DOI Artikel:
Mroziewicz, Karolina: Regum Poloniae icones Tomasza Tretera ze zbiorów Biblioteki Królewskiej w Sztokholmie i szwedzkie wątki w losach serii
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38234#0032
31
zapewne należy rozważać zainteresowanie królowej cy-
klem Tretera.
Uwagę poświęcaną genealogiom królów można częś-
ciowo tłumaczyć przekonaniami Ulryki Eleonory o dzie-
dziczności korony i wyższości monarchii absolutnej nad
innymi systemami sprawowania władzy oraz próbami
uzasadniania i wzmacniania własnych praw do szwedz-
kiego tronu w czasie sporów z Riksdagiem. Ciekawy
przykład takiego modelu lektury przytacza Fabian Pers-
son, który zauważa, że w swoim egzemplarzu La Bagatel-
le ou discours ironiques, piśmie przewrotnie odnoszącym
się do praw dziedzicznych królów, Ulryka Eleonora opa-
trzyła na marginesie fragment chwalący monarchię dzie-
dziczną uwagą „nota bene”27. Ironiczny wydźwięk passusu
umknął królowej szukającej w czytanym tekście potwier-
dzenia swoich racji28.
PRÓBA REKONSTRUKCJI LOSÓW PŁYT
REGUM POLONIAE ICONES
Nie jest jasne, czy Ulryka Eleonora odegrała jakąkolwiek
rolę w przedsięwzięciu odbicia płyt Tretera. Poświęcona
jej dedykacja zawarta w Polska kongars saga sugeruje, że
królowa była w jakiś sposób zaangażowana w powtór-
ne odbicie Icones w 1736 r. na potrzeby szwedzkojęzycz-
nego pocztu. Świadczy o tym również fakt, że został on
wydrukowany przez wdowę po Johanie Henriku Werne-
rze, Catharinę Stierncronę w oficynie, która blisko współ-
pracowała z dworem i wydawała królewskie dekrety oraz
przywileje.
Johan Henrik Werner przybył do Szwecji z Liinebur-
ga w latach 70. XVII w. i rozpoczął pracę dla królewskiej
oficyny Wankijfa29. Od około 1673 r. podjął równocześ-
nie współpracę z drukarzami uniwersyteckimi w Uppsali,
najpierw z Henrikiem Curionem, a w latach 90. XVII w.
z Henrikem Kayserem. Między 1701 a 1733 r. Werner
był wzmiankowany jako drukarz tamtejszej Akademii.
W 1705 r. przejął drukarnię Wankijfa po Marii, wdowie
po Niclasie Wankijfie, i kierował nią aż do swojej śmier-
ci w 1735 r. pod własnym nazwiskiem. W 1719 r. Werner
otrzymał prestiżowy i ważny tytuł dyrektora szwedzkich
drukarni, z którym wiązał się obowiązek gromadzenia
egzemplarzy archiwalnych druków wydawanych przez
wszystkie szwedzkie drukarnie.
w 1691 r.: Icones Regum Poloniaeper T. Treterum, Romae 1691: För-
teckning på Boksamlingen vid Gripsholms Slott, s. 19.
27 F. Persson, From Ruler in the Shadows to Shadow King: Frede-
rick I of Sweden, [w:] The Man Behind the Queen: Male Consorts in
History, red. Ch. Beem, M. Taylor, New York 2014, s. 96.
28 Ibidem, s. 97.
29 Biografię drukarza przedstawia Sven Almqvist (Johan Henrik
Werner. Bidrag till en boktryckarebiografi, „Nordisk tidskrift för
bok- och biblioteksväsen”, 53,1966, z. 1, s. 1-18). Wszystkie infor-
macje biograficzne dotyczące Wernera zostały zaczerpnięte z tego
opracowania.
Najpewniej to z Wernerem właśnie, współpracującym
z Akademią w Uppsali i szwedzkim dworem królewskim,
gdzie trafiła znaczna część księgozbioru Tomasza Trete-
ra, a nie z Maciejem Kazimierzem Treterem, należy łą-
czyć edycję Icones z końca XVII lub początku XVIII w.
Przemawiają za tym związki szwedzkiego drukarstwa i sa-
mego Wernera z oficynami holenderskimi. Od 3. ćwierci
XVII w. wytwórcy produkowanego na holenderski rynek
papieru, którzy posługiwali się filigranem z herbem Am-
sterdamu30, stali się jednymi z najważniejszych dostawców
papieru w Europie. Duża część transportu tego surowca
była dostarczana do Szwecji, w tym do oficyny Wernera,
co poświadczają znaki wodne z herbem Amsterdamu wy-
stępujące w kilku wariantach na kartach druków wyda-
nych przez niego w Sztokholmie między 1706 a 1736 r.31
Również na podstawie zasobów typograficznych Wernera
stwierdzono jego związki z holenderskim drukarstwem32.
Warty odnotowania jest także fakt, że oficynę Wernera
30 Dokładne określenie pochodzenia papieru z herbem Amsterda-
mu bywa trudne, ponieważ filigran ten występuje w wielu odmia-
nach i podtypach począwszy od połowy lat 30. XVII w. do lat 60.
