DOI Artikel:
Frazik, Józef Tomasz: Zagadnienie sklepień o przęsłach trójpodporowych w architekturze średniowiecznej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20353#0037
a przyścienne nie spełniają poważniejszej roli
konstrukcyjnej. Rodrigo zdaje sobie sprawę, że
przekroje żeber muszą odpowiadać siłom występu-
jącym w nich, te zaś porównuje do sił występujących
w ludzkiej ręce i zaleca takie antropomorficzne
proporcjonowanie: przekroje żeber poprzecznych
do diagonalnych, te zaś do trojpromiennych po-
winny mieć się do siebie tak, jak palec gruby (kciuk)
do środkowego, a ten do wskazującego; w końcu
żebro przyścienne ma być wzorowane na palcu
małym (ryc. 13)76. Arytmetycznie wymiary prze-
kroju różnych żeber determinuje od szerokości
przęsła sklepienia. I tak wysokość przekroju żebra
poprzecznego jest jedną dwudziestą szerokości
przęsła, żebra krzyżowego jedną dwudziestą czwartą,
trójpromiennego jedną dwudziestą ósmą, a przy-
ściennego — jedną trzydziestą77. Zebra połączone
są z wysklepkami za pomocą piór, które czasami
przybierają kształt „jaskółczych ogonów"78.
Wyciągając jakiekolwiek wnioski z metody Rod-
riga Gila de Hontanon, trzeba zdać sobie sprawę,
że dotyczy ona pewnej grupy sklepień, które wy-
stępują na terenie Hiszpanii w w. XV i XVI i posia-
dają wszystkie arkady żeber bliskie w swym kształcie
półkolu. Według Kublera, mogą być one oznaczone
jako renesansowa wersja sklepień żebrowych i nie
mają nic wspólnego ze sklepieniami Europy pół-
nocnej ; jedynie tylko w pewnym sensie przypominają
francuskie dominikalne z 2. połowy XII wieku79.
Znamienne jest, że Rodrigo, wykładając swój
system proporcjonowania żeber, nie podkreślił ani
słowem ich korzyści, choćby prowizorycznych; nie
zachwycał się również ich wartością estetyczną.
Zdaniem Kublera, żebra te są tylko „dogodnym
symbolem matematycznych obliczeń sił sklepien-
nych; symbolem, który pociągnął za sobą zwię-
kszenie masywności ścian oporowych"80.
Na tym kończą się dokumenty autentyczne
z epoki.
Gdy w w. XIX przeprowadzono gruntowną
konserwację katedry w Nysie, zaproponowano, by
Ą -i
\
13. Antropomorficzne proporcjonowanie przekrojów żeber
sklepienia gwiaździstego według Rodriga Gila de Hontanon
(według Kublera).
sklepienie sieciowe zastąpić krzyżowym, ponieważ
pierwsze jest wyrazem sztuki niezgodnej z duchem
chrystianizmu81. Właściwie ze względu na metodę
badań wzmianka ta, jako XIX-wieczna, nie powinna
być tu przytaczana, ale wydaje się, że owo ciekawe
zdanie może kryć w sobie jakiś starszy pogląd
i zasługuje tym bardziej na zarejestrowanie i zba-
danie w przyszłości, ponieważ wiąże się bezpośrednio
z naszą architekturą.
Zastanawiający jest fakt, że polscy historycy
sztuki i historycy architektury, choć tu i ówdzie
pisali o sklepieniach, nie przyczynili się swymi
pracami do pogłębienia wiedzy o omawianym te-
macie; zagadnienie to pozostało poza nawiasem
szczegółowych zainteresowań, jakkolwiek niewąt-
pliwie posiadamy ku temu doskonałe warunki.
W Polsce występuje rzadko spotykany zestaw skle-
pień żebrowych, począwszy od romańskich krzy-
żowych na gurtach w Kruszwicy i kopuły na gurtach
w Strzelnie, a skończywszy na bogatych, późno-
gotyckich, czasem o wyszukanym profilu żeber
76 Antropomorficzne proporcjonowanie i interpretowanie
architektury nie jest wyłącznie własnością świata starożytnego
i renesansu; jest też szeroko znane i w średniowieczu; por.
choćby Gęsta abbatum Trudonensium r. 1055—8. Cytuje in ex-
tenso W. Tatarkiewicz, Estetyka średniowieczna, Wrocław—
Kraków 1960, s. 198.
77 Garcia, o. c, s. 180—183.
78 Tamże, ryc. 27.
79 G. Kubler, A Late Gothic Computation of Rib Vault
Thrusts (Gazette des Beaux-Arts XXVI, 1944, New York 1947,
s. 145).
80 Tamże, s. 147 i 148.
81 H. Lutsch, Yerzeichniss d. Kunstdenkmdler d. Provinz
Schlesien, Bd. II, Breslau 1889, s. 37,11 i n. oraz tamże przypis
4. — Za zwrócenie uwagi na tę pozycję składam podziękowanie
doc. M. Zlatowi.
