DOI Artikel:
Zatorski, Tadeusz: Uzdrowienie paralityka nad sadzawką Betesda Artusa Wolfforta w kościele św. Mikołaja w Bochni: atrybucja i ikonografia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38234#0061
60
1. Artus Wolffort, Uzdrowienie paralityka nad sadzawkę Betesda. Kościół św. Mikołaja w Bochni. Fot. G. Eljasiewicz
I
To zapewne ta tabliczka stała się także źródłem błędnej
interpretacji ikonograficznej obrazu8. Sadzawka Siloe
wzmiankowana jest w Ewangelii Jana (J 9, 1-41) w opo-
wieści o uzdrowieniu pewnego ślepca. Jezus spotyka nie-
widomego od urodzenia i przywraca mu wzrok: spluwa
na ziemię, nakłada powstałe w ten sposób błoto na po-
wieki ociemniałego i każe mu je obmyć w sadzawce Siloe.
Nietrudno zauważyć, że to nie tę scenę przedstawia bo-
cheński obraz. Okoliczność, że Jezus nakazuje niewido-
memu, by udał się do sadzawki Siloe, dowodzi, że sama
scena uzdrowienia nie rozgrywa się w jej bezpośrednim
pobliżu - zresztą na większości przedstawień tego cudu
brak jakiegokolwiek akwenu9. Ważniejszy jest jednak inny
8 Zob. ibidem, s. 52: Uzdrowienie ślepego nad sadzawkę Siloe. Pow-
tarza tę informację także Jan Flasza (Sadzawka Siloe, „Kroni-
ka Bocheńska”, 3, 2005, s. 22-23; idem, Bochnia. Przewodnik po
mieście, Bochnia 2015, s. 87). Zob. także podpis pod reprodukcją
obrazu w: Bazylika św. Mikołaja w Bochni, Bochnia 2009, s. 58:
„Na ścianie północnej prezbiterium wisi obraz holenderskiego
malarza Tobiasa van Nymegen (1670-1740) Uzdrowienie ślepego
nad sadzawkę Siloe”. Po raz pierwszy prostowałem te ustalenia
w artykule Bocheńska Betesda, „Znak”, 5, 2015, s. 114-118.
9 Na niektórych starszych malowidłach, komponowanych z kilku
następujących po sobie scen (np. na jedenastowiecznym fresku
szczegół: na bocheńskim obrazie uzdrowiony to siwobro-
dy starzec, podczas gdy Janowy ślepiec musiałby być czło-
wiekiem względnie młodym, skoro kilka wersetów dalej
wspomina się o jego żyjących wciąż rodzicach.
Jest jednak w Ewangelii Jana wzmianka o drugiej jesz-
cze sadzawce, zwanej Owczą lub Betesda (5,1-18)10. Co ja-
kiś czas pojawiał się nad nią anioł, poruszał jej wody, a kto
pierwszy się w nich wówczas zanurzył, „stawał się zdro-
wym, jakąkolwiek byłby zdjęty chorobą”11. Jezus dostrzega
tam człowieka sparaliżowanego od 38 lat. Ten skarży się,
że nie ma nikogo, kto pomógłby mu wejść do wody po
jej wzburzeniu, dlatego zawsze go ktoś wyprzedza. Jezus
lituje się nad jego losem i rozkazuje: „Wstań, weźmij łoże
swoje, a chodź”. Skutek jest natychmiastowy. Kaleka pod-
nosi się, zabiera swoje rzeczy i rusza w stronę świątyni.
w bazylice św. Michała Archanioła w Kapui) uwidoczniono co
prawda także sadzawkę, ale to zawsze jakby osobny obraz, ilu-
strujący ciąg dalszy opowieści.
10 Nazwa sadzawki i odczytanie tego fragmentu Ewangelii jest
przedmiotem sporów, których omówienie wykraczałoby poza
ramy niniejszego artykułu (zob. na ten temat B. Górka, Sadzaw-
ka Bethesda (J 5, 2) w patrystycznej i współczesnej egzegezie, „Vox
Patrum”, 36-37, 2000, s. 455-464).
