DOI Artikel:
Marcinkowski, Wojciech: Uwagi o typie krakowskiej nastawy Wita Stwosza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20543#0036
18. Michael Pacher, obudowa 'architektoniczna retabu-
lum na ołtarzu głównym w kościele pielgrzymkowym
w St. Wolfgang nad Abersee, 1481 (wg Koller, Wibirai,
o.c.)
kiem Marii klęczącej na poduszce — ustawione
są bezpośrednio na deskach dna korpusu. Nawet,
wśród przedstawień narracyjnych jest to dość
niezwykłe 71 i wywołuje efekt wyobcowania gru-
py rzeźbiarskiej „bytującej poza ziemskim oto-
czeniem” 72. Ciasne stłoczenie figur uprawnia do
nazwania tej kompozycji bezperspektywiczną
(„unpersipektivisch” —■ Stafski), czy wręcz bez-
pirzestrzenną (Dettloff). Podczas gdy w St. Wolf-
gang dopatrywano się z całą słusznością „struk-
tury architektonicznie uprzestrzennionej” (voll-
räumliches architektonisches Gebilde” 73, dzieło
Stwosza robi raczej wrażenie zmonumentalizowa-
nego reliefu. Ów reliefowy, bliski dwuwymiaro-
wcści charakter sceny w korpusie stanowi — na
przekór sugestii obudowy architektonicznej — o
jej malars,kości. Scena ta dostarcza raczej „opty-
cznych” niż „haptycznych” wrażeń. Zapowiada
proces przeciwny do tego, którego rezultatem by-
ła „obudowa kaplicowa”. W istocie zmierza ku
malarskiemu frantalizmowi, „zum flüchtigen Ges-
pinst der Schauwand” — by użyć określenia Oska-
ra Schürera, opisującego (na przykładzie nastaw
kręgu Chrdstopha z Urach) ostatnią fazę tych prze-
obrażeń 74.
3.2. SKRZYDŁA
Dokonany przez Wita Stwosza podział skrzy-
deł na trzy pola reliefowe jest czymś bezsprzecz-
nie nietypowym. Zgodnie z klasyczną zasadą
rozczłonkowania retabulum skrzydło dzielono na
dwie kwatery, tzn. pola o powierzchni równej
ćwierci korpusu (łac. quater — czterykroć)75. Mi-
mo nietypowości krakowskiego rozwiązania nie
ma chyba powodu upatrywać tu „wspomnienia
obrazowych ram bizantyjsko-włoskich ikon” 76.
Wszak skrzydła nastawy w Oberstadion koło Mun-
derkingen (1458), powstałej w kręgu Multsche-
ra77 *, podzielone są aż na cztery pola. Po pięć
reliefów, jeden nad drugim, umieszczono na
skrzydłach retabulum śś. Apostołów z opactwa w
Wilten (około 1495 r.)7S. Z kolei trójdziały skrzy-
deł pojawiają się już w Doberan (druga faza; ryc.
1), a w czasach Stwosza charakteryzują choćby
retabulum ołtarza głównego u Św. Magnusa w
Füssen (ustawione w roku 1469, rozproszone; ryc.
19 79; nb. partię malarską tej nastawy usiłowano
71 Zwraca na to uwagę E. Zimimermann, Der spät-
gotische Schnitzaltar. Bedeutung, Aufbau, Typen darge-
legt an einigen Hauptwerken, (Frankfurt a. M. 1979) (Lie
bieghaus-Monographiie, 5), s. 31.
72 Skubiszewski, Styl Wita Stosza..., s. 32.
73 O. Pacht, Die historische Aufgabe Michael Pa-
chers [w:] tenże, Methodisches zur kunsthistorischen
Praxis. Ausgewählte Schriften, München [1977] (przedruk
z: Kunstwissenschaftliche Forschungen, I, 1931), s. 83—
90, szczeg. 85.
74 O. Schürer, Bemerkungen zum Babenhausener
Altar (Aschaffenburger Jahrbuch, I, 1952), s. 134—139.
Schürer posługuje się tu trudno przekładalnymi neolo-
gizmami „Ent-Architektonisiierung” d „Malerisch-Wer-
den”.
75 Por. Easmussen, o. c., s. 66. Daleko większa
dowolność panowała w drobnoiplastycznych ołtarzykach
skrzydłowych i w retabulach baldachimowych.
76 A. Ziomecka, Wit Stosz a późnogotycka rzeź-
ba na Śląsku [w:] Wit Stosz. Studia o sztuce..., s. 126.
77 iR. Gerstenberg, Hans Multscher, Leipzig 1928.
■ii. m s. 146,
73 Gotik in Tirol. Malerei und Plastik..., nr kat. 167,
s. 61. Typ struktury znany z opisu z roku 1850; fragmen-
ty in situ oraz w Tiroler Landesmuseum Ferdinandeum
w Innsbrucku.
