράς λεπτής πλινθί-
δος χρησιμευούσης ώς βάσεως, ήτις έ'χει κοπη εις
τρόπον, ώστε τά άκρα αυτής νά άκολουΟώσι το
έξωτερικόν περίγραμμα τών έπ' αύτής στηριζομέ-
νων άντικειμένων.
Επί τοϋ άρ. 22 παρίσταται δ ίπνός3 άρι-
στερά, έπί κενοΰ βάθρου τετραγώνου άνοικτοΰ
τήν δεξ. πλευράν, σχήματος ήμίσεως έλλειψοει-
δοΟς θόλου εχων εύρύ στόμιον καταλαμβάνον
δλην τήν πρόσοψιν. Εντός τοΟ ΊπνοΟ άκριβώς
είς τό τέλος αύτοΰ φαίνεται μικρά έπιμήκης οπή
έκτεινομένη καθ' δλον τό προς τοΰτο τό μέρος πλά-
τος τοΟ ίπνοΟ, έπί τοΟ έσωτέρου άκρου της οποίας
στηρίζεται στενή πλάξ τοΟ μήκους της οπής κα-
* ΙΙ&αιαγ ε. ά.
2 ΜαιϊΙια: ΟαΙα1ο§ιΐ6 <1β8 Ρϊ^ιΐΓΪηββ άβ Ια 800. αΓοΙι. <ΓΑ-
Ιΐι&ηβδ Ν° 39. Εΰρεττίριον Γεν.Έφ. 4431. Μέγ. μηχ. πλίνθ.0,145,
μέγ. πλ. 0,10.
3 "Υψ. μετά του βάθρου 0,043, βάθ. ΐπν. 0,04, πλ. έμπροσθεν
0,048, πλ. εις τό βάθος του ϊπνοΰ 0,035, ύ'ψ. στομ. 0,028, ΰψος
ανοίγματος βάθρου 0,015.
14
Οί παλαιότεροι Έλληνες συγγραφείς αρχόμενοι
άφ' "Ομήρου συ/νάκις ποιούνται μνείαν της άρτο-
ποιητικής. Εκ των σχετικών τούτων χωρίων και
έκ παρατηρήσεων νεωτέρων συγγραφέων περισω-
Οεισών ήμϊν κυρίως παρ' Άθηναίω 2 δυνάμεθα νά
έ'χωμεν ακριβή εικόνα τοΟ τρόπου, καΟ' όν παρε-
σκευάζετο δ άρτος παρά τοις άρχαίοις Ελλησιν.
Έκ μνημείων, μόνον διά των παραστάσεων ρω-
μαϊκών τίνων σαρκοφάγων 3 ή έν γένει πολλώ νεω-
τέρων καλλιτεχνημάτων έδιδασκόμεθα τά περ'ι την
άρτοποιίαν, έκ παλαιοτέρων δε χρόνων μόνον σπο-
ραδικαί τίνες παραστάσεις4 μοναδικών σκηνών της
παρασκευής τοΟ άρτου εχουσι γείνη μέχρι τοθδε
γνωσταί. Διά τοΰτο δεν εινε ποσώς άκαιρος ή δη-
μοσίευσις πηλίνων τινών τοΟ ημετέρου έθν. μου-
σείου πληρούντων ίκανοποιητικώτατα την μέχρι
τοθδε ελλειψιν παλαιών παραστάσεων της άρτο-
ποιητικής.
Εινε ταύτα τά έπί τών πινάκων II5 και 12
απεικονιζόμενα.Έκ τούτων τά έπί του πίνακος 11
εινε αρχαϊκά, νεώτερα δέ τούτων άλλ' ουχί ύστε-
ρώτερα τών άρχών του ε' αιώνος τά λοιπά.
Περί της προελεύσεως τούτων άσφαλώς γνωρί-
ζομεν μόνον, δτι τά ύπό τους αρ. 3 και 4, εύρέθησαν
έν τάφοις δι' ανασκαφών της Γεν.Έφ. ένεργηθει-
σών ύπό Κορομάντζου έν Έρετρία και Τανάγρα
τω 1888, περι δέ του ύπ' αρ. 2 χειρόγραφος ση-
μείωσις τοϋ ευρετηρίου της Αρχ. Ετ. λέγει δτι
ήγοράσΟη παρά Παλαιολόγου και δτι εύρέθη έν
'Αττική, δμοίως δέ και περι τοΟ άρ. 5, δτι προέρ-
χεται έκ Χαλκίδος.
