DOI Artikel:
Fabiański, Marcin: O jezuickim nagrobku biskupa Andrzeja Trzebickiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20621#0166
Ma voi qui pur vedrete avanzato, e rimaso alcuna cosa
de’morti; e ne vedrei teschi interi, i dorsi, i petti, e se non
piu, il tritume della ossa, e le ceneri, Ricordivi di quel bre-
yissimo, e nondimeno interissimo rappresentare che Virgi-
lio fece le famose rovine di Troia, eon solamente dirne Et
campos ubi Troia fuit. Che fu un tal dir nulla della sua di-
struttione, che in verita disse il tutto del nulla a che la di-
struttione Phavea recata: e quindi lo sclamare di quell’an-
tico, Ecce, paucissimis verbis maximam civitatem hausit, &
absorbsit: Non relinąuit illi nec ruinam. Hor se io ben diceva
queste che havete innanzi, essere le rovine delEumana
grandezza, hor v’addomando, quanti huomini, stati un
tempo grandissimi, hora non han ne pur le rovine di loro
stessi; Quanti in ogni genere di grandezza illustri, in armi,
in lettere, in ricchezze, in nobilta, in bellezza, in autorita,
in signoria, in quanto ha di bello, e di buono il mondo, son
ridotti a tale, che non riman loro pure un coccio delfurne,
una pietruzza degli
Lr. 158] avelli, in che se ne sfarinarono l’ossa? II piu che
tuttora ne avanzi, fara appresso qualche istorico, il nome.
E quanti non hanno al mondo ne pure i nomi: cioe, ne pur
quest’ombra di loro stessi, che li ricordi stati una volta al
mondo? Edificarono grandi sepolcri alzarono sontuosissi-
mi Mausolei, lasciarono sopra essi alEeternita de’secoli
awenire memorie tanto durevoli, quanto duri i bronzi, e
perfidi, ne’cui gran lastroni le mandarono intagliate: pro-
mettendosi tanto sicuri le proprie ceneri i lor nomi, come
le parole usate se riversi nelle ceneri de’sacrifici d’ogni
anno fu 1’innaccessibile summita delEOlimpo: a cagione
del non salir tanr’alto i venti, che in un soffio se ne por-
rin per aria ceneri: e le parole. Ma che v’e dhmmortale fra
le cose mortali? Mors etiarn saxis nominibusąue venit [...].
Faccianci hora un passo piu oltre, cioe dal vedere al
toccare [...]
Lr. 164] Ma non sia indarno a voi, per cacciarvi d’attor-
no tutti inimichevoli appetiti delle cose presenti che v’in-
festano 1’anima, e vi rubano la coscienza, il mostrarvi con-
tra essi armato di qualunque vi si dia alla mano delle ossa
de mai vivuti, cioe immortalmente morti, e dentro al fuo-
co eterno sepelliti sotterra. Altro che il combattere di San-
sone co’ Filistei, quando lnventam maxillam, id est mandi-
bulam asini, ąuae iacebat, arripiens: interfecit in ea mille vi-
ros. E forsę non se ne truovan per tutti cemiterii, e per
awentura piu ne piu sontuosi sepolcri, delle ossa di questi,
non meno nelfinsensata morte, che nella brutal vita, Com-
parati iumentis insipientibus? ma a’vivi che san valersene,
inestimabilmente giovevoli: peroche la lor vita, e la lor
morto, e conseguente a questa, quel che vien dietro a quel-
la, ricordate, ricordavo quel gran documento, che San
Agostino intaglió si profondamente nel cuore a’suoi udi-
tori, Vivite bene, ne moriamini małe.
Lecz zobaczycie tu przecie ocalałe i pozostałe różne nie-
boszczyków cząsteczki; oglądajcież czaszki ich całe, plecy,
piersi, i co najmniej okruchy kosteczek tudzież prochy.
