DOI Artikel:
Molè, Vojeslav: Studia nad sztuką pierwszego tysiąclecia n. e.: Sztuka peryferii wschodniej (przednioazjatyckiej) świata antycznego w pierwszej połowie I tysiąclecia i jej znaczenie dla sztuki najwcześniejszego średniowiecza
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.19942#0050
18. Dura-Europos, synagoga, Bitwa pod Eben-Ezra, malowidło ścienne (według C. H. Kraelinga)
wytłumaczenia przytoczonych sposobów przedsta-
wienia malarskiego należy szukać w rozwoju samej
sztuki mezopotamsko-syryjskiej, czy też należałoby—
w ślad za Rostowcewem — uwzględnić również
zasady kompozycyjne i swoistą perspektywę pła-
szczyznową reliefów indyjskich, np. na stupie
w Sanczi4, czy też właściwie nie jest dostatecznym
przykładem i argumentem analogii rozwojowej
przekształcenie płaskorzeźb sarkofagów rzymskich
z sarkofagiem Ludovisi w ciągu późnego cesarstwa.
Ważniejsze wydaje się spostrzeżenie inne: przyto-
czone zasadnicze procedury techniczne i stylistyczne,
postacie ludzkie i ich układ, typy twarzy oraz
wszystko to, co ta sztuka w ogóle przedstawia,
pomimo występujących znacznych różnic między
poszczególnymi grupami dzieł wykazują w końcu
ten sam podstawowy charakter i te same tendencje
4 Rostovtzeff, Dura-Europos andits Art, s. 125—128.
ekspresyjne. We wszystkich dziełach obserwuje się
coraz wyraźniejszy odwrót od sposobów ekspresji
hellenistycznych, a równocześnie wzmaganie się
tendencji orientalizujących. Świadczy to o nowym
kierunku w sztuce, która porzucając zasady wizualne
przechodzi ku zasadom sztuki, dalekiej od rzeczy-
wistości wizualno-spostrzeżeniowej i skłania się do
wyrażania raczej tylko apriorystycznych koncepcji
wyobrażeniowo-ideowych. Pouczająca jest pod tym
względem scena Niewiast u Grobu w świątyni
chrześcijańskiej (ryc. 20). Grób w postaci sarkofagu
i niewiasty — wszystko rozmieściło się w jednym
frontalnym szeregu i znieruchomiało. Scena histo-
ryczna zamieniła się na scenę reprezentacyjno-ideową.
Lecz ujęcie to nie dotyczy każdej sceny. Po lewej
stronie nad opisaną kompozycją znajdują się inne
sceny ewangelii w zwykłym skróconym stylu
narracyjnym. Więc tylko scena Niewiast u Grobu
została zmonumentalizowana, chyba ze względu
44
wytłumaczenia przytoczonych sposobów przedsta-
wienia malarskiego należy szukać w rozwoju samej
sztuki mezopotamsko-syryjskiej, czy też należałoby—
w ślad za Rostowcewem — uwzględnić również
zasady kompozycyjne i swoistą perspektywę pła-
szczyznową reliefów indyjskich, np. na stupie
w Sanczi4, czy też właściwie nie jest dostatecznym
przykładem i argumentem analogii rozwojowej
przekształcenie płaskorzeźb sarkofagów rzymskich
z sarkofagiem Ludovisi w ciągu późnego cesarstwa.
Ważniejsze wydaje się spostrzeżenie inne: przyto-
czone zasadnicze procedury techniczne i stylistyczne,
postacie ludzkie i ich układ, typy twarzy oraz
wszystko to, co ta sztuka w ogóle przedstawia,
pomimo występujących znacznych różnic między
poszczególnymi grupami dzieł wykazują w końcu
ten sam podstawowy charakter i te same tendencje
4 Rostovtzeff, Dura-Europos andits Art, s. 125—128.
ekspresyjne. We wszystkich dziełach obserwuje się
coraz wyraźniejszy odwrót od sposobów ekspresji
hellenistycznych, a równocześnie wzmaganie się
tendencji orientalizujących. Świadczy to o nowym
kierunku w sztuce, która porzucając zasady wizualne
przechodzi ku zasadom sztuki, dalekiej od rzeczy-
wistości wizualno-spostrzeżeniowej i skłania się do
wyrażania raczej tylko apriorystycznych koncepcji
wyobrażeniowo-ideowych. Pouczająca jest pod tym
względem scena Niewiast u Grobu w świątyni
chrześcijańskiej (ryc. 20). Grób w postaci sarkofagu
i niewiasty — wszystko rozmieściło się w jednym
frontalnym szeregu i znieruchomiało. Scena histo-
ryczna zamieniła się na scenę reprezentacyjno-ideową.
Lecz ujęcie to nie dotyczy każdej sceny. Po lewej
stronie nad opisaną kompozycją znajdują się inne
sceny ewangelii w zwykłym skróconym stylu
narracyjnym. Więc tylko scena Niewiast u Grobu
została zmonumentalizowana, chyba ze względu
44