DOI article:
Xanthudidēs, Stephanos A.: Ek Krētēs, [3]
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.14657#0085
145
ΕΚ ΚΡΗΤΗΣ
140
γάλην θόλον άνήκουσαν εις τήν πρώϊμον Μινώϊκήν
έποχήν, έν ή ήσαν τεθάμμένοι νεκροί πολλοί, εξή-
γαγε δέ εΗ αυτής πλήν πολλών άλλων κτερισμά-
των, ήτοι αγγείων πήλινων καΐ λίθινων, ειδωλίων,
μικρών τριγωνικών έγχειριδίων και υπέρ τάς εκα-
τόν σφραγίδας έχουσας παράδοξα και πρωτοφανή
σχήματα 1. Κατά το τέλος του αύτου έτους 1ί)04
ο γράφων τάς γραμμάς ταύτας άνευρεν εις Κου-
μάσαν 10 περίπου χιλιόμετρα νοτιανατολικώς τής
Γόρτυνος τρεις άλλους ομοίους θολωτούς τάφους
τής αυτής πρωίμου Μυκηναϊκής εποχής, έν οίς
προς τοις άλλοις κτερίσμαο-ι συνέλεξε καϊ σφραγί-
δας εντελώς όμοιας προς τάς του Άγιου Όνουφρίου
και τής θόλου τής Άγιας Τριάδος 8. Δια τών ανα-
καλύψεων αύτών έβεβοαώθη ή ύπαρξις σφραγίδων
κατά τήν πρώτην περίοδον του ΜινωϊκοΟ πολιτι-
σμού, ήτοι κατά γενικώς παραδεδεγμένων χρονο-
λογίαν έν τή τρίτη π. Χ. χιλιετηρίοι. Άρκεΐ, πι-
στεύω, χάριν τών άμφιβαλλόντουν εισέτι περί τοΟ
πράγματος νά εί'πω έτι ότι και έν Άγίω Όνου-
οοίω και έν Αγία Ιοιάδι και έν Κουαάσα αί σοοα-
ΙΙι I ι I II ιΐ
γίδες συνευρέΟησαν έν τω αύτώ στρώματι υιέ τά
αυτά πρωτόγονα μαρμάρινα ειδώλια τά καλούμενα
Κυκλαδικά, με τά χαρακτηριστικά μικρά χαλκά
τριγωνικά εγχειρίδια, τά διατηροΟντα εισέτι κατά
τήν άρχήν ταύτην τής πρώτης χρήσεως τών με-
τάλλων το τριγωνικον σχήμα τών λίθινων πελέ-
κεων, τους οποίους άντικατέστησαν, μέ τά πρου-
τόγονα πήλινα αγγεία του πρωτογεωμετρικού ρυθ-
μού του' γνωστού ήδη μάλιστα έκ τών άνασκαοών
του κ. Τσούντα εις τάς Κυκλάδας και μέ πλήθος
μικρών λίθινων άγγείων, τά όποια επίσης χαρα-
κτηρίζουσι τήν έποχήν αυτήν 3. Ό κ. ΡνβΠΒ τά
μέν ευρήματα τής θόλου τής Άγιας Τριάδος κατα-
τάσσει εις τήν μεσαίαν περίοδον τής πρωίμου Μι-
νωικής εποχής (Ε&ιΊγ Μίηοειη II), τά δέ τών θό-
λων τής Κουμάσας, τά όποια προφανώς είναι κατά
τι νεώτερα κατατάσσει εις τήν τελευταίαν περίο-
1 'Λρκετόν μέρος τών κτερισμάτων έδημοσιεύΟη προσωρινώς εις
τό Μβηιοπβ άβΐ Κ. ΙηβΙίΙιιΙο Ποιηίιαί'άο τόμ. ΧΧΙ-ΧΧΙΙ
σειρ. III τεδχος; V. ΜΗαηο 1905 σ·. 249-22:5 πιν. νΐΙΙ-ΧΙ.
2 Ή ανασκαφή τών τάϊων αύτών έξηκολούΟησε καίκατά τό παρελ-
θόν 'ε'το; 1906, μέλλε! δε να συνε/ισΟτ) και μετά τινας μήνας, τα δέ
ευρήματα Οά δήμοσιευθώσι μετά τήν λήξιν της εργασίας.
