DOI Artikel:
Horzela, Dobrosława; Buchinger, Günter: Witraże z kościoła filialnego St. Lorenzen ob Katsch (Styria): o pochodzeniu i losach zespołu średniowiecznych kwater witrażowych w Krakowie, Wrocławiu i Glasgow
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38234#0018
17
w Krakowie)32. Nie wiadomo drogą jakich koneksji wszedł
Zschille w posiadanie styryjskich witraży Jego kontakty
w środowisku były bez wątpienia rozległe, a w ich budo-
waniu korzystał być może z rad wuja, Fedora Zschillego
z Drezna, który kolekcjonował malarstwo33. Przykładowo,
Fedor Zschille już w 1844 r. spotykał się w Norymberdze ze
znanym handlarzem dziełami sztuki, Abrahamem Picker-
tem, którego Richard wizytował u progu swojej aktywności
kolekcjonerskiej w 1879 r.34 Prawdopodobne, że to dzięki tej
znajomości Richard Zschille wszedł w posiadanie wspo-
mnianych wyżej kwater norymberskich.
Do zakupu witraży z kościoła St. Lorenzen ob Katsch
doszło w 1885 r. Transakcji tej nie zatwierdziła ani Kuria
Diecezjalna w Grazu, ani powołana do opieki nad zabyt-
kami państwowa komisja (k.k. Zentralkommission für die
Erforschung und Erhaltung der Kunst- und historischen
Denkmale). Wprowadzenie w obieg fałszywej informacji
o przekazaniu witraży do Kolonii było zatem wybiegiem
ówczesnego proboszcza parafii, co miało na celu ukrycie
tożsamości faktycznego nabywcy. Była to zresztą dość po-
wszechna praktyka35, podobnie jak zastępowanie sprzeda-
wanych gotyckich witraży kopiami, których wykonanie
finansowali nabywcy oryginałów36.
32 Ibidem, nr kat. 83. Por. wyżej s. 10 i przyp. 16.
33 Wgląd w jego kolekcję daje katalog aukcji, na której została sprze-
dana, Auktion Math. Lempertz, Buchhandlung und Antiquariat,
27.05.1889: Katalog der Gemälde-Galerie des verstorbenen Geh.
Commercienrath Fedor Zschille in Dresden, Köln 1889.
34 Obie wizyty odnotowane zostały w księgach wizyt zachowanych
w Stadtarchiv w Norymberdze, zob. N. Jopek, Die Besucherbücher
der Kunsthändler Abraham, Sigmund und Max Piekert in Fürth
und Nürnberg (1838-1909), „Münchner Jahrbuch der bildenden
Kunst”, 60,2009, s. 210, nr 24 i s. 221, nr 176. Szerzej o działalności
Pickertów zob. idem, Von „einem Juden aus Fürth” zur „Antiquitä-
tensammlung des verdienstvollen Herrn Piekert”. Die Kunsthänd-
lerfamilie Piekert und die Sammlungen des Germanischen Natio-
nalmuseums (1850 bis 1912), „Anzeiger des Germanischen Natio-
nalmuseums”, 2008, s. 93-105.
35 Podobna sytuacja miała miejsce w związku z wymontowaniem
witraży z Rouffach (Alzacja) przez monachijską firmę Hof-
kunstanstalt Zettler między 1895 a 1899 i nabyciem ich przez Jo-
hannesa Grafa Wilczka do zbiorów na zamku Kruezenstein, por.
G. Buchinger, E. Oberhaidacher-Herzig, Ch. Wais-Wolf,
Die mittelalterlichen Glasgemälde in Niederösterreich, 3. Teil:
Sammlungsbestände (ohne Stiftssammlungen) (Corpus Vitre-
arum Medii Aevi Österreich, V,i), Wien-Köln-Weimar 2017,
s. 125-126.
36 Przykładem takiego działania jest przekaz dotyczący kościoła
pielgrzymkowego św. Leonarda ob Tamsweg. W 1931/32 r. pla-
nowano sprzedaż tzw. Złotego Okna do Metropolitan Museum
w Nowym Jorku, a w kościele montaż kopii. Sugerowano wówczas
możliwość sfinansowania wykonania kopii przez nabywcę ory-
ginałów, por. E. Bacher, G. Buchinger, E. Oberhaidacher-
-Herzig, Ch. Wais-Wolf, Die mittelalterlichen Glasgemälde in
Salzburg, Tirol und Vorarlberg (Corpus Vitrearum Medii Aevi
Österreich, IV), Wien-Köln-Weimar 2007, s. 181.
