DOI Artikel:
Różycka-Bryzek, Anna: Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej: Pochodzenie i dzieje średniowieczne
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20611#0027
Czy naczelnym motywem napadu na klasztor
była tylko chęć rabunku, czy też dokonania aktu
obrazoburstwa z przyczyn ideowych?
Grabież naczyń liturgicznych oraz złota z cu-
downego obrazu, mającego status relikwii zgod-
nie z wierzeniem, iż jest dziełem św. Łukasza, już
sama w sobie była świętokradztwem, spotęgowa-
nym jeszcze dokonaniem tego w dniu Zmartwych-
wstania Pańskiego. Dalsze czyny rabusiów świad-
czą, że szło im także o znieważenie obrazu. To
prawda, że nie ma w polskim piśmiennictwie śla-
dów istnienia teoretycznego programu stronników
husytyzmu, a okolicznościowe ich wypowiedzi są
nader uproszczone nawet w porównaniu z husyc-
kim programem ideowym nt. sensu obrazów re-
ligijnych, nie wgłębiającym się w istotę świę-
tych wizerunków w sensie filozoficzno-dogmatycz-
nym, jak w Bizancjum, i nie wychodzącym poza
pogląd, iż sztuka jest marnością tego świata nie
służącą pożytkowi ducha62. Jednak ze skąpych
akt sądowych wynika, że zdarzały się w Polsce
przejawy braku czci wobec świętych i ich wize-
runków, nawet wobec Matki Boskiej — tak słow-
ne jak czynne63. Krzyże i obrazy, „passiones et
ymagines”, łamano, niekiedy zaś tylko odwra-
cano licem do ściany lub ustawiano górą do dołu.
Były to jednak ekscesy indywidualne i sporady-
czne, na których tle zorganizowany napad na kla-
sztor jasnogórski, z udziałem czołowego’ husyty
ruskiego Fryderyka Ostrogskiego, ma charakter
wyjątkowy. Zważywszy zaś rangę miejsca otoczo-
nego patronatem andegaweńsko-jagiellońskim, na-
biera wymowy wręcz wyzwania politycznego —
co znajduje potwierdzenie w następującym po
nim fakcie włączenia się samego króla w akcję
naprawy szkód, który łożył pieniądze na malarzy
i złotników pracujących pod jego bokiem w kra-
kowskim ratuszu. Donoszą jednak o tym teksty
dopiero o bez mała wiek późniejsze.
60 Por. M. W. Szczepkina, Miniatiury chludow-
skoj psaltyri. Grieczeskij illustrirowannyj kodieks IX
wieka, Moskwa 1977, f. recto 67; też C o r m a c k, o. c.,
s. 136. W myśli średniowiecznej zachodniej paralelizm ten
m. in. u Wincentego z Beauvais, por. przypis 26.
61 Przykłady przytacza T. Mrocz k o, Idee protore-
formacji a malarstwo w Polsce (Studia Renesansowe, IV,
1964), s. 480.
62 Ibid., s. 470—529; A. Gieysztor, Lassitude du
Gothiąue? Rejlets de 1’iconoclasme hussite en Pologne au
XVe siecle [w:] Ars auro prior. Studia Joanni Biało-
stocki sexagenario dicata, Warszawa 1981, s. 223—226.
Źródła i literatura por. E. Maleczyńska, Ruch hu-
sycki w Polsce. Wybór tekstów źródłowych (do r. 1454),
Wrocław 1953; t a ż e, Ruch husytów w Czechach i w
Polsce, Warszawa 1959.
68 M r o c z k o, o. c.
23
była tylko chęć rabunku, czy też dokonania aktu
obrazoburstwa z przyczyn ideowych?
Grabież naczyń liturgicznych oraz złota z cu-
downego obrazu, mającego status relikwii zgod-
nie z wierzeniem, iż jest dziełem św. Łukasza, już
sama w sobie była świętokradztwem, spotęgowa-
nym jeszcze dokonaniem tego w dniu Zmartwych-
wstania Pańskiego. Dalsze czyny rabusiów świad-
czą, że szło im także o znieważenie obrazu. To
prawda, że nie ma w polskim piśmiennictwie śla-
dów istnienia teoretycznego programu stronników
husytyzmu, a okolicznościowe ich wypowiedzi są
nader uproszczone nawet w porównaniu z husyc-
kim programem ideowym nt. sensu obrazów re-
ligijnych, nie wgłębiającym się w istotę świę-
tych wizerunków w sensie filozoficzno-dogmatycz-
nym, jak w Bizancjum, i nie wychodzącym poza
pogląd, iż sztuka jest marnością tego świata nie
służącą pożytkowi ducha62. Jednak ze skąpych
akt sądowych wynika, że zdarzały się w Polsce
przejawy braku czci wobec świętych i ich wize-
runków, nawet wobec Matki Boskiej — tak słow-
ne jak czynne63. Krzyże i obrazy, „passiones et
ymagines”, łamano, niekiedy zaś tylko odwra-
cano licem do ściany lub ustawiano górą do dołu.
Były to jednak ekscesy indywidualne i sporady-
czne, na których tle zorganizowany napad na kla-
sztor jasnogórski, z udziałem czołowego’ husyty
ruskiego Fryderyka Ostrogskiego, ma charakter
wyjątkowy. Zważywszy zaś rangę miejsca otoczo-
nego patronatem andegaweńsko-jagiellońskim, na-
biera wymowy wręcz wyzwania politycznego —
co znajduje potwierdzenie w następującym po
nim fakcie włączenia się samego króla w akcję
naprawy szkód, który łożył pieniądze na malarzy
i złotników pracujących pod jego bokiem w kra-
kowskim ratuszu. Donoszą jednak o tym teksty
dopiero o bez mała wiek późniejsze.
60 Por. M. W. Szczepkina, Miniatiury chludow-
skoj psaltyri. Grieczeskij illustrirowannyj kodieks IX
wieka, Moskwa 1977, f. recto 67; też C o r m a c k, o. c.,
s. 136. W myśli średniowiecznej zachodniej paralelizm ten
m. in. u Wincentego z Beauvais, por. przypis 26.
61 Przykłady przytacza T. Mrocz k o, Idee protore-
formacji a malarstwo w Polsce (Studia Renesansowe, IV,
1964), s. 480.
62 Ibid., s. 470—529; A. Gieysztor, Lassitude du
Gothiąue? Rejlets de 1’iconoclasme hussite en Pologne au
XVe siecle [w:] Ars auro prior. Studia Joanni Biało-
stocki sexagenario dicata, Warszawa 1981, s. 223—226.
Źródła i literatura por. E. Maleczyńska, Ruch hu-
sycki w Polsce. Wybór tekstów źródłowych (do r. 1454),
Wrocław 1953; t a ż e, Ruch husytów w Czechach i w
Polsce, Warszawa 1959.
68 M r o c z k o, o. c.
23