DOI Heft:
Artykuły
DOI Artikel:Walanus, Wojciech: Z dziejów fotograficznej dokumentacji polskiego dziedzictwa kulturowego: Kampanie inwentaryzacyjne Adolfa Szyszko-Bohusza i Stefana Zaborowskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32786#0060
60
osiągnęły wówczas swoje apogeum. Było to niewątpliwie
zasługą niestrudzonego przewodniczącego i rezultatem
przyjętych przez niego założeń, sformułowanych w 1887 r.
w projekcie reformy prac Komisji * * * 6. Zgodnie z tym projek-
tem, jednym z jej głównych zadań miało być gromadzenie
informacji o „wszystkiem co sztuki przeszłości dotyczy” 7,
a do realizacji tego ambitnego celu zobowiązani byli za-
równo stali członkowie grona, jak i zamiejscowi współ-
pracownicy Komisji. Planowane przez nich „wycieczki po
kraju” miały być zgłaszane i dyskutowane na forum Ko-
misji, a rezultaty badań - prezentowane na jej posiedze-
niach i publikowane w wydawanym przez nią czasopiśmie
- „Sprawozdaniach Komisji do Badania Historii Sztuki
w Polsce”. W nakreślonym programie pracy Sokołowski
nie wspomniał explicite o potrzebie gromadzenia doku-
mentacji wizualnej, zapewne dlatego, że było to oczywi-
ste. Warto przypomnieć, że już we wstępie do pierwszego
tomu „Sprawozdań” (1879), będącym swego rodzaju ma-
nifestem programowym Komisji, postulowano stworze-
nie „zbioru rysunków dzieł sztuki, rozpierzchnionych po
obszarze kraju”, uznając to jako jeden z warunków „napi-
sania gruntownej historii sztuki [polskiej]” 8.
Niekwestionowany autorytet i talent organizatorski
Sokołowskiego pozwoliły mu na zbudowanie sieci kontak-
tów naukowych, obejmującej wszystkie trzy zabory, czego
dowodzi zachowana korespondencja uczonego 9, a także
wykazy współpracowników i relacje z posiedzeń Komisji,
publikowane regularnie w jej głównym organie naukowym
oraz w „Sprawozdaniach z Czynności i Posiedzeń Akade-
mii Umiejętności”. Od końca lat 80. XIX w. w relacjach tych
mnożą się informacje o prezentacji na forum Komisji szki-
ców, pomiarów architektonicznych, akwarelowych kopii
i, nade wszystko, fotografii, będących plonem rozmaitych
badań terenowych. Niekiedy badania te inicjowali sami ko-
respondenci. Przykładowo, w 1899 r. Marian Wawrzeniecki
(1863-1943), malarz i archeolog, przedstawił w liście do So-
kołowskiego propozycje wypraw do kilku miejscowości na
północ od Krakowa, w okolice Kielc i do Rawy Mazowie-
ckiej, zaznaczając jednocześnie, iż w skład ekipy badawczej
powinni wchodzić, prócz historyków sztuki i architektury,
Jagiellońskiego 1882, [w:] Dzieje historii sztuki w Polsce. Kształto-
wanie się instytucji naukowych w XIX i XX wieku, red. A.S. Labu-
da, Poznań 1996, s. 31-32.
6 Projekt ten został ogłoszony i zatwierdzony na posiedzeniu Ko-
misji 3 lutego 1887: S. Tomkowicz, Sprawozdania zposiedzeń Ko-
misji Historii Sztuki za czas od 3 lutego do 3 marca 1887, „Spra-
wozdania Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce” (dalej:
SKHS), 3,1887, z. 4, s. I—II. Zob. L. Kalinowski, Dzieje i dorobek,
s. 28-29 (jak w przyp. 5); M. Kunińska, Historia sztuki, s. 75-76
(jak w przyp. 4).
7 S. Tomkowicz, Sprawozdania, s. I (jakwprzyp. 6).
8 SKHS, 1,1879, s. 1. Zob. L. Kalinowski, Dzieje i dorobek, s. 26- 27
(jak wprzyp. 5).