Po zakupie obu zespołów witraży - styryjskiego i no-
rymberskiego - nowy właściciel zakomponował je zgod-
nie z własnymi potrzebami. Nadano im właściwe wymiary
przez obramowanie pasami nowego szkła, a w przypadku
kwater styryjskich również przez dodanie banderol z imio-
nami postaci (często błędnymi) i umieszczono je w oknach
willi [ił. 24]. Bez wątpienia żadnych z tych witraży nie ku-
pił Zschille z kolekcji hr. Beneckego, sprzedanej dopiero
w latach 1893-1895, był to bowiem okres, w którym saski
fabrykant nie rozbudowywał już swojej kolekcji. Szczytem
i końcem jego działalności w tym względzie była prezenta-
cja zbiorów na Wystawie Światowej w Chicago w 1893 r.37
W kolejnych latach Zschille był zmuszony wyprzedać ma-
jątek w związku z kłopotami finansowymi, zakończonymi
bankructwem38. Witraże, jako stały element wystroju domu
w Großenhain, zostały wystawione na sprzedaż najpóźniej,
tuż przed spieniężeniem samej willi, a kilka na aukcji zor-
ganizowanej po śmierci kolekcjonera39.
Nie udało się dotąd ustalić, kto nabył witraże wystawio-
ne na aukcji w 1901 r. Niewątpliwie ta sama osoba nabyła
kwatery norymberskie, styryjskie oraz dwa okrągłe witra-
że z Wniebowstąpieniem i Naigrywaniem. Wszystkie kwa-
tery zostały przez nabywcę oprawione na nowo, z wyko-
rzystaniem pasów miodowo-żółtego szkła. Nabywcą tym
nie był kolejny właściciel Grodźca, Willibald von Dirksen,
bo ten - o czym była mowa wyżej - dopiero w 1906 r. roz-
począł przebudowę zamku, z czym ewentualnie mogło-
by się wiązać kupowanie witraży, choć mógł je teore-
tycznie odkupić później, z drugiej ręki. Spośród witraży
z St. Lorenzen ob Katsch, które były w posiadaniu Zschille-
go, tylko jeden został wystawiony na drugiej licytacji (1903).
Znalazł się w zbiorach amerykańskiego magnata prasowe-
go Williama Randolpha Hearsta, a w połowie 1939 r. został
sprzedany wraz z innymi z tej kolekcji Williamowi Burrel-
lowi (lot 335, article 5)40. Nie został jednak zamontowany
37 World’s Columbian Exposition (1893: Chicago, III.) and Putnam,
FW. (Frederic Ward), 1839-1915, Official catalogue of exhibits on
the Midway Plaisance, Chicago 1893, s. 9, nr 2-3 https://scholar-
ship.rice.edu/jsp/xml/i9ii/22074/i/aaooi44.tei.html (dostęp:
24.08.2017).
38 Por. Catalogue of the Collection of Armour and Arms and Hunt-
ing Equipments of Herr Richard Zschille of Großenhain. Auktion
Christie, Manson and Woods, 8 King Street, St. James’s Square,
25.1.1897 and 1.2.1897; Catalogue of Italian Majolica of the XVth to
XVIIIth c., J’hispano-mauro, Rhodean, Persian and other Faiance
of Herr Richard Zschille of Großenhain, Near Dresden; Cataloque
de l’importante collection de coutellerie d’art. Oeuvres précieuses de
l’antiquité, du moyen age, de la renaissance au XVII siècle en or, ar-
gent, fer et bronce cislés et émaillés, en ivoire buis et cristal de roche.
Pièces de maîtres grès des XVIe et XVIIe siècle provenant de M. R.
Zschille de Großenhain, Drouot Paris 1900.
39 J. Schulze-Förster, Die Sammlung Zschille, s. 54-55 (jak
w przyp. 30).
