DOI Artikel:
Žuk, Ihor: Zakopiańszczyzna - secesja - neoklasycyzm: ewolucja stylowa w twórczości Tadeusza Obmińskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38234#0114
113
Manierę autorską Tadeusza Obmińskiego można wy-
raźnie dostrzec w charakterze form architektonicznych
i detali dekoracyjnych wielu domów czynszowych z po-
łowy pierwszej dekady XX wieku, stawianych przez firmę
Lewińskiego w różnych częściach miasta. Pokaźną ich li-
stę łączyć można z sezonem budowlanym 1905/1906, kie-
dy to postawiono większą część znanego zespołu secesyj-
nych kamienic „Zacisze”73, lokowanych wzdłuż ulicy As-
nyka (ob. Bohomolca). Tutaj z wysokim stopniem wiary-
godności można mówić o udziale Obmińskiego w opra-
cowaniu planów kilku obiektów: domów pod numerami
4 (kamienicy Izraela Elstera, Salamona Elstera i Leona
Topfa jako współwłaścicieli), 5 (Jana Lewińskiego) oraz 6
(Leona Staubera)74. W latach 1905-1906 Obmiński miał,
jako współpracownik Lewińskiego, również bezpośredni
udział - jeżeli orientować się według repertuaru form ele-
wacji - w projekcie zabudowania początkowego odcinka
ulicy Domagaliczów (ob. Pawłowa) przy projecie domów
czynszowych pod numerami 1 i 3 (Józefa i Aleksandra El-
sterów), 2 (Jana Langego) oraz 4 (Adolfa Pillera)75. Cha-
rakterystyczny dla niego styl widać również w formach
kamienicy Edmunda Riedla na Łyczakowskiej 70 z tego
samego okresu76.
W ciągu następnego sezonu budowlanego (1906/1907)
we Lwowie pojawiają się nowe domy, projektowane (po-
nownie wniosek co do autorstwa można wysnuć na pod-
stawie repertuaru form elewacji) przez Obmińskiego we
współpracy z Lewińskim: jeszcze jedna kamienica Elste-
rów, przy ul. Kochanowskiego 14-16 (ob. Łewyckiego)77
oraz Zyblikiewicza 47 (ob. Franki 75), własności Ireny
i Zofii Mrozowickich78. Poddano również kapitalnemu re-
montowi starą kamienicę Jana Stromengera, pi. Smolki 4
(ob. pi. Hryhorenki)79.
Poza tym podpisy Tadeusza Obmińskiego figurują na
planach kamienicy Anny Smołeckiej przy ul. Gołębiej 2
73 Nazwa „Zacisze” pojawia się na planach sytuacyjnych, wykona-
nych w biurze Lewińskiego w roku 1905 (zob. ibidem, s. 87-88).
Natomiast Franciszek Mączyński pisał o „Rondzie” - o ulicy As-
nyka, która „została urozmaicona małym, ale bardzo harmonij-
nym skwerem, po lwowsku: Rondo [...]” (F. Mączyński, Najnow-
szy Lwów, s. 93 [jak w przyp. 31]).
74 DAŁO, f. 2, op. 1., spr. 124, ark. 4-10,13; spr. 125, ark. 3,15; spr. 126.,
ark. 32,33. Współwłaściciele firmy „Elster i Topf”, producenta gilz
(„tutek”) papierosowych, mieli przy ul. Asnyka cztery kamienice
na swej posesji, pod numerami 4,8,9,11 (nr 9 - fabryka gilz w ofi-
cynie).
75 DAŁO, f. 2, op. 2, spr. 2254, ark. 12,14,17, 25; spr. 2255, ark. 4-10,
36; spr. 2256, ark. 8,10-16.
76 DAŁO, f. 2, op. 2, spr. 288, ark. 59-66, 74.
77 DAŁO, f. 2, op. 1, spr. 5308, ark. 94; spr. 5311, ark. 29-35. Właście-
le kamienic na ul. Asnyka - Izrael i Salamon Elstery - i kamienic
na Domagaliczów i Kochanowskiego - Józef i Aleksandr Elstery -
mogą być dwiema gałęziami tej samej rodziny.
78 DAŁO, f. 2, op. 3, spr. 923, ark. 33, 59.
79 DAŁO, f. 2, op. 1, spr. 6409, ark. 9-28,30-33.
(ob. Glibowa) z sezonu 1905-1906 i innych budowli tego
okresu80.