79 Rekonstrukcja: A. Miller, Der Füssener Hoch-
altar und verwandte Skulpturen (Weltkunst, LIII, 1983),
'S. 2813—2815.
32
lum na ołtarzu głównym w kościele pielgrzymkowym
w St. Wolfgang nad Abersee, 1481 (wg Koller, Wibirai,
o.c.)
kiem Marii klęczącej na poduszce — ustawione
są bezpośrednio na deskach dna korpusu. Nawet,
wśród przedstawień narracyjnych jest to dość
niezwykłe 71 i wywołuje efekt wyobcowania gru-
py rzeźbiarskiej „bytującej poza ziemskim oto-
czeniem” 72. Ciasne stłoczenie figur uprawnia do
nazwania tej kompozycji bezperspektywiczną
(„unpersipektivisch” —■ Stafski), czy wręcz bez-
pirzestrzenną (Dettloff). Podczas gdy w St. Wolf-
gang dopatrywano się z całą słusznością „struk-
tury architektonicznie uprzestrzennionej” (voll-
räumliches architektonisches Gebilde” 73, dzieło
Stwosza robi raczej wrażenie zmonumentalizowa-
nego reliefu. Ów reliefowy, bliski dwuwymiaro-
wcści charakter sceny w korpusie stanowi — na
przekór sugestii obudowy architektonicznej — o
jej malars,kości. Scena ta dostarcza raczej „opty-
cznych” niż „haptycznych” wrażeń. Zapowiada
proces przeciwny do tego, którego rezultatem by-
ła „obudowa kaplicowa”. W istocie zmierza ku
malarskiemu frantalizmowi, „zum flüchtigen Ges-
pinst der Schauwand” — by użyć określenia Oska-
ra Schürera, opisującego (na przykładzie nastaw
kręgu Chrdstopha z Urach) ostatnią fazę tych prze-
obrażeń 74.
3.2. SKRZYDŁA
Dokonany przez Wita Stwosza podział skrzy-
deł na trzy pola reliefowe jest czymś bezsprzecz-
nie nietypowym. Zgodnie z klasyczną zasadą
rozczłonkowania retabulum skrzydło dzielono na
dwie kwatery, tzn. pola o powierzchni równej
ćwierci korpusu (łac. quater — czterykroć)75. Mi-
mo nietypowości krakowskiego rozwiązania nie
ma chyba powodu upatrywać tu „wspomnienia
obrazowych ram bizantyjsko-włoskich ikon” 76.
Wszak skrzydła nastawy w Oberstadion koło Mun-
derkingen (1458), powstałej w kręgu Multsche-
ra77 *, podzielone są aż na cztery pola. Po pięć
reliefów, jeden nad drugim, umieszczono na
skrzydłach retabulum śś. Apostołów z opactwa w
Wilten (około 1495 r.)7S. Z kolei trójdziały skrzy-
deł pojawiają się już w Doberan (druga faza; ryc.
1), a w czasach Stwosza charakteryzują choćby
retabulum ołtarza głównego u Św. Magnusa w
Füssen (ustawione w roku 1469, rozproszone; ryc.
19 79; nb. partię malarską tej nastawy usiłowano
71 Zwraca na to uwagę E. Zimimermann, Der spät-
gotische Schnitzaltar. Bedeutung, Aufbau, Typen darge-
legt an einigen Hauptwerken, (Frankfurt a. M. 1979) (Lie
bieghaus-Monographiie, 5), s. 31.
72 Skubiszewski, Styl Wita Stosza..., s. 32.
73 O. Pacht, Die historische Aufgabe Michael Pa-
chers [w:] tenże, Methodisches zur kunsthistorischen
Praxis. Ausgewählte Schriften, München [1977] (przedruk
z: Kunstwissenschaftliche Forschungen, I, 1931), s. 83—
90, szczeg. 85.
74 O. Schürer, Bemerkungen zum Babenhausener
Altar (Aschaffenburger Jahrbuch, I, 1952), s. 134—139.
Schürer posługuje się tu trudno przekładalnymi neolo-
gizmami „Ent-Architektonisiierung” d „Malerisch-Wer-
den”.
75 Por. Easmussen, o. c., s. 66. Daleko większa
dowolność panowała w drobnoiplastycznych ołtarzykach
skrzydłowych i w retabulach baldachimowych.
76 A. Ziomecka, Wit Stosz a późnogotycka rzeź-
ba na Śląsku [w:] Wit Stosz. Studia o sztuce..., s. 126.
77 iR. Gerstenberg, Hans Multscher, Leipzig 1928.
■ii. m s. 146,
73 Gotik in Tirol. Malerei und Plastik..., nr kat. 167,
s. 61. Typ struktury znany z opisu z roku 1850; fragmen-
ty in situ oraz w Tiroler Landesmuseum Ferdinandeum
w Innsbrucku.
79 Rekonstrukcja: A. Miller, Der Füssener Hoch-
altar und verwandte Skulpturen (Weltkunst, LIII, 1983),
'S. 2813—2815.
32