3 Τσούντα Κυκλαδικά έν Άρ/αιολ. Έφημ. 1898 σελ. 137 χα!
έξης. 1899 σελ. 74 και έξης.
δον τής πρωίμου Μινωικής έποχής (Είΐι1γ Μΐ-
ηοβη III)1.
Επισταμένη έςέτασις και αντιπαραβολή τών
σφραγίοων του Αγίου Όνουφριου, τής Αγίας Τρι-
άοος καϊ τής Κουμάσας μάς δίδει τά έςής έςαγό-
μενα κα'ι χαρακτηριστικά τής σφραγιστικής έν τή
πρωίμω Μινωική έποχή.
II χρήσις σφραγίδων ήτο μαίνεται λίαν διαδε-
οομενη κατα την εποχην ταυτην, αφ ου μονη ή
θόλος τής Άγιας Τριάδος παρέσχεν ύπέρ τάς εκα-
τόν τοιαύτας, ή δέ θόλος \\ Κουμάσας περί τάς
2ο. Κα'ι είναι μέν αληθές ότι έν τοϊς Οολωτοϊς
τούτοις τάφοις ήσαν τεΟαμμένοι νεκροί πάμπολλοι
(ίσως έκατοντά.οες άρκεταί), άλλ' εάν λάβη τις ύπ'
οψει ότι μέγα μέρος τών νεκρών αυτών Οά ήσαν
γυναίκες και παιδία διά τάς οποίας δέν είναι πιθα-
νόν νά ϋποΟέαωμεν ότι εϊχον σφραγίδας, πάλιν ό
αριθμός τών σφραγίδων δέν είναι μικρός κα'ι επο-
μένως ή χρήσις αύτών λίαν συνήθης. Επίσης εί-
ναι πιΟανοότατον ότι μέρος τών σφραγίοων τών έν
τοις τάφοις συνιστάμενον ές υλών φθαρτών ήφα-
νίσΟη, άφ ού και αί ες" οστού και έλέφαντος εΰρε-
Οεϊσαι ήσαν έν αέρει κατεστοαυ.υ.έναι.
1 ι Γ ι Γ Γ
II ύλη ές ής κατεσκευάζοντο αί σφραγίδες τής
έποχής είναι συνηθέστατα μέν (έν τή Οόλω Άγ.
Τριάδος κατά 90 °/0) ές έλέοαντος κα'ι όστοϋ", σπα-
νιώτερον δέ έκ λίθου συνήθως στεατίτου και ένίοτε
σχιστολι'Οου, ούδέποτε δέ έκ σκληροΟ πολυτίμου ή
ήμιπολυτίμου λίθου.
I ό σχήμα τών σφραγίδων τής πρωίμου Μινωι-
κής έποχής κατ αντίθεσιν προς τά στερεότυπα τής
Μεσαίας κα'ι Οψιμου Μινωικής έποχής είναι ποι-
κιλώτατα. Είναι κώνοι πλήρεις ή κόλουροι, πυρα-
μίοες, πρίσματα κανονικά, κύλινδροι (έχοντες τάς
παραστάσεις εις έκατέραν ή τήν έτέραν τών βά-
σεων κα'ι οΰχ'ι εις τήν περιφέρειαν, όπως οι Βαβυ-
λωνιακοί), ραβδία. Πολλάκις ή σφραγ'ις έχει σχή-
μα πτηνοΟ, ζώου, ε'ιοωλίου, κεφαλής ζώου, όστρέου.
"Επειτα έ'χομεν σώματα στερεά μέ πολλάς πλευ-
ράς, δακτυλιοειδή, κομβιοειδή. Ευρέθησαν κα'ι σκα-
οαβαϊοι έν Άγ. Όνου^οίοο.
Γ 1 7 Γ ι
Αί έγγεγλυμμέναι παραστάσεις τών σφραγίδων
είναι κατά τό πλείστον γεωμετρικά σχήματα,
1 Α. Εν»Π8 Εδδίΐί άβ οίΗδδϊίΐοίΐΙϊοη (1θ8 βροςιιβδ <ίβ Ια
οϊνί1Ϊ83ΐϊοη Μΐηοβηηβ σ. 0.