9 Zob. Archiwum UJ (dalej: AUJ), Spuścizna Mariana Sokołowskie-
go, sygn. 98/1-7; Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie (dalej:
ANPANiPAU), sygn. PAU W I-30.
także archeolog, etnograf oraz „fotograf lub większy aparat
fotograficzny” 10 * *. Plany te częściowo udało się Wawrzenie-
ckiemu zrealizować dopiero w sierpniu 1901 r., kiedy to
odwiedził Tarczek, Bodzentyn, Kacice i Prandocin. Plo-
nem wyprawy były rysunki pomiarowe wykreślone przez
samego malarza oraz fotografie autorstwa towarzyszącego
mu Szczęsnego Jastrzębowskiego, redaktora „Gazety Ra-
domskiej”, które jednak nie udały się na tyle, by można je
było opublikować 11.
Bardzo charakterystyczny jest także przypadek Alek-
sandra Janowskiego (1866-1944), wybitnego krajoznawcy,
współzałożyciela Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego
(PTK) 12. W 1899 r. zgłosił on Komisji gotowość dostarcza-
nia do jej dyspozycji fotografii własnego autorstwa, wyko-
nywanych podczas licznych wycieczek po kraju. Poprosił
również o wskazanie, które zabytki należałoby sfotogra-
fować 13. Jeszcze w tym samym roku Janowski otrzymał
nominację na współpracownika Komisji, a w ciągu kilku
następnych lat przysłał na ręce Sokołowskiego wiele odbi-
tek, m.in. z Opatowa, Łasku, Łowicza, Brzezin, Bodzen-
tyna i Sieradza. Niektóre z nich opublikowano w „Spra-
wozdaniach Komisji” 14. Na podobnych zasadach współ-
pracowało z krakowską Akademią wielu innych badaczy
i fotografów-amatorów.
Szczególny splot okoliczności sprawił, że znaczna
część materialnego dorobku tak prowadzonych, wyryw-
kowych akcji inwentaryzacyjnych - przede wszystkim
odbitki fotograficzne, w daleko mniejszym stopniu ry-
sunki - znajduje się obecnie w Fototece Instytutu Historii
Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Dziedziczy ona bo-
wiem trzon swych zbiorów po Gabinecie Historii Sztuki,
10 ANPANiPAU, sygn. PAU W I-30, list M. Wawrzenieckiego do
Sokołowskiego z 1 I 1899. O badaniach prowadzonych przez
Wawrzenieckiego ostatnio: M. Woźny, Działalność Mariana
Wawrzenieckiego (1863-1943) w świetle listów do Włodzimierza
Demetrykiewicza z lat 1900-1911, „Materiały Archeologiczne”, 37,
2009, s. 153-175 (na s. 157 uwagi o kontaktach Wawrzenieckiego
z Komisją Historii Sztuki AU).
11 Zob. M. Wawrzeniecki, Opis zabytków w Tarczku, Bodzentynie,
Kacicach i Prandocinie, SKHS, 8, 1907, z. 1-2, szp. L-LV; o foto-
grafiach zob. szp. LI („Wielkie fotografie robione przez p. S. Ja-
strzębowskiego na miejscu, skutkiem złego światła nie udały się”)
i przyp. 1 na szp. LII („Fotografie są tak małe i niewyraźne, że ich
reprodukować niepodobna”).
12 S. Konarski, Janowski Aleksander, [w:] Polski Słownik Biograficz-
ny, 1.10, Wrocław 1962-1964, s. 559-561.
13 AUJ, sygn. 98/3, list Janowskiego do Sokołowskiego z 10 VI1899.
14 AUJ, sygn. 98/3, listy Janowskiego do Sokołowskiego z lat 1899-
-1902; ANPANiPAU, sygn. PAU W I-30, listy Janowskiego do Ko-
misji Historii Sztuki AU z 21 VI1902 i 29 IX 1903. Zob. także spra-
wozdania z posiedzeń Komisji: SKHS, 7, 1902, z. 1-2, szp. LXVII
(posiedzenie 22 VI 1899), szp. LXXI (posiedzenie 13 VII 1899),
szp. LXXXVI-LXXXIX, il. 29, 31-33 (posiedzenie 23 XI 1899);
7, 1903, z. 3, szp. CXL, il. 20-22, 24, 27, 29-34 (posiedzenie 28 VI
1900); 7,1905, z. 4, szp. CCCXIV, il. 22-24 (posiedzenie 5 VI1901);
8,1907, z. 1-2, szp. CVI, il. 72-73 (posiedzenie 28 V1902).
