DOI Artikel:
Malik-Gumińska, Bronisława: Kodeks emmeramski: Zagadnienia czasu powstania, ikonografii i treści miniatur
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0020
cą19. Z tego też powodu we wszystkich późniejszych
opracowaniach i wzmiankach przyjęto, że na obrazie
tym zostali przedstawieni kolejno: Henryk V jako
król, Henryk IV (jego ojciec) jako cesarz i Konrad
(syn Henryka IV) również jako król. J. Szujski,
H. Janitschek, J. Polkowski, M. Sokołowski,
G. Swarzenski,F. Kopera, J. Próchno, S. Komornicki
i M. Jarosławiecka-Gąsiorowska, T. Dobrowolski
(w Sztuce Krakowa i w pierwszym wydaniu Historii
sztuki polskiej), F. Gryglewicz i H. Kóllner zidenty-
fikowali postać cesarza (ryc. 4) z władcą przedsta-
wionym na pag. 1 (ryc. 1), wyróżnionym jako osoba,
której księgę dedykowano20. W związku z tym ręko-
pis krakowski bywa nazywany „Ewangeliarzem
Henryka IV".
Henryk IV panował od r. 1053, a na cesarza
koronowany został w r. 1084. Kodeks nie mógł więc
powstać przed włożeniem na jego głowę cesarskiej
korony, a także przed wyposażeniem jego synów
w królewskie tytuły. Starszy z nich, Konrad (ur.
12 III 1074), wyznaczony na następcę, koronowany
był w r. 1090, lecz już w r. 1093 pozbawiono go
prawa sukcesji za związanie się z papieskim, antyce-
sarskim stronnictwem. Młodszy syn Henryka IV,
Henryk (ur. 8 I 1081) koronowany został na króla
w r. 1099, a na cesarza w r. 1111, już po śmierci
ojca21. Ostatnia data stanowiłaby terminus ad quem
powstania Kodeksu, bowiem malarz nie omieszkałby
dodać cesarskiego tytułu przy imieniu młodszego
Henryka. Według G. Swarzenskiego, tragiczne
losy ostatnich członków dynastii salickiej czynią
mało prawdopodobną możliwość przedstawienia obu
Henryków obok siebie. O ile w ogóle mogło się tak
zdarzyć, to jedynie przed r. 1093 — sądzi Swarzen-
ski — później bowiem zatarg między Henrykiem IV
i Konradem przekształcił się w otwartą walkę. Dla-
tego, mimo że przed r. 1093 Henryk V królem
jeszcze nie był, przyjął jako datę powstania Kodeksu
lata pomiędzy r. 1084 a 1093 (raczej ok. 1090),
uważając, że zgoła dowolne (wyprzedzające fakt
historyczny) nazwanie Henryka V królem, mogło
być wynikiem braku bliższych danych o osobie
syna cesarskiego22. Ta uwaga uczonego nie wydaje
19 Szujski, o.c., s. 75. — Gryglewicz, o.c, s. 22.
20 Por. przypis 3.
21 Schramm, o.c, s. 226. — W. Dworzaczek, Genealo-
gia, Warszawa 1959, tabl. 44.
22 Swarzenski, Die regensburger Buchmalerei..., s. 130-
131.
7. Henryk IV i Henryk V, Kronika świata Ekkeharda z Aury
fol. 81 r., Berlin, Staatsbibliothek, Cod. lat. Fol. 295
(wg Schramma).
się jednak przekonywająca. M. Thausing i K. Rieger
zwrócili natomiast uwagę na to, że obydwaj cesarscy
synowie nosili tytuły królewskie w ostatnich latach
panowania ich ojca, po r. 1099. Wtedy dopiero
mógł — ich zdaniem — powstać Kodeks emmeramski.
