DOI article:
Aleksandrowycz, Wołodymyr S.: Nowe materiały do biografii i twórczości Jerzego Szymonowicza starszego oraz Jerzego Eleutera Szymonowicz-Siemiginowski
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20612#0127
można sądzić, że Pelagia zmarła przy porodzie.
Dwa zapiski w dokumentach, odnoszące się do
sporu sądowego z Afendykami i list Wąsowieza
z własnoręcznym dopiskiem artysty, są jedyny-
mi dokumentami, w których wspomniany jest
drugi ożenek Szymonowicza młodszego. Okazało
się jednak, że istnieje współczesne źródło, które
pozwala na dość dokładne ustalenie daty tego
ślubu. Data ta zawarta jest w dawno znanym,
ale nigdy nie łączonym z naszym artystą świa-
dectwie. Biskup Andrzej Chryzostom Załuski in-
formuje, że w styczniu roku 1687 Jan III z dwo-
rem uczestniczył w uroczystościach ślubnych
swojego ruskiego malarza84. Informację tę, po-
dobnie jak pewne fakty odnoszące się do Szymo-
nowicza starszego, wiązano z osobą wymyślonego
„Bazylego ze Lwowa". W rzeczywistości chodzi
tu najprawdopodobniej o Jerzego Szymonowicza
młodszego. Wspomniana przez Załuskiego data
zgadza się czasowo z prawdopodobną datą jego
ślubu z Pelagią. Jeśli świadectwo odnosiłoby się
do kogoś innego, należałoby przyjąć istnienie jesz-
cze jednego malarza ruskiego na służbie u Ja-
na III, który zawarł związek małżeński w tym
samym czasie co Szymonowicz młodszy.
Ślub Jerzego Szymonowicza młodszego z Pe-
lagią Afendykówną odbył się zapewnie w cerkwi
Zaśnięcia Matki Boskiej (Wołoskiej), która znaj-
dowała się w pobliżu lwowskiej rezydencji Ja-
na III — kamienicy Korniaktowskiej, czyli Kró-
lewskiej. Obecność na tej uroczystości dworu kró-
lewskiego była nie tylko wyjątkowym zaszczy-
tem, ale i świadectwem szczególnej sympatii kró-
la-mecenasa dla swojego nadwornego artysty i
jego ojca.
I tym razem związek trwał krótko, gdyż już
w końcu roku Szymonowicz owdowiał po raz
drugi. Możemy sobie wyobrazić sytuację młodego
artysty, który w ciągu 3-4 lat utracił dwie żo-
ny. W tym świetle zrozumiały staje się jego
przypisek do wspomnianego listu Wąsowieza z
wyrazami głębokiego smutku („dla żalu mego
sam nie piszę...") z powodu śmierci żony i cór-
ki.
Jeżeli chodzi o późniejszy okres biografii Je-
rzego Szymonowicza młodszego, wairt odnotowa-
nia jest fakt utrzymywania przez niego ścisłych
związków z synami Jana III Sobieskiego. Świad-
czą o tym dwa nowo odkryte dokumenty. Zapis
z 30 IV 1712 roku stwierdza posiadanie przez
Eleutera tytułu serwitora królewiczów85, nato-
miast list wdowy po nim, pisany zapewne wkrót-
ce po jego śmierci, wspomina o farbach wysła-
nych niedawno na jego ręce db Warszawy80.
Przede wszystkim jednak nowo odkryte archi-
walia pozwalają na pewne uściślenie daty śmier-
ci Szymonowicza młodszego. Najpóźniejsza, zna-
na dotąd wzmianka, odnosząca się do Eleutera,
powstała za jego życia i pochodzi z 17 IX 1707 87.
Tymczasem w świetle nowych materiałów okaza-
ło się, że Szymonowi oz żył jeszcze na początku
następnego roku. 18 II 1708 roku „urodzony Je-
rzy Eleuter Siemiginowski, właściciel dóbr Łuka
na trakcie złoczowskim" wnosi skargę przeciwko
aremdatoree wsi Mariannie Mokryokiej8S. Pojawie-
nie się w Łuce arenidatorki było związane na pe-
wno z długą nieobecnością gospodarza, który, jak
wiadomo, mieszkał w Warszawie. Mokryeka mia-
ła także pretensje, które razem z synem Stefa-
nem wniosła w ślad za pirotestaeją artysty89. Po
dziesięciu dniach Stefan Mokrycki w imieniu mat-
ki wnosi jeszcze jedną skargę do lwowskiego
sądu grodzkiego „contra Gnosum Georiu, Elewter
Siemiginowsiki". Owa skarga Mokryckich z 28 II
1708 90 wyznacza ostatnią, uchwytną datę odno-
szącą się do Jerzego Szymonowicza młodszego.