Przypominam wam ową króciusieńką, lubo ciekawą wielce,
Wergilego o sławnych ruinach Troi opowieść, którą tymi
jeno słowy ujął: Et campos ubi Troia fuit [I tam są pola, gdzie
była Troja], Ze nic o jej zburzeniu nie wspomniał, w isto-
cie o jej zagładzie mówiąc wszytko, i stąd tego starożytne-
go autora wykrzyknik: Ecce, paucissimis verbis maximam ci-
yitatem hausit, & absorbsit: Non relinąuit illi nec ruinam [Oto
w niewielu słowach pochłonął i zniszczył największe miasto.
I nie pozostawił z niego nawet ruiny]. Przeto jeśli dobrze to,
co macie przed sobą, o ludzkiej wielkości ruinach, wysłowi-
łem, pytam was teraz: iluż ludzi, wielkich niegdyś bardzo,
za sobą nawet własnych ruin nie ostawiło; Iluż wsławio-
nych na rozlicznych polach, wojaczką, literaturą, bogac-
twem, szlachetnością, nadobnością, autorytetem, pańsko-
ścią, [wszystkim tym,] co świat ma pięknego a dobrego, do
takiego [stanu] sprowadzonych zostało, że po nich ni sko-
rupka urny, ni kamyczek grobu,
Lr. 158] w których ich kosteczki w proch się obróciły, się
nie ostały? Ich imię najwyżej jakiś teraz dziejopis wspomni.
A iluż na świecie nawet imienia dziś nie ma, czyli nawet
tego ich cienia, którym niegdyś wspomnienia po nich były?
Wielkie sepulera wystawiali, przepyszne mauzolea wznosi-
li, w nich wieczności przyszłych stuleci wspomnienia powie-
rzali tak trwałe, jak brązy a porfiry grobsztynów rzezanych:
obiecując sobie własne prochy a imiona utrwalić, inaczej niż
słowa co rok w popioły ofiarne obracane, [bezpieczne] na nie-
dostępnym Olimpu szczycie przez to, że nie sięgają tam wi-
chry, których jeden podmuch prochy [owe] w powietrze by
porwał. Atoli cóż [jest] nieśmiertelnego pośród marności do-
czesnych? Mors etiam saxis nominibusąue venit. [Śmierć dotknę-
ła także kamieni i imion. Ansoniusz, Epitaphia, nr 311 [...].
Teraz jeszcze krok dalszy postawmy, czyli od spozie-
rania do dotykania [...]
Lr. 1641 Lecz nie ptóżno byłoby was około wszytkich
rzeczy doczesnych nieprzyjaznych pożądań przegonić, co
wam duszę zaśmiecają, a z rozumu obierają, i pokazać, że
przeciw mm zbrojny jest każdy, kto dzierży w ręku kości
[ludzi niegdyś] źle żyjących, lubo na wieczność zmarłych,
i w wieczystym ogniu pod ziemią pogrzebanych. Inaczej
niźli walka Samsona z Filistyny, kiedy lnventam maxillam,
id est mandibulam asini, ąuae iacebat, arripiens: interfecit in
ea mille viros [Znalezioną paszczękę, to jest szczękę oślą,
która leżała, porwawszy, zabił nią tysiąc mężów, Sdz.
15:151.1 może onych kosteczki po wszystkich cmentarzach
się nie znajdują, ani tym bardziej przez przypadek w wy-
stawmejszych sepulcrach, nie mniej w bezsensownej śmierci,
jako też w życiu okrutnym, Comparati iumentis insipienti-
bus? [Zrównani z bydlętami bezrozumnymi, por. Ps. 48:13
i 48:21] lubo żywi, co wiedzieli jakie z tego pożytki, nie-
wysłowienie [są] użyteczni: albowiem pomnijcie na ich
żywot i śmierć, co zeń wynika, co po nim nadchodzi: ów
wielki dokument, co św. Augustyn w serce swych słucha-
czy głęboko wlepił, [już wcześniej] wspomniałem, Vivite
bene, ne moriamini małe [Żyjcie godziwie, abyście niegodzi-
wie nie pomarli].