osiągnęły wówczas swoje apogeum. Było to niewątpliwie
zasługą niestrudzonego przewodniczącego i rezultatem
przyjętych przez niego założeń, sformułowanych w 1887 r.
w projekcie reformy prac Komisji * * * 6. Zgodnie z tym projek-
tem, jednym z jej głównych zadań miało być gromadzenie
informacji o „wszystkiem co sztuki przeszłości dotyczy” 7,
a do realizacji tego ambitnego celu zobowiązani byli za-
równo stali członkowie grona, jak i zamiejscowi współ-
pracownicy Komisji. Planowane przez nich „wycieczki po
kraju” miały być zgłaszane i dyskutowane na forum Ko-
misji, a rezultaty badań - prezentowane na jej posiedze-
niach i publikowane w wydawanym przez nią czasopiśmie
- „Sprawozdaniach Komisji do Badania Historii Sztuki
w Polsce”. W nakreślonym programie pracy Sokołowski
nie wspomniał explicite o potrzebie gromadzenia doku-
mentacji wizualnej, zapewne dlatego, że było to oczywi-
ste. Warto przypomnieć, że już we wstępie do pierwszego
tomu „Sprawozdań” (1879), będącym swego rodzaju ma-
nifestem programowym Komisji, postulowano stworze-
nie „zbioru rysunków dzieł sztuki, rozpierzchnionych po
obszarze kraju”, uznając to jako jeden z warunków „napi-
sania gruntownej historii sztuki [polskiej]” 8.
Niekwestionowany autorytet i talent organizatorski
Sokołowskiego pozwoliły mu na zbudowanie sieci kontak-
tów naukowych, obejmującej wszystkie trzy zabory, czego
dowodzi zachowana korespondencja uczonego 9, a także
wykazy współpracowników i relacje z posiedzeń Komisji,
publikowane regularnie w jej głównym organie naukowym
oraz w „Sprawozdaniach z Czynności i Posiedzeń Akade-
mii Umiejętności”. Od końca lat 80. XIX w. w relacjach tych
mnożą się informacje o prezentacji na forum Komisji szki-
ców, pomiarów architektonicznych, akwarelowych kopii
i, nade wszystko, fotografii, będących plonem rozmaitych
badań terenowych. Niekiedy badania te inicjowali sami ko-
respondenci. Przykładowo, w 1899 r. Marian Wawrzeniecki
(1863-1943), malarz i archeolog, przedstawił w liście do So-
kołowskiego propozycje wypraw do kilku miejscowości na
północ od Krakowa, w okolice Kielc i do Rawy Mazowie-
ckiej, zaznaczając jednocześnie, iż w skład ekipy badawczej
powinni wchodzić, prócz historyków sztuki i architektury,
Jagiellońskiego 1882, [w:] Dzieje historii sztuki w Polsce. Kształto-
wanie się instytucji naukowych w XIX i XX wieku, red. A.S. Labu-
da, Poznań 1996, s. 31-32.
6 Projekt ten został ogłoszony i zatwierdzony na posiedzeniu Ko-
misji 3 lutego 1887: S. Tomkowicz, Sprawozdania zposiedzeń Ko-
misji Historii Sztuki za czas od 3 lutego do 3 marca 1887, „Spra-
wozdania Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce” (dalej:
SKHS), 3,1887, z. 4, s. I—II. Zob. L. Kalinowski, Dzieje i dorobek,
s. 28-29 (jak w przyp. 5); M. Kunińska, Historia sztuki, s. 75-76
(jak w przyp. 4).
7 S. Tomkowicz, Sprawozdania, s. I (jakwprzyp. 6).
8 SKHS, 1,1879, s. 1. Zob. L. Kalinowski, Dzieje i dorobek, s. 26- 27
(jak wprzyp. 5).