XVIII w., zob. R. Gaudriault, Filigranes et autres caractéristiques
des papiers fabriqués en France aux XVIIe et XVIIIe siècles, Paris
1995, s. 80-82. Od ostatniej ćwierci XVII w. znak wodny używany
był w Holandii, gdzie przenieśli się niekatoliccy producenci pa-
pieru, pracujący wcześniej we Francji, zob. N.J. Lindberg, Paper
Comes to the North: Sources and Trade Routes of Paper on the Bal-
tic Sea Region 1350-1700: A Study Based on Watermark Research,
Vantaa 1998, s. 49-50.
31 Filigrany te występują na kartach m.in. następujących druków
Wernera: KarolXII,HansKongl. may.tsafSwerigeskydde-ochför-
säkrings bref.., Stockholm: Johann Henrich Werner, [post 26 VIII
1706]; idem, Hans Kongl. May.tz Nådigste Bref och Befallning...,
Stockholm: Wankifs Änckia af J.H. Werner, [post 9 III 1706];
“Bon wid pxasfxaende krigstider”, Stockholm: Johann Henr. Wer-
ner, 1707; Michał Serwacy Wiśniowiecki, Furstens Wisnowietz-
kys etc. ... Particulair Bref..., Stockholm: Johan Henr. Werner,
[post VI 1707]; Fryderyk I, Literae Sacrae Regiae Majestatis Sve-
ciae, ad Imperatorem Romanorum nec non Reges Galliae & Mag-
nae Britanniae de ianiena Thoruniensi. Hans Kongl. Maj. afSwer-
ige Breftil Romerske Keysaren samt Konungarne afFranckrike och
Stora-Britannien, angående den Thorniska grymma executionem,
Stockholm: Joh. Henr. Werner, 1725; Polska kongars saga. Korzy-
stałam odpowiednio z egzemplarzy o sygnaturze XVIII.2.7429,
XVIII.2.7428, XVIII.2.7400 adi., XVIII.2.7397 adl. ze zbiorów Bi-
blioteki Narodowej w Warszawie oraz XVIII-743 i XVIII-2073
ze zbiorów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Ze
względu na odbity tekst i, w przypadku Polska kongars saga ze
zbiorów Ossolineum także za sprawą naklejonych na karty ilu-
stracji, filigrany są słabo widoczne i trudne do jednoznacznego
wydatowania.
32 Chodzi głównie o analizę typograficzną druków muzycznych wy-
danych przez Wernera: A. Davidsson, Das Typenmaterial des äl-
teren nordischen Musikdrucks, „Annales academiæ regiæ scien-
tiarum Upsaliensis”, 6,1962, s. 97-99.
zapewne należy rozważać zainteresowanie królowej cy-
klem Tretera.
Uwagę poświęcaną genealogiom królów można częś-
ciowo tłumaczyć przekonaniami Ulryki Eleonory o dzie-
dziczności korony i wyższości monarchii absolutnej nad
innymi systemami sprawowania władzy oraz próbami
uzasadniania i wzmacniania własnych praw do szwedz-
kiego tronu w czasie sporów z Riksdagiem. Ciekawy
przykład takiego modelu lektury przytacza Fabian Pers-
son, który zauważa, że w swoim egzemplarzu La Bagatel-
le ou discours ironiques, piśmie przewrotnie odnoszącym
się do praw dziedzicznych królów, Ulryka Eleonora opa-
trzyła na marginesie fragment chwalący monarchię dzie-
dziczną uwagą „nota bene”27. Ironiczny wydźwięk passusu
umknął królowej szukającej w czytanym tekście potwier-
dzenia swoich racji28.
PRÓBA REKONSTRUKCJI LOSÓW PŁYT
REGUM POLONIAE ICONES
Nie jest jasne, czy Ulryka Eleonora odegrała jakąkolwiek
rolę w przedsięwzięciu odbicia płyt Tretera. Poświęcona
jej dedykacja zawarta w Polska kongars saga sugeruje, że
królowa była w jakiś sposób zaangażowana w powtór-
ne odbicie Icones w 1736 r. na potrzeby szwedzkojęzycz-
nego pocztu. Świadczy o tym również fakt, że został on
wydrukowany przez wdowę po Johanie Henriku Werne-
rze, Catharinę Stierncronę w oficynie, która blisko współ-
pracowała z dworem i wydawała królewskie dekrety oraz
przywileje.
Johan Henrik Werner przybył do Szwecji z Liinebur-
ga w latach 70. XVII w. i rozpoczął pracę dla królewskiej
oficyny Wankijfa29. Od około 1673 r. podjął równocześ-
nie współpracę z drukarzami uniwersyteckimi w Uppsali,
najpierw z Henrikiem Curionem, a w latach 90. XVII w.
z Henrikem Kayserem. Między 1701 a 1733 r. Werner
był wzmiankowany jako drukarz tamtejszej Akademii.