31
konstrukcyjnej. Rodrigo zdaje sobie sprawę, że
przekroje żeber muszą odpowiadać siłom występu-
jącym w nich, te zaś porównuje do sił występujących
w ludzkiej ręce i zaleca takie antropomorficzne
proporcjonowanie: przekroje żeber poprzecznych
do diagonalnych, te zaś do trojpromiennych po-
winny mieć się do siebie tak, jak palec gruby (kciuk)
do środkowego, a ten do wskazującego; w końcu
żebro przyścienne ma być wzorowane na palcu
małym (ryc. 13)76. Arytmetycznie wymiary prze-
kroju różnych żeber determinuje od szerokości
przęsła sklepienia. I tak wysokość przekroju żebra
poprzecznego jest jedną dwudziestą szerokości
przęsła, żebra krzyżowego jedną dwudziestą czwartą,
trójpromiennego jedną dwudziestą ósmą, a przy-
ściennego — jedną trzydziestą77. Zebra połączone
są z wysklepkami za pomocą piór, które czasami
przybierają kształt „jaskółczych ogonów"78.
Wyciągając jakiekolwiek wnioski z metody Rod-
riga Gila de Hontanon, trzeba zdać sobie sprawę,
że dotyczy ona pewnej grupy sklepień, które wy-
stępują na terenie Hiszpanii w w. XV i XVI i posia-
dają wszystkie arkady żeber bliskie w swym kształcie
półkolu. Według Kublera, mogą być one oznaczone
jako renesansowa wersja sklepień żebrowych i nie
mają nic wspólnego ze sklepieniami Europy pół-
nocnej ; jedynie tylko w pewnym sensie przypominają
francuskie dominikalne z 2. połowy XII wieku79.
Znamienne jest, że Rodrigo, wykładając swój
system proporcjonowania żeber, nie podkreślił ani
słowem ich korzyści, choćby prowizorycznych; nie
zachwycał się również ich wartością estetyczną.
Zdaniem Kublera, żebra te są tylko „dogodnym
symbolem matematycznych obliczeń sił sklepien-
nych; symbolem, który pociągnął za sobą zwię-
kszenie masywności ścian oporowych"80.
Na tym kończą się dokumenty autentyczne
z epoki.
Gdy w w. XIX przeprowadzono gruntowną
konserwację katedry w Nysie, zaproponowano, by
Ą -i
\
13. Antropomorficzne proporcjonowanie przekrojów żeber
sklepienia gwiaździstego według Rodriga Gila de Hontanon
(według Kublera).
sklepienie sieciowe zastąpić krzyżowym, ponieważ
pierwsze jest wyrazem sztuki niezgodnej z duchem
chrystianizmu81. Właściwie ze względu na metodę
badań wzmianka ta, jako XIX-wieczna, nie powinna
być tu przytaczana, ale wydaje się, że owo ciekawe
zdanie może kryć w sobie jakiś starszy pogląd
i zasługuje tym bardziej na zarejestrowanie i zba-
danie w przyszłości, ponieważ wiąże się bezpośrednio
z naszą architekturą.
Zastanawiający jest fakt, że polscy historycy
sztuki i historycy architektury, choć tu i ówdzie
pisali o sklepieniach, nie przyczynili się swymi
pracami do pogłębienia wiedzy o omawianym te-
macie; zagadnienie to pozostało poza nawiasem
szczegółowych zainteresowań, jakkolwiek niewąt-
pliwie posiadamy ku temu doskonałe warunki.
W Polsce występuje rzadko spotykany zestaw skle-
pień żebrowych, począwszy od romańskich krzy-
żowych na gurtach w Kruszwicy i kopuły na gurtach
w Strzelnie, a skończywszy na bogatych, późno-
gotyckich, czasem o wyszukanym profilu żeber
76 Antropomorficzne proporcjonowanie i interpretowanie
architektury nie jest wyłącznie własnością świata starożytnego
i renesansu; jest też szeroko znane i w średniowieczu; por.
choćby Gęsta abbatum Trudonensium r. 1055—8. Cytuje in ex-
tenso W. Tatarkiewicz, Estetyka średniowieczna, Wrocław—
Kraków 1960, s. 198.
77 Garcia, o. c, s. 180—183.
78 Tamże, ryc. 27.
79 G. Kubler, A Late Gothic Computation of Rib Vault
Thrusts (Gazette des Beaux-Arts XXVI, 1944, New York 1947,
s. 145).
80 Tamże, s. 147 i 148.
81 H. Lutsch, Yerzeichniss d. Kunstdenkmdler d. Provinz
Schlesien, Bd. II, Breslau 1889, s. 37,11 i n. oraz tamże przypis
4. — Za zwrócenie uwagi na tę pozycję składam podziękowanie
doc. M. Zlatowi.
31