DOI Artikel:
Zatorski, Tadeusz: Uzdrowienie paralityka nad sadzawką Betesda Artusa Wolfforta w kościele św. Mikołaja w Bochni: atrybucja i ikonografia
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.38234#0067
66
7. Rembrandt, Rycina stuguldenowa. Wg: https://commons.wikimedia.Org/wiki/File:Rembrandt_The_Hundred_
Guilder_Print.jpg (dostęp: 19.10.2017)
Robert Bellarmin26. Jednoznaczne i zrozumiałe mają być
także relacje między postaciami, stąd ich często przesad-
na, typowo barokowa ekspresja, uwidaczniająca najprost-
sze uczucia i emocje. Barok docenia wyrazistą gestykula-
cję jako narzędzie retoryki i perswazji. „Dwoma sposo-
bami można opanować dusze słuchaczy - pisał Nicolas
Poussin, współczesny Wolffortowi francuski malarz dzia-
łający w Rzymie - gestem i słowem. Gest sam przez się
jest tak możny i skuteczny, że Demostenes cenił go wy-
żej niż sztukę wymowy; dlatego też Marek Tulliusz [Cy-
ceron] nazwał go «mową ciała», a Kwintylian przypisywał
mu tyle siły i mocy, że bez niego - jak sądził - bezużytecz-
ne są pojęcia, dowody i ekspresja. Bez gestu także linie
i kolory są bezużyteczne”27. Obraz ma bowiem dotrzeć do
tych, do których nie zawsze można dotrzeć słowem, przy-
najmniej drukowanym. Pogląd, że przedstawienia wizual-
ne są księgami niepiśmiennych, libro degli idioti, jest „ją-
drem katolickiej teologii obrazów”28. Kardynał Gabriele
26 Cyt. za J.M. Baumgarten, Sprache - macht - Bilder oder Bild -
macht - Sprache? Die jesuitische Theologie der „visibilitas“ zwi-
schen ästhetischer Individualisierung und politischer Disziplinie-
rung, [w:] Zeitenwenden: Herrschaft, Selbstbehauptung und Inte-
gration zwischen Reformation und Liberalismus. Festgabe für Arno
Herzig, red. J. Deventer, S. Rau, A. Conrad, Münster 2002, s. 242.
27 Poussin i teoria klasycyzmu, red. J. Białostocki, Wrocław 1953,
s. 63. Zob. także J. Białostocki, Czy istniała barokowa teoria
sztuki, [w:] idem, Refleksje i syntezy ze świata sztuki. Warszawa
1978, s. 135.
28 Ch. Hecht, Katholische Bildertheologie im Zeitalter von Ge-
genreformation und Barock: Studien zu Traktaten von Johannes
Paleotti w sławnej Rozprawie o obrazach świętych i świe-
ckich z 1582 r. - podobnie jak prawie wszyscy teologowie,
którzy ten temat podejmują - przywołuje słowa papieża
Grzegorza Wielkiego: „Tym, czym służy pismo umieją-
cym czytać, tym prostaczkom malarstwo, [...] w nim czy-
tają ci, którzy liter nie znają”29.1 dodaje od siebie: „Książ-
ki są bowiem czytane jedynie przez ludzi wykształconych,
których nie jest wielu, zaś obrazy ogarniają powszechnie
wszelkie rodzaje osób”30. Malarze winni zatem, jak formu-
łuje to tenże Paleotti, naśladować Pawła Apostoła, który
chciał być „wszystkim dla wszystkich” i używać wszelkich
środków, by „pozyskiwać każdy umysł i przynosić wszyst-
kim uniwersalny pożytek”, innymi słowy winni stać się
„niemymi kaznodziejami ludu”31.
Pewne przesunięcia akcentów następuje także w tema-
tyce sztuki religijnej. Artystom radzi się na przykład, by
odchodzili od przedstawień postaci legendarnych i nieu-
dokumentowanych, jak św. Krzysztof przenoszący Jezusa
przez rzekę czy św. Jerzy walczący ze smokiem, a zwraca-
li się raczej ku wątkom i postaciom niebudzącym takich
Molanus, Gabriele Paleotti und anderen Autoren, Berlin 1997,
s. 169.
29 Cyt. za: G. Paleotti, Rozprawa o obrazach świętych i świeckich,
[w:] Teoretycy, pisarze i artyści o sztuce 1500-1600, wybrał i oprać.
J. Białostocki, Warszawa 1985 (Historia doktryn artystycznych:
wybór tekstów 2), s. 413 n.