40 Okoliczności zakupu i sprowadzenia kwatery są znane z kores-
pondencji między Williamem Burrellem i Wilfredem Drake’iem
(Glasgow Museums Resource Centre, Burrell Collection Archive,
w Krakowie)32. Nie wiadomo drogą jakich koneksji wszedł
Zschille w posiadanie styryjskich witraży Jego kontakty
w środowisku były bez wątpienia rozległe, a w ich budo-
waniu korzystał być może z rad wuja, Fedora Zschillego
z Drezna, który kolekcjonował malarstwo33. Przykładowo,
Fedor Zschille już w 1844 r. spotykał się w Norymberdze ze
znanym handlarzem dziełami sztuki, Abrahamem Picker-
tem, którego Richard wizytował u progu swojej aktywności
kolekcjonerskiej w 1879 r.34 Prawdopodobne, że to dzięki tej
znajomości Richard Zschille wszedł w posiadanie wspo-
mnianych wyżej kwater norymberskich.
Do zakupu witraży z kościoła St. Lorenzen ob Katsch
doszło w 1885 r. Transakcji tej nie zatwierdziła ani Kuria
Diecezjalna w Grazu, ani powołana do opieki nad zabyt-
kami państwowa komisja (k.k. Zentralkommission für die
Erforschung und Erhaltung der Kunst- und historischen
Denkmale). Wprowadzenie w obieg fałszywej informacji
o przekazaniu witraży do Kolonii było zatem wybiegiem
ówczesnego proboszcza parafii, co miało na celu ukrycie
tożsamości faktycznego nabywcy. Była to zresztą dość po-
wszechna praktyka35, podobnie jak zastępowanie sprzeda-
wanych gotyckich witraży kopiami, których wykonanie
finansowali nabywcy oryginałów36.
32 Ibidem, nr kat. 83. Por. wyżej s. 10 i przyp. 16.
33 Wgląd w jego kolekcję daje katalog aukcji, na której została sprze-
dana, Auktion Math. Lempertz, Buchhandlung und Antiquariat,
27.05.1889: Katalog der Gemälde-Galerie des verstorbenen Geh.
Commercienrath Fedor Zschille in Dresden, Köln 1889.
34 Obie wizyty odnotowane zostały w księgach wizyt zachowanych
w Stadtarchiv w Norymberdze, zob. N. Jopek, Die Besucherbücher
der Kunsthändler Abraham, Sigmund und Max Piekert in Fürth
und Nürnberg (1838-1909), „Münchner Jahrbuch der bildenden
Kunst”, 60,2009, s. 210, nr 24 i s. 221, nr 176. Szerzej o działalności
Pickertów zob. idem, Von „einem Juden aus Fürth” zur „Antiquitä-
tensammlung des verdienstvollen Herrn Piekert”. Die Kunsthänd-
lerfamilie Piekert und die Sammlungen des Germanischen Natio-
nalmuseums (1850 bis 1912), „Anzeiger des Germanischen Natio-
nalmuseums”, 2008, s. 93-105.
35 Podobna sytuacja miała miejsce w związku z wymontowaniem
witraży z Rouffach (Alzacja) przez monachijską firmę Hof-
kunstanstalt Zettler między 1895 a 1899 i nabyciem ich przez Jo-
hannesa Grafa Wilczka do zbiorów na zamku Kruezenstein, por.
G. Buchinger, E. Oberhaidacher-Herzig, Ch. Wais-Wolf,
Die mittelalterlichen Glasgemälde in Niederösterreich, 3. Teil:
Sammlungsbestände (ohne Stiftssammlungen) (Corpus Vitre-
arum Medii Aevi Österreich, V,i), Wien-Köln-Weimar 2017,
s. 125-126.
36 Przykładem takiego działania jest przekaz dotyczący kościoła
pielgrzymkowego św. Leonarda ob Tamsweg. W 1931/32 r. pla-
nowano sprzedaż tzw. Złotego Okna do Metropolitan Museum
w Nowym Jorku, a w kościele montaż kopii. Sugerowano wówczas
możliwość sfinansowania wykonania kopii przez nabywcę ory-
ginałów, por. E. Bacher, G. Buchinger, E. Oberhaidacher-
-Herzig, Ch. Wais-Wolf, Die mittelalterlichen Glasgemälde in
Salzburg, Tirol und Vorarlberg (Corpus Vitrearum Medii Aevi
Österreich, IV), Wien-Köln-Weimar 2007, s. 181.