ΜεΟ' δλας δμως τάς έλλιπεϊς ταύτας πληροφο-
ρίας δέν εχομεν άνάγκην μακρών λόγων, όπως κα·
4 Πρβλ. Βΐϋΐϊΐηβπ Τβοΐιηοΐοβϊβ υηά Τβπηίηοΐο^ίβ άβτ Οβ-
ννβΓ&β ιιηά ΚίίηϋΙβ 1)6ΐ ΟπβοΙιβη υηά ΚοιτιβΓη I, 1-88.
2 Κυρίως Γ, 196 χε.
3 Πρβλ. ΒΙαηιηβΓ ε. ά. σελ. 42 χΙ.
* Πρβλ. ΓυΓίΛναη^ΙβΓ: 8;ιπιη,ι1ιιη£ 8α1>ουΓθ1Γ 13, σημ. 5,
Ηβιιζβ^: Ρϊ^ιΐΓΪηβδ άβ ΙιΟυτΓβ ρΐ. 39.
5 Ό πίνας" 11 Ισχεδιάσθη Οπό ΟίΠϊβΓΟΠ.
ΕΦΗΜΕΡΙΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ 1896
ταστήσωμεν πιστευτόν, ό'τι άπαντα προέρχονται
έκ τάφων ή καλή τούτων διατήρησις, ή εΰρεσις
δμοιοειόών μόνον έν τάφοις κα'ι ή άγορά αυτών
παρ' αρχαιοκαπήλων, οίτινες τά έμπορεύματά των
σχεδόν αποκλειστικώς έκ λαθραίας άνασκαφής τά-
φων προμηθεύονται, εινε λόγοι δικαιοΟντες ήμας
νά παραδεχΟώμεν ώς άπολύτως βεβαίαν τήν έκ
τάφων προέλευσιν τών ημετέρων πηλίνων. Άνή-
κουσι δέ ταύτα εις τήν κατηγορίαν τών έν Τανά-
γρα ώς έπί τό πλείστον ευρισκομένων μετά μεγί-
στης άφελείας εικόνας ανθρώπων εις βιωτικάς έρ-
γασίας άσχολουμένων παριστώντων ειδωλίων1.
Τά αρχαιότερα τούτων εινε, όπως είπομεν, τά
ύπό τους άρ. 1 και 2, έπι τοΟ πίνακος 11 άναπα-
ριστώμενα, εινε δέ ταύτα σπουδαιότατα, διότι πα-
ρουσιάζουσιν ήμΐν έν μικρογραφία δλόκληρα αρτο-
ποιεία, έν ω χρόνω έκτελουνται έν αύτοΐς αί διά-
φοροι έργασίαι.
Και τά δύο παριστάνουσι τάς διαφόρους σκηνάς
κυκλικώς διατεθειμένας έπι μικράς λεπτής πλινθί-
δος χρησιμευούσης ώς βάσεως, ήτις έ'χει κοπη εις
τρόπον, ώστε τά άκρα αυτής νά άκολουΟώσι το
έξωτερικόν περίγραμμα τών έπ' αύτής στηριζομέ-
νων άντικειμένων.
Επί τοϋ άρ. 22 παρίσταται δ ίπνός3 άρι-
στερά, έπί κενοΰ βάθρου τετραγώνου άνοικτοΰ
τήν δεξ. πλευράν, σχήματος ήμίσεως έλλειψοει-
δοΟς θόλου εχων εύρύ στόμιον καταλαμβάνον
δλην τήν πρόσοψιν. Εντός τοΟ ΊπνοΟ άκριβώς
είς τό τέλος αύτοΰ φαίνεται μικρά έπιμήκης οπή
έκτεινομένη καθ' δλον τό προς τοΰτο τό μέρος πλά-
τος τοΟ ίπνοΟ, έπί τοΟ έσωτέρου άκρου της οποίας
στηρίζεται στενή πλάξ τοΟ μήκους της οπής κα-
* ΙΙ&αιαγ ε. ά.
2 ΜαιϊΙια: ΟαΙα1ο§ιΐ6 <1β8 Ρϊ^ιΐΓΪηββ άβ Ια 800. αΓοΙι. <ΓΑ-
Ιΐι&ηβδ Ν° 39. Εΰρεττίριον Γεν.Έφ. 4431. Μέγ. μηχ. πλίνθ.0,145,
μέγ. πλ. 0,10.
3 "Υψ. μετά του βάθρου 0,043, βάθ. ΐπν. 0,04, πλ. έμπροσθεν
0,048, πλ. εις τό βάθος του ϊπνοΰ 0,035, ύ'ψ. στομ. 0,028, ΰψος
ανοίγματος βάθρου 0,015.
14