159
de’morti; e ne vedrei teschi interi, i dorsi, i petti, e se non
piu, il tritume della ossa, e le ceneri, Ricordivi di quel bre-
yissimo, e nondimeno interissimo rappresentare che Virgi-
lio fece le famose rovine di Troia, eon solamente dirne Et
campos ubi Troia fuit. Che fu un tal dir nulla della sua di-
struttione, che in verita disse il tutto del nulla a che la di-
struttione Phavea recata: e quindi lo sclamare di quell’an-
tico, Ecce, paucissimis verbis maximam civitatem hausit, &
absorbsit: Non relinąuit illi nec ruinam. Hor se io ben diceva
queste che havete innanzi, essere le rovine delEumana
grandezza, hor v’addomando, quanti huomini, stati un
tempo grandissimi, hora non han ne pur le rovine di loro
stessi; Quanti in ogni genere di grandezza illustri, in armi,
in lettere, in ricchezze, in nobilta, in bellezza, in autorita,
in signoria, in quanto ha di bello, e di buono il mondo, son
ridotti a tale, che non riman loro pure un coccio delfurne,
una pietruzza degli
Lr. 158] avelli, in che se ne sfarinarono l’ossa? II piu che
tuttora ne avanzi, fara appresso qualche istorico, il nome.
E quanti non hanno al mondo ne pure i nomi: cioe, ne pur
quest’ombra di loro stessi, che li ricordi stati una volta al
mondo? Edificarono grandi sepolcri alzarono sontuosissi-
mi Mausolei, lasciarono sopra essi alEeternita de’secoli
awenire memorie tanto durevoli, quanto duri i bronzi, e
perfidi, ne’cui gran lastroni le mandarono intagliate: pro-
mettendosi tanto sicuri le proprie ceneri i lor nomi, come
le parole usate se riversi nelle ceneri de’sacrifici d’ogni
anno fu 1’innaccessibile summita delEOlimpo: a cagione
del non salir tanr’alto i venti, che in un soffio se ne por-
rin per aria ceneri: e le parole. Ma che v’e dhmmortale fra
le cose mortali? Mors etiarn saxis nominibusąue venit [...].
Faccianci hora un passo piu oltre, cioe dal vedere al
toccare [...]
Lr. 164] Ma non sia indarno a voi, per cacciarvi d’attor-
no tutti inimichevoli appetiti delle cose presenti che v’in-
festano 1’anima, e vi rubano la coscienza, il mostrarvi con-
tra essi armato di qualunque vi si dia alla mano delle ossa
de mai vivuti, cioe immortalmente morti, e dentro al fuo-
co eterno sepelliti sotterra. Altro che il combattere di San-
sone co’ Filistei, quando lnventam maxillam, id est mandi-
bulam asini, ąuae iacebat, arripiens: interfecit in ea mille vi-
ros. E forsę non se ne truovan per tutti cemiterii, e per
awentura piu ne piu sontuosi sepolcri, delle ossa di questi,
non meno nelfinsensata morte, che nella brutal vita, Com-
parati iumentis insipientibus? ma a’vivi che san valersene,
inestimabilmente giovevoli: peroche la lor vita, e la lor
morto, e conseguente a questa, quel che vien dietro a quel-
la, ricordate, ricordavo quel gran documento, che San
Agostino intaglió si profondamente nel cuore a’suoi udi-
tori, Vivite bene, ne moriamini małe.
Lecz zobaczycie tu przecie ocalałe i pozostałe różne nie-
boszczyków cząsteczki; oglądajcież czaszki ich całe, plecy,
piersi, i co najmniej okruchy kosteczek tudzież prochy.