30 Ibidem, s. 417.
31 G. Paleotti, Discorso intorno alle imagini sacre e profane, [w:]
Trattati d’arte del Cinquecento, t. 2, red. P. Barocchi, Bari 1961,
s. 498-499-
7. Rembrandt, Rycina stuguldenowa. Wg: https://commons.wikimedia.Org/wiki/File:Rembrandt_The_Hundred_
Guilder_Print.jpg (dostęp: 19.10.2017)
Robert Bellarmin26. Jednoznaczne i zrozumiałe mają być
także relacje między postaciami, stąd ich często przesad-
na, typowo barokowa ekspresja, uwidaczniająca najprost-
sze uczucia i emocje. Barok docenia wyrazistą gestykula-
cję jako narzędzie retoryki i perswazji. „Dwoma sposo-
bami można opanować dusze słuchaczy - pisał Nicolas
Poussin, współczesny Wolffortowi francuski malarz dzia-
łający w Rzymie - gestem i słowem. Gest sam przez się
jest tak możny i skuteczny, że Demostenes cenił go wy-
żej niż sztukę wymowy; dlatego też Marek Tulliusz [Cy-
ceron] nazwał go «mową ciała», a Kwintylian przypisywał
mu tyle siły i mocy, że bez niego - jak sądził - bezużytecz-
ne są pojęcia, dowody i ekspresja. Bez gestu także linie
i kolory są bezużyteczne”27. Obraz ma bowiem dotrzeć do
tych, do których nie zawsze można dotrzeć słowem, przy-
najmniej drukowanym. Pogląd, że przedstawienia wizual-
ne są księgami niepiśmiennych, libro degli idioti, jest „ją-
drem katolickiej teologii obrazów”28. Kardynał Gabriele
26 Cyt. za J.M. Baumgarten, Sprache - macht - Bilder oder Bild -
macht - Sprache? Die jesuitische Theologie der „visibilitas“ zwi-
schen ästhetischer Individualisierung und politischer Disziplinie-
rung, [w:] Zeitenwenden: Herrschaft, Selbstbehauptung und Inte-
gration zwischen Reformation und Liberalismus. Festgabe für Arno
Herzig, red. J. Deventer, S. Rau, A. Conrad, Münster 2002, s. 242.
27 Poussin i teoria klasycyzmu, red. J. Białostocki, Wrocław 1953,
s. 63. Zob. także J. Białostocki, Czy istniała barokowa teoria
sztuki, [w:] idem, Refleksje i syntezy ze świata sztuki. Warszawa
1978, s. 135.
28 Ch. Hecht, Katholische Bildertheologie im Zeitalter von Ge-
genreformation und Barock: Studien zu Traktaten von Johannes
Paleotti w sławnej Rozprawie o obrazach świętych i świe-
ckich z 1582 r. - podobnie jak prawie wszyscy teologowie,
którzy ten temat podejmują - przywołuje słowa papieża
Grzegorza Wielkiego: „Tym, czym służy pismo umieją-
cym czytać, tym prostaczkom malarstwo, [...] w nim czy-
tają ci, którzy liter nie znają”29.1 dodaje od siebie: „Książ-
ki są bowiem czytane jedynie przez ludzi wykształconych,
których nie jest wielu, zaś obrazy ogarniają powszechnie
wszelkie rodzaje osób”30. Malarze winni zatem, jak formu-
łuje to tenże Paleotti, naśladować Pawła Apostoła, który
chciał być „wszystkim dla wszystkich” i używać wszelkich
środków, by „pozyskiwać każdy umysł i przynosić wszyst-
kim uniwersalny pożytek”, innymi słowy winni stać się
„niemymi kaznodziejami ludu”31.
Pewne przesunięcia akcentów następuje także w tema-
tyce sztuki religijnej. Artystom radzi się na przykład, by
odchodzili od przedstawień postaci legendarnych i nieu-
dokumentowanych, jak św. Krzysztof przenoszący Jezusa
przez rzekę czy św. Jerzy walczący ze smokiem, a zwraca-
li się raczej ku wątkom i postaciom niebudzącym takich
Molanus, Gabriele Paleotti und anderen Autoren, Berlin 1997,
s. 169.
29 Cyt. za: G. Paleotti, Rozprawa o obrazach świętych i świeckich,
[w:] Teoretycy, pisarze i artyści o sztuce 1500-1600, wybrał i oprać.
J. Białostocki, Warszawa 1985 (Historia doktryn artystycznych:
wybór tekstów 2), s. 413 n.
30 Ibidem, s. 417.
31 G. Paleotti, Discorso intorno alle imagini sacre e profane, [w:]
Trattati d’arte del Cinquecento, t. 2, red. P. Barocchi, Bari 1961,
s. 498-499-