Terminus ante quem jego śmierci pozostaje bez
zmian: 1 III 1711 91, natomiast wspomniany wy-
żej list wdowy pozwala domniemywać, że arty-
sta zmarł w Warszawie.
Przedstawione przez nas materiały, pomimo
pozostających nadal luk, pozwalają na nowe spoj-
rzenie na biografie i twórczość ojca i syna Szy-
monowiezów. Niezależnie od ustaleń ściśle fak-
tograficznych, umożliwiają one szersze refleksje
odnoszące się do społecznych warunków uprawia-
nia twórczości artystycznej na ruskich ziemiach
Rzeczypospolitej, a także na pewne stwierdze-
nia dotyczące jej kierunku stylistycznego. Praw-
dziwie fascynująca jest droga malarskiej rodzi-
ny Szymonowiczów — od droibnoszlacheekiego
pochodzenia, poprzez zakorzenienie w środowisku
84 A. Ch. Załuski, Epistolarum historico-familia-
rium [...], I, cz. II, Brunsbergae 1710, s. 1010.
85 Acta Castr. Leopol., AL, zespół 9, dział I, t. 687,
s. 202. Zapis zawiera ponadto nie znaną dotąd wiado-
mość na temat możliwego pobytu Eleutera w Zamościu.
86 Archiwum Główne Akt Dawnych, Warszawa, Arch.
Radziwiłłowskie, Dz. Y, Nr 14266.
87 Gębarowicz, Młodość i pierwsze prace..., s. 402.
88 Acta Castr. Leopol., AL, zespół 9, dział I, t. 684,
s. 59.
89 Ibid., s. 59-60.
90 Ibid., s. 75.
81 Z. Batowski, Kto jest autorem obrazu „Chry-
stus na krzyżu" w kościele $w. Krzyża w Warszawie
(Dawna Sztuka, I, 1938), s. 132.
123
Dwa zapiski w dokumentach, odnoszące się do
sporu sądowego z Afendykami i list Wąsowieza
z własnoręcznym dopiskiem artysty, są jedyny-
mi dokumentami, w których wspomniany jest
drugi ożenek Szymonowicza młodszego. Okazało
się jednak, że istnieje współczesne źródło, które
pozwala na dość dokładne ustalenie daty tego
ślubu. Data ta zawarta jest w dawno znanym,
ale nigdy nie łączonym z naszym artystą świa-
dectwie. Biskup Andrzej Chryzostom Załuski in-
formuje, że w styczniu roku 1687 Jan III z dwo-
rem uczestniczył w uroczystościach ślubnych
swojego ruskiego malarza84. Informację tę, po-
dobnie jak pewne fakty odnoszące się do Szymo-
nowicza starszego, wiązano z osobą wymyślonego
„Bazylego ze Lwowa". W rzeczywistości chodzi
tu najprawdopodobniej o Jerzego Szymonowicza
młodszego. Wspomniana przez Załuskiego data
zgadza się czasowo z prawdopodobną datą jego
ślubu z Pelagią. Jeśli świadectwo odnosiłoby się
do kogoś innego, należałoby przyjąć istnienie jesz-
cze jednego malarza ruskiego na służbie u Ja-
na III, który zawarł związek małżeński w tym
samym czasie co Szymonowicz młodszy.
Ślub Jerzego Szymonowicza młodszego z Pe-
lagią Afendykówną odbył się zapewnie w cerkwi
Zaśnięcia Matki Boskiej (Wołoskiej), która znaj-
dowała się w pobliżu lwowskiej rezydencji Ja-
na III — kamienicy Korniaktowskiej, czyli Kró-
lewskiej. Obecność na tej uroczystości dworu kró-
lewskiego była nie tylko wyjątkowym zaszczy-
tem, ale i świadectwem szczególnej sympatii kró-
la-mecenasa dla swojego nadwornego artysty i
jego ojca.