Przypominam wam ową króciusieńką, lubo ciekawą wielce,
Wergilego o sławnych ruinach Troi opowieść, którą tymi
jeno słowy ujął: Et campos ubi Troia fuit [I tam są pola, gdzie
była Troja], Ze nic o jej zburzeniu nie wspomniał, w isto-
cie o jej zagładzie mówiąc wszytko, i stąd tego starożytne-
go autora wykrzyknik: Ecce, paucissimis verbis maximam ci-
yitatem hausit, & absorbsit: Non relinąuit illi nec ruinam [Oto
w niewielu słowach pochłonął i zniszczył największe miasto.
I nie pozostawił z niego nawet ruiny]. Przeto jeśli dobrze to,
co macie przed sobą, o ludzkiej wielkości ruinach, wysłowi-
łem, pytam was teraz: iluż ludzi, wielkich niegdyś bardzo,
za sobą nawet własnych ruin nie ostawiło; Iluż wsławio-
nych na rozlicznych polach, wojaczką, literaturą, bogac-
twem, szlachetnością, nadobnością, autorytetem, pańsko-
ścią, [wszystkim tym,] co świat ma pięknego a dobrego, do
takiego [stanu] sprowadzonych zostało, że po nich ni sko-
rupka urny, ni kamyczek grobu,
Lr. 158] w których ich kosteczki w proch się obróciły, się
nie ostały? Ich imię najwyżej jakiś teraz dziejopis wspomni.
A iluż na świecie nawet imienia dziś nie ma, czyli nawet
tego ich cienia, którym niegdyś wspomnienia po nich były?
Wielkie sepulera wystawiali, przepyszne mauzolea wznosi-
li, w nich wieczności przyszłych stuleci wspomnienia powie-
rzali tak trwałe, jak brązy a porfiry grobsztynów rzezanych:
obiecując sobie własne prochy a imiona utrwalić, inaczej niż
słowa co rok w popioły ofiarne obracane, [bezpieczne] na nie-
dostępnym Olimpu szczycie przez to, że nie sięgają tam wi-
chry, których jeden podmuch prochy [owe] w powietrze by
porwał. Atoli cóż [jest] nieśmiertelnego pośród marności do-
czesnych? Mors etiam saxis nominibusąue venit. [Śmierć dotknę-
ła także kamieni i imion. Ansoniusz, Epitaphia, nr 311 [...].
Teraz jeszcze krok dalszy postawmy, czyli od spozie-
rania do dotykania [...]
Lr. 1641 Lecz nie ptóżno byłoby was około wszytkich
rzeczy doczesnych nieprzyjaznych pożądań przegonić, co
wam duszę zaśmiecają, a z rozumu obierają, i pokazać, że
przeciw mm zbrojny jest każdy, kto dzierży w ręku kości
[ludzi niegdyś] źle żyjących, lubo na wieczność zmarłych,
i w wieczystym ogniu pod ziemią pogrzebanych. Inaczej
niźli walka Samsona z Filistyny, kiedy lnventam maxillam,
id est mandibulam asini, ąuae iacebat, arripiens: interfecit in
ea mille viros [Znalezioną paszczękę, to jest szczękę oślą,
która leżała, porwawszy, zabił nią tysiąc mężów, Sdz.
15:151.1 może onych kosteczki po wszystkich cmentarzach
się nie znajdują, ani tym bardziej przez przypadek w wy-
stawmejszych sepulcrach, nie mniej w bezsensownej śmierci,
jako też w życiu okrutnym, Comparati iumentis insipienti-
bus? [Zrównani z bydlętami bezrozumnymi, por. Ps. 48:13
i 48:21] lubo żywi, co wiedzieli jakie z tego pożytki, nie-
wysłowienie [są] użyteczni: albowiem pomnijcie na ich
żywot i śmierć, co zeń wynika, co po nim nadchodzi: ów
wielki dokument, co św. Augustyn w serce swych słucha-
czy głęboko wlepił, [już wcześniej] wspomniałem, Vivite
bene, ne moriamini małe [Żyjcie godziwie, abyście niegodzi-
wie nie pomarli].
159