20. Dura-EuropoSj świątynia chrześcijańska, wnęka i północna ściana (rekonstrukcja według Excavations at Dura-Europos)
które niekoniecznie i nie zawsze stanowiły jej
zaplecza w sensie geograficznym, terytorialnym,
rozwijała się druga, orientalna strona peryferii,
wchodząca często w kontakt ze sztuką hellenizmu.
Sytuacja ta uległa jednak zmianie z chwilą
założenia Konstantynopola. Nad Morzem Śród-
ziemnym pojawiło się nowe wielkie centrum sztuki.
Proces formowania się sztuki Bizancjum trwał
wprawdzie długo; wiele w nim jeszcze kwestii
pozostaje niedostatecznie wyjaśnionych, podobnie
jak i najwcześniejsze fazy historii samego Bizancjum.
Data założenia stolicy przez Konstantyna (324 lub
330) nie może być oczywiście uważana za datę
powstania sztuki bizantyńskiej. Tak jak państwo
powstawało stopniowo w wyniku przeobrażeń wew-
nętrznych i zewnętrznych, tak samo i sztuka stopnio-
wo przybierała odrębne cechy bizantyńskie.
Różnice między Zachodem a Wschodem śród-
ziemnomorskim zarysowywały się już znacznie
wcześniej w różnych dziedzinach życia i jego form,
w zakresie języka oraz w przejawach twórczości
kulturalnej, lecz początkowo miały one charakter
raczej rozbieżności regionalnej aniżeli jakiejś od-
rębności dwóch światów. Te różnice z czasem
coraz bardziej się pogłębiały, co w końcu doprowa-
dziło do rozłamu na dwa światy: zachodniołaciński
i wschodniogrecki. Głównym centrum świata wscho-
dniogreckiego stała się nowa stolica nad Bosforem,
która skupiła także twórcze ośrodki sztuki.
Nie tutaj miejsce na charakterystykę genezy
i rozwoju sztuki bizantyńskiej, nie można jednak
pominąć kilku uwag natury zasadniczej. W sztuce
hellenistycznej Antiochii dostrzega się wszystkie
kolejne fazy sztuki grecko-rzymskiej, począwszy od
epoki augustowskiej do późnego antyku w. IV i V.
To samo występuje w sztuce Konstantynopola;
jej zabytki, które zachowały się, mieszczą się całko-
wicie w ramach rozwoju sztuki hellenistyczno-
rzymskiej, w dodatku razem z osobliwościami,
charakterystycznymi dla poszczególnych centrów —
Antiochii, Efezu, Miletu i in. Co prawda, Rzym,
szczególnie po najazdach Gotów i Wandalów, oraz
w związku ze stale pogarszającą się sytuacją ekono-
miczną cesarstwa zachodniorzymskiego, a wreszcie
jego upadkiem, niewątpliwie coraz bardziej tracił na
znaczeniu jako środowisko sztuki, chociaż naj-
47
które niekoniecznie i nie zawsze stanowiły jej
zaplecza w sensie geograficznym, terytorialnym,
rozwijała się druga, orientalna strona peryferii,
wchodząca często w kontakt ze sztuką hellenizmu.
Sytuacja ta uległa jednak zmianie z chwilą
założenia Konstantynopola. Nad Morzem Śród-
ziemnym pojawiło się nowe wielkie centrum sztuki.
Proces formowania się sztuki Bizancjum trwał
wprawdzie długo; wiele w nim jeszcze kwestii
pozostaje niedostatecznie wyjaśnionych, podobnie
jak i najwcześniejsze fazy historii samego Bizancjum.
Data założenia stolicy przez Konstantyna (324 lub
330) nie może być oczywiście uważana za datę
powstania sztuki bizantyńskiej. Tak jak państwo
powstawało stopniowo w wyniku przeobrażeń wew-
nętrznych i zewnętrznych, tak samo i sztuka stopnio-
wo przybierała odrębne cechy bizantyńskie.
Różnice między Zachodem a Wschodem śród-
ziemnomorskim zarysowywały się już znacznie
wcześniej w różnych dziedzinach życia i jego form,
w zakresie języka oraz w przejawach twórczości
kulturalnej, lecz początkowo miały one charakter
raczej rozbieżności regionalnej aniżeli jakiejś od-
rębności dwóch światów. Te różnice z czasem
coraz bardziej się pogłębiały, co w końcu doprowa-
dziło do rozłamu na dwa światy: zachodniołaciński
i wschodniogrecki. Głównym centrum świata wscho-
dniogreckiego stała się nowa stolica nad Bosforem,
która skupiła także twórcze ośrodki sztuki.
Nie tutaj miejsce na charakterystykę genezy
i rozwoju sztuki bizantyńskiej, nie można jednak
pominąć kilku uwag natury zasadniczej. W sztuce
hellenistycznej Antiochii dostrzega się wszystkie
kolejne fazy sztuki grecko-rzymskiej, począwszy od
epoki augustowskiej do późnego antyku w. IV i V.
To samo występuje w sztuce Konstantynopola;
jej zabytki, które zachowały się, mieszczą się całko-
wicie w ramach rozwoju sztuki hellenistyczno-
rzymskiej, w dodatku razem z osobliwościami,
charakterystycznymi dla poszczególnych centrów —
Antiochii, Efezu, Miletu i in. Co prawda, Rzym,
szczególnie po najazdach Gotów i Wandalów, oraz
w związku ze stale pogarszającą się sytuacją ekono-
miczną cesarstwa zachodniorzymskiego, a wreszcie
jego upadkiem, niewątpliwie coraz bardziej tracił na
znaczeniu jako środowisko sztuki, chociaż naj-
47