ΕΚ ΚΡΗΤΗΣ
140
γάλην θόλον άνήκουσαν εις τήν πρώϊμον Μινώϊκήν
έποχήν, έν ή ήσαν τεθάμμένοι νεκροί πολλοί, εξή-
γαγε δέ εΗ αυτής πλήν πολλών άλλων κτερισμά-
των, ήτοι αγγείων πήλινων καΐ λίθινων, ειδωλίων,
μικρών τριγωνικών έγχειριδίων και υπέρ τάς εκα-
τόν σφραγίδας έχουσας παράδοξα και πρωτοφανή
σχήματα 1. Κατά το τέλος του αύτου έτους 1ί)04
ο γράφων τάς γραμμάς ταύτας άνευρεν εις Κου-
μάσαν 10 περίπου χιλιόμετρα νοτιανατολικώς τής
Γόρτυνος τρεις άλλους ομοίους θολωτούς τάφους
τής αυτής πρωίμου Μυκηναϊκής εποχής, έν οίς
προς τοις άλλοις κτερίσμαο-ι συνέλεξε καϊ σφραγί-
δας εντελώς όμοιας προς τάς του Άγιου Όνουφρίου
και τής θόλου τής Άγιας Τριάδος 8. Δια τών ανα-
καλύψεων αύτών έβεβοαώθη ή ύπαρξις σφραγίδων
κατά τήν πρώτην περίοδον του ΜινωϊκοΟ πολιτι-
σμού, ήτοι κατά γενικώς παραδεδεγμένων χρονο-
λογίαν έν τή τρίτη π. Χ. χιλιετηρίοι. Άρκεΐ, πι-
στεύω, χάριν τών άμφιβαλλόντουν εισέτι περί τοΟ
πράγματος νά εί'πω έτι ότι και έν Άγίω Όνου-
οοίω και έν Αγία Ιοιάδι και έν Κουαάσα αί σοοα-
ΙΙι I ι I II ιΐ
γίδες συνευρέΟησαν έν τω αύτώ στρώματι υιέ τά
αυτά πρωτόγονα μαρμάρινα ειδώλια τά καλούμενα
Κυκλαδικά, με τά χαρακτηριστικά μικρά χαλκά
τριγωνικά εγχειρίδια, τά διατηροΟντα εισέτι κατά
τήν άρχήν ταύτην τής πρώτης χρήσεως τών με-
τάλλων το τριγωνικον σχήμα τών λίθινων πελέ-
κεων, τους οποίους άντικατέστησαν, μέ τά πρου-
τόγονα πήλινα αγγεία του πρωτογεωμετρικού ρυθ-
μού του' γνωστού ήδη μάλιστα έκ τών άνασκαοών
του κ. Τσούντα εις τάς Κυκλάδας και μέ πλήθος
μικρών λίθινων άγγείων, τά όποια επίσης χαρα-
κτηρίζουσι τήν έποχήν αυτήν 3. Ό κ. ΡνβΠΒ τά
μέν ευρήματα τής θόλου τής Άγιας Τριάδος κατα-
τάσσει εις τήν μεσαίαν περίοδον τής πρωίμου Μι-
νωικής εποχής (Ε&ιΊγ Μίηοειη II), τά δέ τών θό-
λων τής Κουμάσας, τά όποια προφανώς είναι κατά
τι νεώτερα κατατάσσει εις τήν τελευταίαν περίο-
1 'Λρκετόν μέρος τών κτερισμάτων έδημοσιεύΟη προσωρινώς εις
τό Μβηιοπβ άβΐ Κ. ΙηβΙίΙιιΙο Ποιηίιαί'άο τόμ. ΧΧΙ-ΧΧΙΙ
σειρ. III τεδχος; V. ΜΗαηο 1905 σ·. 249-22:5 πιν. νΐΙΙ-ΧΙ.
2 Ή ανασκαφή τών τάϊων αύτών έξηκολούΟησε καίκατά τό παρελ-
θόν 'ε'το; 1906, μέλλε! δε να συνε/ισΟτ) και μετά τινας μήνας, τα δέ
ευρήματα Οά δήμοσιευθώσι μετά τήν λήξιν της εργασίας.
