DOI article:
Różycka-Bryzek, Anna: Wyobrażenia aniołow w bizantyńsko-ruskich malowidłach kaplicy Św. Trójcy na zamku w Lublinie (1418)
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20408#0027
Folia Historiae Artium T. XIII (1977)
ANNA RÓŻYCKA BRYZEK
WYOBRAŻENIA ANIOŁÓW W BIZANTYNSKO-RUSKICH MALOWIDŁACH
KAPLICY ŚW. TRÓJCY NA ZAMKU W LUBLINIE (1418) *
Na sklepieniu kaplicy lubelskiej przedstawio-
na została wizja niebiańskiej chwały Boga. Dwór
jego tworzą aniołowie, których wizerunki miesz-
czą się pojedynczo w wysklepkach pól wielodziel-
nej struktury gotyckiej (ryc. 1—3). Jasno oświe-
tlone wysokimi oknami prezbiterium i halowej
nawy, wyłaniają się z granatowego tła ich liczne
postacie, to ludzkie uskrzydlone, cało- i półfigu-
rowe, to głowoskrzydłych serafinów i cherubi-
nów. Namalowane na powierzchniach nachylo-
nych pod różnymi kątami, w niektórych ukła-
dach zwracają się nawzajem do siebie i ku głów-
nym symbolom sklepienia poprzez realną prze-
strzeń, jakby rzeczywiście przebywały w górnej
strefie kaplicy oznaczającej niebiosa.
W prezbiterium aniołowie grupują się, jako
motywy uzupełniające, wokół kompozycji Maje-
statu Pańskiego i zarazem Trójcy św. oraz Deisis,
powiązanych z sobą formalnie wspólną dla nich
centralną postacią Chrystusa na tronie (ryc. 4—5).
W nawie zaś otaczają przygotowany na Sąd tron
boży, Etimasiję, usytuowany w przęśle południo-
wo-wschodnim, oraz symbole ewangelistów umie-
szczone pośrodku obu przęseł zachodnich. Z ogól-
* Artykuł niniejszy, podobnie jak poprzednio opubli-
kowany pt. Ikonografia malowideł ściennych w kaplicy
Sw. Trójcy na zamku w Lublinie (1418): wątek staro-
testamentowy i hagiograficzny. Ze studiów nad malar-
stwem bizantyńsko-ruskim w Polsce (Zeszyty Naukowe
Uniwersytetu Jagiellońskiego, CDXII, Prace z Historii
Sztuki, z. 12, Kraków 1975, s. 57—110) stanowi część mo-
nografii o malowidłach lubelskich. Referowany był na
posiedzeniu Komisji Teorii i Historii Sztuki Oddziału
PAN w Krakowie w dniu 8 kwietnia 1976.
1 W malowidłach kaplicy lubelskiej wyróżniam pięć
wątków tematycznych rozmieszczonych — zgodnie z bi-
zantyńską zasadą hierarchii zstępującej — od partii skle-
piennych ku dołowi: doksologiczny, starotestamentowy,
nej liczby trzydziestu jeden piętnastu anio-
łów wyobrażono w typie antropomorficznym,
czternastu — zooantropomorficznym, a dwóch
pod postacią uskrzydlonych kół. Oba podstawowe
rodzaje podlegają dalszemu zróżnicowaniu ikono-
graficznemu i formalnemu: aniołowie-młodzień-
cy — za pomocą szat i atrybutów, wieloskrzydli
zaś, w ogólnym kształcie jednakowi, posiadający
po trzy pary skrzydeł — za pomocą rysów od-
miennych w typie głowy i sposobie rozłożenia
skrzydeł oraz ich rodzaju.
Jakie kategorie aniołów zostały tu zobrazo-
wane? Czy w tym licznym i zróżnicowanym ze-
spole da się uchwycić, mimo rozbicia formal-
nego uwarunkowanego strukturą sklepienia, nad-
rzędną myśl kierującą ich rozmieszczeniem i ze-
stawiającą w spójne ideowo konstelacje na nie-
bie teologicznym? 1
W dotychczasowych badaniach nad zabytkiem
lubelskim problem ten właściwie nie istniał, jeśli
zaś był poruszany, to tylko marginesowo, przy
czym nieliczne dokonane już identyfikacje nie
zawsze okazują się trafne 2. A zasługuje na pod-
jęcie tym bardziej, że dotyczy jednej z piękniej-
chrystologiczny, hagiograficzny i świecki; prawie w każ-
dym z nich daje znać o sobie wypowiadana w różny
sposób myśl eschatologiczna (Różycka Bryzę k, o.c.,
s. 57—58). Wyobrażenia aniołów wchodzą w skład wątku
pierwszego.
2 M. Walicki, Malowidła ścienne kościoła Sw.
Trójcy na zamku w Lublinie (1418) (Studia do Dziejów
Sztuki w Polsce, III, 1930, s. 20—21 i 54—55). — C. Osie-
czkowska, O szkole polskiej malarstwa bizantyjskie-
go (Rozprawy i Materiały Wydziału I Towarzystwa Przy-
jaciół Nauk w Wilnie, Prace i materiały sprawozdawcze
Sekcji Historii Sztuki, II, z. 2, 1935, s. 36 i 38). — Od-
powiednie stwierdzenia obojga autorów przytaczam przy
omawianiu danych tematów.
