Polska Akademia Umieje̜tności <Krakau> / Komisja Historii Sztuki [Editor]; Polska Akademia Nauk <Warschau> / Oddział <Krakau> / Komisja Teorii i Historii Sztuki [Editor]: Folia Historiae Artium (NS: 14.2016)

Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 14: 2016/PL ISSN 0071-6723

WOJCIECH WALANUS

Uniwersytet Jagielloński, Instytut Historii Sztuki

Z DZIEJÓW FOTOGRAFICZNEJ DOKUMENTACJI
POLSKIEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO:
KAMPANIE INWENTARYZACYJNE
ADOLFA SZYSZKO-BOHUSZA
I STEFANA ZABOROWSKIEGO*

Na przełomie XIX i XX w. w całej Europie zaobserwo-
wać można wyraźny wzrost zainteresowania badaniem
i dokumentowaniem dziedzictwa kulturowego 1. W szcze-
gólny sposób dotyczy to ziem dawnej Rzeczypospolitej,
od stu lat pozbawionej państwowego bytu i podzielonej
między trzech zaborców. Liczne akcje o charakterze in-
wentaryzacyjnym, podejmowane wówczas przez polskie
instytucje naukowe, organizacje społeczne, a nawet osoby
prywatne, silnie zakorzenione były w romantycznym i pa-
triotycznym kulcie pomników przeszłości, a powstająca
w wyniku tych akcji dokumentacja wizualna odzwier-
ciedlała i kreowała zarazem określoną wizję narodowej
historii 2. Równocześnie, działania inwentaryzatorskie

* Artykuł jest wynikiem badań prowadzonych w ramach projek-
tu badawczego Fotografie dzieł sztuki polskiej w zbiorach Fotote-
ki Instytutu Historii Sztuki UJ. Opracowanie naukowe, digitaliza-
cja i wydanie katalogu, finansowanego przez Ministerstwo Nauki
i Szkolnictwa Wyższego w ramach Narodowego Programu Roz-
woju Humanistyki (nr rej. 11H 13 0015 82). Jego główne ustalenia
zostały zaprezentowane w: W. Walanus, Survey photographs in
an art historical photo archive. On two collections of the Art His-
tory Institute of the Jagiellonian University, referat na konferencji
„Survey Photography and Cultural Heritage in Europe (1851-
1945): Expanding the Field”, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 14-15
kwietnia 2015.

1 Zob. np. wzorcowe studium w odniesieniu do Anglii: E. Edwards,
Fhe Camera as Historian. Amateur Photographers and Historical
Imagination, 1885-1918, Durham-London 2012.

2 Zob. E. Manikowska, Archiwa wizualne dziedzictwa kulturowe-
go. Problemy i metody badawcze, [w:] Archiwa wizualne dziedzi-
ctwa kulturowego. Archeologia - etnografia - historia sztuki, t. 1,

często podejmowano w odpowiedzi na aktualne postu-
laty badawcze historii sztuki, etnografii czy archeologii,
a zgromadzona dokumentacja traktowana byta - w duchu
pozytywistycznego empiryzmu - jako dowód naukowy.
W ramach tej dokumentacji nadrzędną rolę odgrywała
fotografia, najnowocześniejsze wówczas medium repro-
dukcyjne, a jednym z ważniejszych rezultatów badań
terenowych było powstanie licznych archiwów fotogra-
ficznych, które - z reguły rozproszone i fragmentarycz-
nie zachowane - są dziś często jedynym materialnym
świadectwem tych działań.

W kontekście intensywnie ostatnio prowadzonych stu-
diów nad tego rodzaju archiwami 3 warto zwrócić uwagę
na dorobek inwentaryzatorski Komisji Historii Sztuki
Akademii Umiejętności, szczególnie z okresu, gdy na
czele tego grona stał Marian Sokołowski (lata 1892-1911) 4.
Prowadzone pod egidą Komisji prace, które Lech Kali-
nowski nazwał inwentaryzowaniem niesystematycznym 5,

red. E. Manikowska, I. Kopania, Warszawa 2014, s. 16-17; eadem,
Anatomia zbiorów ikonograficznych Towarzystwa Opieki nad Za-
bytkami Przeszłości: ilustrowane syntezy kultury narodowej, [w:]
Archiwa wizualne dziedzictwa kulturowego. Archeologia - etno-

grafia - historia sztuki, t. 2, red. E. Manikowska, I. Kopania, War-
szawa 2015, s. 21-92.

3 Eadem, Archiwa wizualne (jak w przyp. 2).

4 O działalności Mariana Sokołowskiego ostatnio: M. Kunińska,
Historia sztuki Mariana Sokołowskiego, Kraków 2014 (Ars vetus et
nova, 40).

5 L. Kalinowski, Dzieje i dorobek naukowy Komisji Historii
Sztuki Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności
1873-1952 oraz powstanie Katedry Historii Sztuki Uniwersytetu

Jce)®©©

Publikacja jest udostępniona na licencji Creative Commons (CC BY-NC-ND 3.0 PL).