9 Zob. Archiwum UJ (dalej: AUJ), Spuścizna Mariana Sokołowskie-
go, sygn. 98/1-7; Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie (dalej:
ANPANiPAU), sygn. PAU W I-30.
także archeolog, etnograf oraz „fotograf lub większy aparat
fotograficzny” 10 * *. Plany te częściowo udało się Wawrzenie-
ckiemu zrealizować dopiero w sierpniu 1901 r., kiedy to
odwiedził Tarczek, Bodzentyn, Kacice i Prandocin. Plo-
nem wyprawy były rysunki pomiarowe wykreślone przez
samego malarza oraz fotografie autorstwa towarzyszącego
mu Szczęsnego Jastrzębowskiego, redaktora „Gazety Ra-
domskiej”, które jednak nie udały się na tyle, by można je
było opublikować 11.
Bardzo charakterystyczny jest także przypadek Alek-
sandra Janowskiego (1866-1944), wybitnego krajoznawcy,
współzałożyciela Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego
(PTK) 12. W 1899 r. zgłosił on Komisji gotowość dostarcza-
nia do jej dyspozycji fotografii własnego autorstwa, wyko-
nywanych podczas licznych wycieczek po kraju. Poprosił
również o wskazanie, które zabytki należałoby sfotogra-
fować 13. Jeszcze w tym samym roku Janowski otrzymał
nominację na współpracownika Komisji, a w ciągu kilku
następnych lat przysłał na ręce Sokołowskiego wiele odbi-
tek, m.in. z Opatowa, Łasku, Łowicza, Brzezin, Bodzen-
tyna i Sieradza. Niektóre z nich opublikowano w „Spra-
wozdaniach Komisji” 14. Na podobnych zasadach współ-
pracowało z krakowską Akademią wielu innych badaczy
i fotografów-amatorów.
Szczególny splot okoliczności sprawił, że znaczna
część materialnego dorobku tak prowadzonych, wyryw-
kowych akcji inwentaryzacyjnych - przede wszystkim
odbitki fotograficzne, w daleko mniejszym stopniu ry-
sunki - znajduje się obecnie w Fototece Instytutu Historii
Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Dziedziczy ona bo-
wiem trzon swych zbiorów po Gabinecie Historii Sztuki,
10 ANPANiPAU, sygn. PAU W I-30, list M. Wawrzenieckiego do
Sokołowskiego z 1 I 1899. O badaniach prowadzonych przez
Wawrzenieckiego ostatnio: M. Woźny, Działalność Mariana
Wawrzenieckiego (1863-1943) w świetle listów do Włodzimierza
Demetrykiewicza z lat 1900-1911, „Materiały Archeologiczne”, 37,
2009, s. 153-175 (na s. 157 uwagi o kontaktach Wawrzenieckiego
z Komisją Historii Sztuki AU).
11 Zob. M. Wawrzeniecki, Opis zabytków w Tarczku, Bodzentynie,
Kacicach i Prandocinie, SKHS, 8, 1907, z. 1-2, szp. L-LV; o foto-
grafiach zob. szp. LI („Wielkie fotografie robione przez p. S. Ja-
strzębowskiego na miejscu, skutkiem złego światła nie udały się”)
i przyp. 1 na szp. LII („Fotografie są tak małe i niewyraźne, że ich
reprodukować niepodobna”).
12 S. Konarski, Janowski Aleksander, [w:] Polski Słownik Biograficz-
ny, 1.10, Wrocław 1962-1964, s. 559-561.
13 AUJ, sygn. 98/3, list Janowskiego do Sokołowskiego z 10 VI1899.
14 AUJ, sygn. 98/3, listy Janowskiego do Sokołowskiego z lat 1899-
-1902; ANPANiPAU, sygn. PAU W I-30, listy Janowskiego do Ko-
misji Historii Sztuki AU z 21 VI1902 i 29 IX 1903. Zob. także spra-
wozdania z posiedzeń Komisji: SKHS, 7, 1902, z. 1-2, szp. LXVII
(posiedzenie 22 VI 1899), szp. LXXI (posiedzenie 13 VII 1899),
szp. LXXXVI-LXXXIX, il. 29, 31-33 (posiedzenie 23 XI 1899);
7, 1903, z. 3, szp. CXL, il. 20-22, 24, 27, 29-34 (posiedzenie 28 VI
1900); 7,1905, z. 4, szp. CCCXIV, il. 22-24 (posiedzenie 5 VI1901);
8,1907, z. 1-2, szp. CVI, il. 72-73 (posiedzenie 28 V1902).