DOI Artikel:
Śnieżyńska-Stolot, Ewa: Geneza, styl i historia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20357#0026
12. Matka Boska z Dzieciątkiem (IV odmiana typu Hodegetrii), część środkowa tryptyku z kości słoniowej, Londyn, Kolekcja
Ludlow (wg Goldschmidta i Weitzmanna).
i czwartej, występujące w malarstwie mozaikowym,
uległy pewnym modyfikacjom w zestawieniu z przy-
kładami tych odmian, znanych z wyrobów z kości
słoniowej, gdyż główka Dzieciątka bywa nie tylko
ujęta w trzech czwartych, ale także odchylona do
tyłu. Układ Matki Boskiej Częstochowskiej charakte-
ryzuje się lekkim zwrotem głowy Marii w lewo oraz
ujęciem główki Dzieciątka w trzech czwartych i od-
chyleniem do tyłu, a więc należy do czwartej z wy-
Jorkuj IV — płaskorzeźba na środkowej części tryptyku
w Zbiorach Ludlow w Londynie (A. Goldschmidt und
K. Weitzmann, Die byzantinischen Elfenbeinskulpturen,
Berlin 1934, il. 84, 80, 48, 49). — Najstarszym przykładem
odmiany pierwszej jest ikona z Tsilkani w Gruzji wschodniej
datowana na VIII-IX w. (Ch. Amiranachvili, Les emaux
de Georgie, Paris [1962], s. 58). — Odmianę drugą reprezentuje
mozaika w absydzie katedry w Torcello i mozaika w monasterze
Chilandari. Odmiana trzecia znana jest z dużej ilości ikon
mienionych odmian, występującej w malarstwie
mozaikowym. Dzieła, które dotąd uważano za jej
prototyp mieszczą się w obrębie odmiany drugiej,
toteż wchodzą tu w grę analogie pozorne. Najstar-
szym przykładem odmiany czwartej, do której
należy obraz częstochowski, jest mozaika ołtarzowa
z 2. połowy w. XI lub początku w. XII w kościele
patriarchalnym w Konstantynopolu (ryc. 15),
pochodząca z kościoła Matki Boskiej Pammakaristos
greckich, np. mozaika z w. XIII w Muzeum Narodowym
w Palermo — V. Lasareff, Early Italo-Byzantine Painting
in Sicily (The Burlington Magazine LXIII, 1933, Tab. IA,
s. 279) — występuje na górze Synaj — G. et M. Sotiriou,
Icónes du Mont Sinai (Athenes I, 1956, il. 226) — wśród ikon
ochrydzkich i w Bułgarii (Weitzmann, Chatzidakis,
Miatev, Radojćić, o. c., il. 107, 178), a w końcu rozpowszech-
nia się w Rosji pod nazwą Matki Boskiej Smoleńskiej (K.
Onasch, Ikonen, Berlin b.r., il. 69, 80, 82-84, 107).
18
Ludlow (wg Goldschmidta i Weitzmanna).
i czwartej, występujące w malarstwie mozaikowym,
uległy pewnym modyfikacjom w zestawieniu z przy-
kładami tych odmian, znanych z wyrobów z kości
słoniowej, gdyż główka Dzieciątka bywa nie tylko
ujęta w trzech czwartych, ale także odchylona do
tyłu. Układ Matki Boskiej Częstochowskiej charakte-
ryzuje się lekkim zwrotem głowy Marii w lewo oraz
ujęciem główki Dzieciątka w trzech czwartych i od-
chyleniem do tyłu, a więc należy do czwartej z wy-
Jorkuj IV — płaskorzeźba na środkowej części tryptyku
w Zbiorach Ludlow w Londynie (A. Goldschmidt und
K. Weitzmann, Die byzantinischen Elfenbeinskulpturen,
Berlin 1934, il. 84, 80, 48, 49). — Najstarszym przykładem
odmiany pierwszej jest ikona z Tsilkani w Gruzji wschodniej
datowana na VIII-IX w. (Ch. Amiranachvili, Les emaux
de Georgie, Paris [1962], s. 58). — Odmianę drugą reprezentuje
mozaika w absydzie katedry w Torcello i mozaika w monasterze
Chilandari. Odmiana trzecia znana jest z dużej ilości ikon
mienionych odmian, występującej w malarstwie
mozaikowym. Dzieła, które dotąd uważano za jej
prototyp mieszczą się w obrębie odmiany drugiej,
toteż wchodzą tu w grę analogie pozorne. Najstar-
szym przykładem odmiany czwartej, do której
należy obraz częstochowski, jest mozaika ołtarzowa
z 2. połowy w. XI lub początku w. XII w kościele
patriarchalnym w Konstantynopolu (ryc. 15),
pochodząca z kościoła Matki Boskiej Pammakaristos
greckich, np. mozaika z w. XIII w Muzeum Narodowym
w Palermo — V. Lasareff, Early Italo-Byzantine Painting
in Sicily (The Burlington Magazine LXIII, 1933, Tab. IA,
s. 279) — występuje na górze Synaj — G. et M. Sotiriou,
Icónes du Mont Sinai (Athenes I, 1956, il. 226) — wśród ikon
ochrydzkich i w Bułgarii (Weitzmann, Chatzidakis,
Miatev, Radojćić, o. c., il. 107, 178), a w końcu rozpowszech-
nia się w Rosji pod nazwą Matki Boskiej Smoleńskiej (K.
Onasch, Ikonen, Berlin b.r., il. 69, 80, 82-84, 107).
18