11 Wszystkie cytaty z Biblii za tłumaczeniem ks. J. Wujka, wyd. 3,
Kraków 1962.
1. Artus Wolffort, Uzdrowienie paralityka nad sadzawkę Betesda. Kościół św. Mikołaja w Bochni. Fot. G. Eljasiewicz
I
To zapewne ta tabliczka stała się także źródłem błędnej
interpretacji ikonograficznej obrazu8. Sadzawka Siloe
wzmiankowana jest w Ewangelii Jana (J 9, 1-41) w opo-
wieści o uzdrowieniu pewnego ślepca. Jezus spotyka nie-
widomego od urodzenia i przywraca mu wzrok: spluwa
na ziemię, nakłada powstałe w ten sposób błoto na po-
wieki ociemniałego i każe mu je obmyć w sadzawce Siloe.
Nietrudno zauważyć, że to nie tę scenę przedstawia bo-
cheński obraz. Okoliczność, że Jezus nakazuje niewido-
memu, by udał się do sadzawki Siloe, dowodzi, że sama
scena uzdrowienia nie rozgrywa się w jej bezpośrednim
pobliżu - zresztą na większości przedstawień tego cudu
brak jakiegokolwiek akwenu9. Ważniejszy jest jednak inny
8 Zob. ibidem, s. 52: Uzdrowienie ślepego nad sadzawkę Siloe. Pow-
tarza tę informację także Jan Flasza (Sadzawka Siloe, „Kroni-
ka Bocheńska”, 3, 2005, s. 22-23; idem, Bochnia. Przewodnik po
mieście, Bochnia 2015, s. 87). Zob. także podpis pod reprodukcją
obrazu w: Bazylika św. Mikołaja w Bochni, Bochnia 2009, s. 58:
„Na ścianie północnej prezbiterium wisi obraz holenderskiego
malarza Tobiasa van Nymegen (1670-1740) Uzdrowienie ślepego
nad sadzawkę Siloe”. Po raz pierwszy prostowałem te ustalenia
w artykule Bocheńska Betesda, „Znak”, 5, 2015, s. 114-118.
9 Na niektórych starszych malowidłach, komponowanych z kilku
następujących po sobie scen (np. na jedenastowiecznym fresku
szczegół: na bocheńskim obrazie uzdrowiony to siwobro-
dy starzec, podczas gdy Janowy ślepiec musiałby być czło-
wiekiem względnie młodym, skoro kilka wersetów dalej
wspomina się o jego żyjących wciąż rodzicach.
Jest jednak w Ewangelii Jana wzmianka o drugiej jesz-
cze sadzawce, zwanej Owczą lub Betesda (5,1-18)10. Co ja-
kiś czas pojawiał się nad nią anioł, poruszał jej wody, a kto
pierwszy się w nich wówczas zanurzył, „stawał się zdro-
wym, jakąkolwiek byłby zdjęty chorobą”11. Jezus dostrzega
tam człowieka sparaliżowanego od 38 lat. Ten skarży się,
że nie ma nikogo, kto pomógłby mu wejść do wody po
jej wzburzeniu, dlatego zawsze go ktoś wyprzedza. Jezus
lituje się nad jego losem i rozkazuje: „Wstań, weźmij łoże
swoje, a chodź”. Skutek jest natychmiastowy. Kaleka pod-
nosi się, zabiera swoje rzeczy i rusza w stronę świątyni.
w bazylice św. Michała Archanioła w Kapui) uwidoczniono co
prawda także sadzawkę, ale to zawsze jakby osobny obraz, ilu-
strujący ciąg dalszy opowieści.
10 Nazwa sadzawki i odczytanie tego fragmentu Ewangelii jest
przedmiotem sporów, których omówienie wykraczałoby poza
ramy niniejszego artykułu (zob. na ten temat B. Górka, Sadzaw-
ka Bethesda (J 5, 2) w patrystycznej i współczesnej egzegezie, „Vox
Patrum”, 36-37, 2000, s. 455-464).
11 Wszystkie cytaty z Biblii za tłumaczeniem ks. J. Wujka, wyd. 3,
Kraków 1962.