3 Τσούντα Κυκλαδικά έν Άρ/αιολ. Έφημ. 1898 σελ. 137 χα!
έξης. 1899 σελ. 74 και έξης.
δον τής πρωίμου Μινωικής έποχής (Είΐι1γ Μΐ-
ηοβη III)1.
Επισταμένη έςέτασις και αντιπαραβολή τών
σφραγίοων του Αγίου Όνουφριου, τής Αγίας Τρι-
άοος καϊ τής Κουμάσας μάς δίδει τά έςής έςαγό-
μενα κα'ι χαρακτηριστικά τής σφραγιστικής έν τή
πρωίμω Μινωική έποχή.
II χρήσις σφραγίδων ήτο μαίνεται λίαν διαδε-
οομενη κατα την εποχην ταυτην, αφ ου μονη ή
θόλος τής Άγιας Τριάδος παρέσχεν ύπέρ τάς εκα-
τόν τοιαύτας, ή δέ θόλος \\ Κουμάσας περί τάς
2ο. Κα'ι είναι μέν αληθές ότι έν τοϊς Οολωτοϊς
τούτοις τάφοις ήσαν τεΟαμμένοι νεκροί πάμπολλοι
(ίσως έκατοντά.οες άρκεταί), άλλ' εάν λάβη τις ύπ'
οψει ότι μέγα μέρος τών νεκρών αυτών Οά ήσαν
γυναίκες και παιδία διά τάς οποίας δέν είναι πιθα-
νόν νά ϋποΟέαωμεν ότι εϊχον σφραγίδας, πάλιν ό
αριθμός τών σφραγίδων δέν είναι μικρός κα'ι επο-
μένως ή χρήσις αύτών λίαν συνήθης. Επίσης εί-
ναι πιΟανοότατον ότι μέρος τών σφραγίοων τών έν
τοις τάφοις συνιστάμενον ές υλών φθαρτών ήφα-
νίσΟη, άφ ού και αί ες" οστού και έλέφαντος εΰρε-
Οεϊσαι ήσαν έν αέρει κατεστοαυ.υ.έναι.
1 ι Γ ι Γ Γ
II ύλη ές ής κατεσκευάζοντο αί σφραγίδες τής
έποχής είναι συνηθέστατα μέν (έν τή Οόλω Άγ.
Τριάδος κατά 90 °/0) ές έλέοαντος κα'ι όστοϋ", σπα-
νιώτερον δέ έκ λίθου συνήθως στεατίτου και ένίοτε
σχιστολι'Οου, ούδέποτε δέ έκ σκληροΟ πολυτίμου ή
ήμιπολυτίμου λίθου.
I ό σχήμα τών σφραγίδων τής πρωίμου Μινωι-
κής έποχής κατ αντίθεσιν προς τά στερεότυπα τής
Μεσαίας κα'ι Οψιμου Μινωικής έποχής είναι ποι-
κιλώτατα. Είναι κώνοι πλήρεις ή κόλουροι, πυρα-
μίοες, πρίσματα κανονικά, κύλινδροι (έχοντες τάς
παραστάσεις εις έκατέραν ή τήν έτέραν τών βά-
σεων κα'ι οΰχ'ι εις τήν περιφέρειαν, όπως οι Βαβυ-
λωνιακοί), ραβδία. Πολλάκις ή σφραγ'ις έχει σχή-
μα πτηνοΟ, ζώου, ε'ιοωλίου, κεφαλής ζώου, όστρέου.
"Επειτα έ'χομεν σώματα στερεά μέ πολλάς πλευ-
ράς, δακτυλιοειδή, κομβιοειδή. Ευρέθησαν κα'ι σκα-
οαβαϊοι έν Άγ. Όνου^οίοο.
Γ 1 7 Γ ι
Αί έγγεγλυμμέναι παραστάσεις τών σφραγίδων
είναι κατά τό πλείστον γεωμετρικά σχήματα,
1 Α. Εν»Π8 Εδδίΐί άβ οίΗδδϊίΐοίΐΙϊοη (1θ8 βροςιιβδ <ίβ Ια
οϊνί1Ϊ83ΐϊοη Μΐηοβηηβ σ. 0.