Możliwą, najpóźniejszą datą jego wykonania byłby
r. 1101, rok śmierci Konrada, bowiem według
hipotezy wymienionych autorów na wizerunku tego
typu (ryc. 4) powinny być przedstawione podobizny
wyłącznie postaci żyjących. I w myśl takiej, ich
zdaniem zawsze w średniowieczu przestrzeganej,
zasady przedstawiania na jednym obrazie bądź
tylko żywych, bądź tylko zmarłych osób, doszli do
wniosku, że z kolei opaci ustawieni w dolnej kon-
dygnacji omawianej miniatury w momencie powsta-
nia rękopisu musieli należeć do nieżyjących. Ostatni
z nich, Ruotpert, zmarły w r. 1095, nie mógłby
być wyobrażony za życia obok dawno zmarłych
12
opracowaniach i wzmiankach przyjęto, że na obrazie
tym zostali przedstawieni kolejno: Henryk V jako
król, Henryk IV (jego ojciec) jako cesarz i Konrad
(syn Henryka IV) również jako król. J. Szujski,
H. Janitschek, J. Polkowski, M. Sokołowski,
G. Swarzenski,F. Kopera, J. Próchno, S. Komornicki
i M. Jarosławiecka-Gąsiorowska, T. Dobrowolski
(w Sztuce Krakowa i w pierwszym wydaniu Historii
sztuki polskiej), F. Gryglewicz i H. Kóllner zidenty-
fikowali postać cesarza (ryc. 4) z władcą przedsta-
wionym na pag. 1 (ryc. 1), wyróżnionym jako osoba,
której księgę dedykowano20. W związku z tym ręko-
pis krakowski bywa nazywany „Ewangeliarzem
Henryka IV".
Henryk IV panował od r. 1053, a na cesarza
koronowany został w r. 1084. Kodeks nie mógł więc
powstać przed włożeniem na jego głowę cesarskiej
korony, a także przed wyposażeniem jego synów
w królewskie tytuły. Starszy z nich, Konrad (ur.
12 III 1074), wyznaczony na następcę, koronowany
był w r. 1090, lecz już w r. 1093 pozbawiono go
prawa sukcesji za związanie się z papieskim, antyce-
sarskim stronnictwem. Młodszy syn Henryka IV,
Henryk (ur. 8 I 1081) koronowany został na króla
w r. 1099, a na cesarza w r. 1111, już po śmierci
ojca21. Ostatnia data stanowiłaby terminus ad quem
powstania Kodeksu, bowiem malarz nie omieszkałby
dodać cesarskiego tytułu przy imieniu młodszego
Henryka. Według G. Swarzenskiego, tragiczne
losy ostatnich członków dynastii salickiej czynią
mało prawdopodobną możliwość przedstawienia obu
Henryków obok siebie. O ile w ogóle mogło się tak
zdarzyć, to jedynie przed r. 1093 — sądzi Swarzen-
ski — później bowiem zatarg między Henrykiem IV
i Konradem przekształcił się w otwartą walkę. Dla-
tego, mimo że przed r. 1093 Henryk V królem
jeszcze nie był, przyjął jako datę powstania Kodeksu
lata pomiędzy r. 1084 a 1093 (raczej ok. 1090),
uważając, że zgoła dowolne (wyprzedzające fakt
historyczny) nazwanie Henryka V królem, mogło
być wynikiem braku bliższych danych o osobie
syna cesarskiego22. Ta uwaga uczonego nie wydaje
19 Szujski, o.c., s. 75. — Gryglewicz, o.c, s. 22.
20 Por. przypis 3.
21 Schramm, o.c, s. 226. — W. Dworzaczek, Genealo-
gia, Warszawa 1959, tabl. 44.
22 Swarzenski, Die regensburger Buchmalerei..., s. 130-
131.
7. Henryk IV i Henryk V, Kronika świata Ekkeharda z Aury
fol. 81 r., Berlin, Staatsbibliothek, Cod. lat. Fol. 295
(wg Schramma).
się jednak przekonywająca. M. Thausing i K. Rieger
zwrócili natomiast uwagę na to, że obydwaj cesarscy
synowie nosili tytuły królewskie w ostatnich latach
panowania ich ojca, po r. 1099. Wtedy dopiero
mógł — ich zdaniem — powstać Kodeks emmeramski.
Możliwą, najpóźniejszą datą jego wykonania byłby
r. 1101, rok śmierci Konrada, bowiem według
hipotezy wymienionych autorów na wizerunku tego
typu (ryc. 4) powinny być przedstawione podobizny
wyłącznie postaci żyjących. I w myśl takiej, ich
zdaniem zawsze w średniowieczu przestrzeganej,
zasady przedstawiania na jednym obrazie bądź
tylko żywych, bądź tylko zmarłych osób, doszli do
wniosku, że z kolei opaci ustawieni w dolnej kon-
dygnacji omawianej miniatury w momencie powsta-
nia rękopisu musieli należeć do nieżyjących. Ostatni
z nich, Ruotpert, zmarły w r. 1095, nie mógłby
być wyobrażony za życia obok dawno zmarłych
12