W 1705 r. przejął drukarnię Wankijfa po Marii, wdowie
po Niclasie Wankijfie, i kierował nią aż do swojej śmier-
ci w 1735 r. pod własnym nazwiskiem. W 1719 r. Werner
otrzymał prestiżowy i ważny tytuł dyrektora szwedzkich
drukarni, z którym wiązał się obowiązek gromadzenia
egzemplarzy archiwalnych druków wydawanych przez
wszystkie szwedzkie drukarnie.
w 1691 r.: Icones Regum Poloniaeper T. Treterum, Romae 1691: För-
teckning på Boksamlingen vid Gripsholms Slott, s. 19.
27 F. Persson, From Ruler in the Shadows to Shadow King: Frede-
rick I of Sweden, [w:] The Man Behind the Queen: Male Consorts in
History, red. Ch. Beem, M. Taylor, New York 2014, s. 96.
28 Ibidem, s. 97.
29 Biografię drukarza przedstawia Sven Almqvist (Johan Henrik
Werner. Bidrag till en boktryckarebiografi, „Nordisk tidskrift för
bok- och biblioteksväsen”, 53,1966, z. 1, s. 1-18). Wszystkie infor-
macje biograficzne dotyczące Wernera zostały zaczerpnięte z tego
opracowania.
Najpewniej to z Wernerem właśnie, współpracującym
z Akademią w Uppsali i szwedzkim dworem królewskim,
gdzie trafiła znaczna część księgozbioru Tomasza Trete-
ra, a nie z Maciejem Kazimierzem Treterem, należy łą-
czyć edycję Icones z końca XVII lub początku XVIII w.
Przemawiają za tym związki szwedzkiego drukarstwa i sa-
mego Wernera z oficynami holenderskimi. Od 3. ćwierci
XVII w. wytwórcy produkowanego na holenderski rynek
papieru, którzy posługiwali się filigranem z herbem Am-
sterdamu30, stali się jednymi z najważniejszych dostawców
papieru w Europie. Duża część transportu tego surowca
była dostarczana do Szwecji, w tym do oficyny Wernera,
co poświadczają znaki wodne z herbem Amsterdamu wy-
stępujące w kilku wariantach na kartach druków wyda-
nych przez niego w Sztokholmie między 1706 a 1736 r.31
Również na podstawie zasobów typograficznych Wernera
stwierdzono jego związki z holenderskim drukarstwem32.
Warty odnotowania jest także fakt, że oficynę Wernera
30 Dokładne określenie pochodzenia papieru z herbem Amsterda-
mu bywa trudne, ponieważ filigran ten występuje w wielu odmia-
nach i podtypach począwszy od połowy lat 30. XVII w. do lat 60.
XVIII w., zob. R. Gaudriault, Filigranes et autres caractéristiques
des papiers fabriqués en France aux XVIIe et XVIIIe siècles, Paris
1995, s. 80-82. Od ostatniej ćwierci XVII w. znak wodny używany
był w Holandii, gdzie przenieśli się niekatoliccy producenci pa-
pieru, pracujący wcześniej we Francji, zob. N.J. Lindberg, Paper
Comes to the North: Sources and Trade Routes of Paper on the Bal-
tic Sea Region 1350-1700: A Study Based on Watermark Research,
Vantaa 1998, s. 49-50.
31 Filigrany te występują na kartach m.in. następujących druków
Wernera: KarolXII,HansKongl. may.tsafSwerigeskydde-ochför-
säkrings bref.., Stockholm: Johann Henrich Werner, [post 26 VIII
1706]; idem, Hans Kongl. May.tz Nådigste Bref och Befallning...,
Stockholm: Wankifs Änckia af J.H. Werner, [post 9 III 1706];
“Bon wid pxasfxaende krigstider”, Stockholm: Johann Henr. Wer-
ner, 1707; Michał Serwacy Wiśniowiecki, Furstens Wisnowietz-
kys etc. ... Particulair Bref..., Stockholm: Johan Henr. Werner,
[post VI 1707]; Fryderyk I, Literae Sacrae Regiae Majestatis Sve-
ciae, ad Imperatorem Romanorum nec non Reges Galliae & Mag-
nae Britanniae de ianiena Thoruniensi. Hans Kongl. Maj. afSwer-
ige Breftil Romerske Keysaren samt Konungarne afFranckrike och
Stora-Britannien, angående den Thorniska grymma executionem,
Stockholm: Joh. Henr. Werner, 1725; Polska kongars saga. Korzy-
stałam odpowiednio z egzemplarzy o sygnaturze XVIII.2.7429,
XVIII.2.7428, XVIII.2.7400 adi., XVIII.2.7397 adl. ze zbiorów Bi-
blioteki Narodowej w Warszawie oraz XVIII-743 i XVIII-2073
ze zbiorów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Ze
względu na odbity tekst i, w przypadku Polska kongars saga ze
zbiorów Ossolineum także za sprawą naklejonych na karty ilu-
stracji, filigrany są słabo widoczne i trudne do jednoznacznego
wydatowania.
32 Chodzi głównie o analizę typograficzną druków muzycznych wy-
danych przez Wernera: A. Davidsson, Das Typenmaterial des äl-
teren nordischen Musikdrucks, „Annales academiæ regiæ scien-
tiarum Upsaliensis”, 6,1962, s. 97-99.