2*
19
ANNA RÓŻYCKA BRYZEK
WYOBRAŻENIA ANIOŁÓW W BIZANTYNSKO-RUSKICH MALOWIDŁACH
KAPLICY ŚW. TRÓJCY NA ZAMKU W LUBLINIE (1418) *
Na sklepieniu kaplicy lubelskiej przedstawio-
na została wizja niebiańskiej chwały Boga. Dwór
jego tworzą aniołowie, których wizerunki miesz-
czą się pojedynczo w wysklepkach pól wielodziel-
nej struktury gotyckiej (ryc. 1—3). Jasno oświe-
tlone wysokimi oknami prezbiterium i halowej
nawy, wyłaniają się z granatowego tła ich liczne
postacie, to ludzkie uskrzydlone, cało- i półfigu-
rowe, to głowoskrzydłych serafinów i cherubi-
nów. Namalowane na powierzchniach nachylo-
nych pod różnymi kątami, w niektórych ukła-
dach zwracają się nawzajem do siebie i ku głów-
nym symbolom sklepienia poprzez realną prze-
strzeń, jakby rzeczywiście przebywały w górnej
strefie kaplicy oznaczającej niebiosa.
W prezbiterium aniołowie grupują się, jako
motywy uzupełniające, wokół kompozycji Maje-
statu Pańskiego i zarazem Trójcy św. oraz Deisis,
powiązanych z sobą formalnie wspólną dla nich
centralną postacią Chrystusa na tronie (ryc. 4—5).
W nawie zaś otaczają przygotowany na Sąd tron
boży, Etimasiję, usytuowany w przęśle południo-
wo-wschodnim, oraz symbole ewangelistów umie-
szczone pośrodku obu przęseł zachodnich. Z ogól-
* Artykuł niniejszy, podobnie jak poprzednio opubli-
kowany pt. Ikonografia malowideł ściennych w kaplicy
Sw. Trójcy na zamku w Lublinie (1418): wątek staro-
testamentowy i hagiograficzny. Ze studiów nad malar-
stwem bizantyńsko-ruskim w Polsce (Zeszyty Naukowe
Uniwersytetu Jagiellońskiego, CDXII, Prace z Historii
Sztuki, z. 12, Kraków 1975, s. 57—110) stanowi część mo-
nografii o malowidłach lubelskich. Referowany był na
posiedzeniu Komisji Teorii i Historii Sztuki Oddziału
PAN w Krakowie w dniu 8 kwietnia 1976.
1 W malowidłach kaplicy lubelskiej wyróżniam pięć
wątków tematycznych rozmieszczonych — zgodnie z bi-
zantyńską zasadą hierarchii zstępującej — od partii skle-
piennych ku dołowi: doksologiczny, starotestamentowy,
nej liczby trzydziestu jeden piętnastu anio-
łów wyobrażono w typie antropomorficznym,
czternastu — zooantropomorficznym, a dwóch
pod postacią uskrzydlonych kół. Oba podstawowe
rodzaje podlegają dalszemu zróżnicowaniu ikono-
graficznemu i formalnemu: aniołowie-młodzień-
cy — za pomocą szat i atrybutów, wieloskrzydli
zaś, w ogólnym kształcie jednakowi, posiadający
po trzy pary skrzydeł — za pomocą rysów od-
miennych w typie głowy i sposobie rozłożenia
skrzydeł oraz ich rodzaju.
Jakie kategorie aniołów zostały tu zobrazo-
wane? Czy w tym licznym i zróżnicowanym ze-
spole da się uchwycić, mimo rozbicia formal-
nego uwarunkowanego strukturą sklepienia, nad-
rzędną myśl kierującą ich rozmieszczeniem i ze-
stawiającą w spójne ideowo konstelacje na nie-
bie teologicznym? 1
W dotychczasowych badaniach nad zabytkiem
lubelskim problem ten właściwie nie istniał, jeśli
zaś był poruszany, to tylko marginesowo, przy
czym nieliczne dokonane już identyfikacje nie
zawsze okazują się trafne 2. A zasługuje na pod-
jęcie tym bardziej, że dotyczy jednej z piękniej-
chrystologiczny, hagiograficzny i świecki; prawie w każ-
dym z nich daje znać o sobie wypowiadana w różny
sposób myśl eschatologiczna (Różycka Bryzę k, o.c.,
s. 57—58). Wyobrażenia aniołów wchodzą w skład wątku
pierwszego.
2 M. Walicki, Malowidła ścienne kościoła Sw.
Trójcy na zamku w Lublinie (1418) (Studia do Dziejów
Sztuki w Polsce, III, 1930, s. 20—21 i 54—55). — C. Osie-
czkowska, O szkole polskiej malarstwa bizantyjskie-
go (Rozprawy i Materiały Wydziału I Towarzystwa Przy-
jaciół Nauk w Wilnie, Prace i materiały sprawozdawcze
Sekcji Historii Sztuki, II, z. 2, 1935, s. 36 i 38). — Od-
powiednie stwierdzenia obojga autorów przytaczam przy
omawianiu danych tematów.
2*
19