I tym razem związek trwał krótko, gdyż już
w końcu roku Szymonowicz owdowiał po raz
drugi. Możemy sobie wyobrazić sytuację młodego
artysty, który w ciągu 3-4 lat utracił dwie żo-
ny. W tym świetle zrozumiały staje się jego
przypisek do wspomnianego listu Wąsowieza z
wyrazami głębokiego smutku („dla żalu mego
sam nie piszę...") z powodu śmierci żony i cór-
ki.
Jeżeli chodzi o późniejszy okres biografii Je-
rzego Szymonowicza młodszego, wairt odnotowa-
nia jest fakt utrzymywania przez niego ścisłych
związków z synami Jana III Sobieskiego. Świad-
czą o tym dwa nowo odkryte dokumenty. Zapis
z 30 IV 1712 roku stwierdza posiadanie przez
Eleutera tytułu serwitora królewiczów85, nato-
miast list wdowy po nim, pisany zapewne wkrót-
ce po jego śmierci, wspomina o farbach wysła-
nych niedawno na jego ręce db Warszawy80.
Przede wszystkim jednak nowo odkryte archi-
walia pozwalają na pewne uściślenie daty śmier-
ci Szymonowicza młodszego. Najpóźniejsza, zna-
na dotąd wzmianka, odnosząca się do Eleutera,
powstała za jego życia i pochodzi z 17 IX 1707 87.
Tymczasem w świetle nowych materiałów okaza-
ło się, że Szymonowi oz żył jeszcze na początku
następnego roku. 18 II 1708 roku „urodzony Je-
rzy Eleuter Siemiginowski, właściciel dóbr Łuka
na trakcie złoczowskim" wnosi skargę przeciwko
aremdatoree wsi Mariannie Mokryokiej8S. Pojawie-
nie się w Łuce arenidatorki było związane na pe-
wno z długą nieobecnością gospodarza, który, jak
wiadomo, mieszkał w Warszawie. Mokryeka mia-
ła także pretensje, które razem z synem Stefa-
nem wniosła w ślad za pirotestaeją artysty89. Po
dziesięciu dniach Stefan Mokrycki w imieniu mat-
ki wnosi jeszcze jedną skargę do lwowskiego
sądu grodzkiego „contra Gnosum Georiu, Elewter
Siemiginowsiki". Owa skarga Mokryckich z 28 II
1708 90 wyznacza ostatnią, uchwytną datę odno-
szącą się do Jerzego Szymonowicza młodszego.
Terminus ante quem jego śmierci pozostaje bez
zmian: 1 III 1711 91, natomiast wspomniany wy-
żej list wdowy pozwala domniemywać, że arty-
sta zmarł w Warszawie.
Przedstawione przez nas materiały, pomimo
pozostających nadal luk, pozwalają na nowe spoj-
rzenie na biografie i twórczość ojca i syna Szy-
monowiezów. Niezależnie od ustaleń ściśle fak-
tograficznych, umożliwiają one szersze refleksje
odnoszące się do społecznych warunków uprawia-
nia twórczości artystycznej na ruskich ziemiach
Rzeczypospolitej, a także na pewne stwierdze-
nia dotyczące jej kierunku stylistycznego. Praw-
dziwie fascynująca jest droga malarskiej rodzi-
ny Szymonowiczów — od droibnoszlacheekiego
pochodzenia, poprzez zakorzenienie w środowisku
84 A. Ch. Załuski, Epistolarum historico-familia-
rium [...], I, cz. II, Brunsbergae 1710, s. 1010.
85 Acta Castr. Leopol., AL, zespół 9, dział I, t. 687,
s. 202. Zapis zawiera ponadto nie znaną dotąd wiado-
mość na temat możliwego pobytu Eleutera w Zamościu.
86 Archiwum Główne Akt Dawnych, Warszawa, Arch.
Radziwiłłowskie, Dz. Y, Nr 14266.
87 Gębarowicz, Młodość i pierwsze prace..., s. 402.
88 Acta Castr. Leopol., AL, zespół 9, dział I, t. 684,
s. 59.
89 Ibid., s. 59-60.
90 Ibid., s. 75.
81 Z. Batowski, Kto jest autorem obrazu „Chry-
stus na krzyżu" w kościele $w. Krzyża w Warszawie
(Dawna Sztuka, I, 1938), s. 132.
123