Po zakupie obu zespołów witraży - styryjskiego i no-
rymberskiego - nowy właściciel zakomponował je zgod-
nie z własnymi potrzebami. Nadano im właściwe wymiary
przez obramowanie pasami nowego szkła, a w przypadku
kwater styryjskich również przez dodanie banderol z imio-
nami postaci (często błędnymi) i umieszczono je w oknach
willi [ił. 24]. Bez wątpienia żadnych z tych witraży nie ku-
pił Zschille z kolekcji hr. Beneckego, sprzedanej dopiero
w latach 1893-1895, był to bowiem okres, w którym saski
fabrykant nie rozbudowywał już swojej kolekcji. Szczytem
i końcem jego działalności w tym względzie była prezenta-
cja zbiorów na Wystawie Światowej w Chicago w 1893 r.37
W kolejnych latach Zschille był zmuszony wyprzedać ma-
jątek w związku z kłopotami finansowymi, zakończonymi
bankructwem38. Witraże, jako stały element wystroju domu
w Großenhain, zostały wystawione na sprzedaż najpóźniej,
tuż przed spieniężeniem samej willi, a kilka na aukcji zor-
ganizowanej po śmierci kolekcjonera39.
Nie udało się dotąd ustalić, kto nabył witraże wystawio-
ne na aukcji w 1901 r. Niewątpliwie ta sama osoba nabyła
kwatery norymberskie, styryjskie oraz dwa okrągłe witra-
że z Wniebowstąpieniem i Naigrywaniem. Wszystkie kwa-
tery zostały przez nabywcę oprawione na nowo, z wyko-
rzystaniem pasów miodowo-żółtego szkła. Nabywcą tym
nie był kolejny właściciel Grodźca, Willibald von Dirksen,
bo ten - o czym była mowa wyżej - dopiero w 1906 r. roz-
począł przebudowę zamku, z czym ewentualnie mogło-
by się wiązać kupowanie witraży, choć mógł je teore-
tycznie odkupić później, z drugiej ręki. Spośród witraży
z St. Lorenzen ob Katsch, które były w posiadaniu Zschille-
go, tylko jeden został wystawiony na drugiej licytacji (1903).
Znalazł się w zbiorach amerykańskiego magnata prasowe-
go Williama Randolpha Hearsta, a w połowie 1939 r. został
sprzedany wraz z innymi z tej kolekcji Williamowi Burrel-
lowi (lot 335, article 5)40. Nie został jednak zamontowany
37 World’s Columbian Exposition (1893: Chicago, III.) and Putnam,
FW. (Frederic Ward), 1839-1915, Official catalogue of exhibits on
the Midway Plaisance, Chicago 1893, s. 9, nr 2-3 https://scholar-
ship.rice.edu/jsp/xml/i9ii/22074/i/aaooi44.tei.html (dostęp:
24.08.2017).
38 Por. Catalogue of the Collection of Armour and Arms and Hunt-
ing Equipments of Herr Richard Zschille of Großenhain. Auktion
Christie, Manson and Woods, 8 King Street, St. James’s Square,
25.1.1897 and 1.2.1897; Catalogue of Italian Majolica of the XVth to
XVIIIth c., J’hispano-mauro, Rhodean, Persian and other Faiance
of Herr Richard Zschille of Großenhain, Near Dresden; Cataloque
de l’importante collection de coutellerie d’art. Oeuvres précieuses de
l’antiquité, du moyen age, de la renaissance au XVII siècle en or, ar-
gent, fer et bronce cislés et émaillés, en ivoire buis et cristal de roche.
Pièces de maîtres grès des XVIe et XVIIe siècle provenant de M. R.
Zschille de Großenhain, Drouot Paris 1900.
39 J. Schulze-Förster, Die Sammlung Zschille, s. 54-55 (jak
w przyp. 30).
40 Okoliczności zakupu i sprowadzenia kwatery są znane z kores-
pondencji między Williamem Burrellem i Wilfredem Drake’iem
(Glasgow Museums Resource Centre, Burrell Collection Archive,