Oprócz wymienionych wyżej obiektów, niektóre pub-
likacje przypisują Obmińskiemu projektowanie wielu in-
nych domów, wybudowanych tak przez Lewińskiego, jak
i inne firmy budowlane. Atrybucje te nie mają jednak na-
leżytego ugruntowania81.
W tym miejscu należy zwrócić uwagę na szczegó-
ły planowania ówczesnych domów czynszowych. Wyżej
już wspomniano o ich tradycyjnych rzutach, stosowanych
do początku XX wieku („Tradycyjny pozostał układ wnę-
trza wzorowany na typowych kamienicach czynszowych”
i jeszcze około 1910 r., a nawet później kamienice lwow-
skie otrzymywały „zazwyczaj plan operujący elementami
typowymi dla wcześniejszych «czynszówek» (dwutrakto-
wy układ pomieszczeń [...], boczne mieszkalne oficyny
z galeriami w tylnej części działki), które łączono z no-
woczesnymi elewacjami”82). Rzeczywiście, na początku
XX stulecia nowoczesne elewacje projektowane przez
Obmińskiego zwykle łączono z planami wzorowanych na
bardzo tradycyjnych modelach o kształcie L- czy U-po-
dobnym (korpus kamienicy formowano z bloku frontal-
nego, zawierającego dwa trakty pokojów, plus przystawio-
ne od tyłu jedno czy dwa skrzydła oficyny).
Jednocześnie we Lwowie pierwszych lat minionego stu-
lecia w architekturze mieszkaniowej używano już nowych
materiałów i nowoczesnego utylitarno-technicznego wy-
posażenia, których jeszcze brakowało budynkom z lat 80.
czy nawet 90. XIX w. Wrażeniami na temat nowych lwow-
skich kamienic z połowy pierwszej dekady XX w. dzielił
się krakowianin Franciszek Mączyński w artykule z „Ar-
chitekta” (rocznik 1908): „Rzuty poziome domów study-
owane i opracowane sumiennie, klatki schodowe jasne
i wygodne, sieni wejściowe ozdobne i w proporcyi do ca-
łości domów, pokoje i przedpokoje jasne. Gaz, elektryka,
woda na wszystkich piętrach. [...] [Domy są] bardzo do-
brze zbudowane, na zewnątrz proste, skromne. Nie udając
80 DAŁO, f. 2, op. 1, spr. 2286, ark. 65, 98-104. O niektórych obiek-
tach, projektowanych przez Obmińskiego - zwłaszcza o tych, któ-
re zburzono albo zniekształcono wskutek przebudowy (zob. przy-
pis 39) - w późniejszych czasach zapomniano. Jako dodatkowy
przykład można wymienić willę profesora Romana Dzieślewskie-
go przy końcu ul. 29 Listopada - dawną willę „Grażyna”, 1905-
1906 (ob. ul. Konowalca 102). Zob. DAŁO, f. 2, op. 1, spr. 3844, ark.
3-12, 27.
81 Piszący ma na uwadze wybudowaną przez Lewińskiego kamie-
nicę przy ul. Kochanowskiego 2i-2ia, a także, przez innych bu-
downiczych, domy przy Kościuszki 3 albo przy ul. Ochronek 4a,
autorstwo których zostało przypisane Obmińskiemu przez Biriu-
lowa (zob. Ю. Бфюльов, Архтектура початку XX cm. (1900-
-1918), s. 472-473 [jak w przyp. 6]). Są to, bez wątpienia, gmachy
secesyjne - co nie świadczy automatycznie o autorstwie Tadeusza
Obmińskiego.
82 J. Lewicki, Między tradycją a nowoczesnością, s. 276, 472 (jak
w przyp. 7).
Manierę autorską Tadeusza Obmińskiego można wy-
raźnie dostrzec w charakterze form architektonicznych
i detali dekoracyjnych wielu domów czynszowych z po-
łowy pierwszej dekady XX wieku, stawianych przez firmę
Lewińskiego w różnych częściach miasta. Pokaźną ich li-
stę łączyć można z sezonem budowlanym 1905/1906, kie-
dy to postawiono większą część znanego zespołu secesyj-
nych kamienic „Zacisze”73, lokowanych wzdłuż ulicy As-
nyka (ob. Bohomolca). Tutaj z wysokim stopniem wiary-
godności można mówić o udziale Obmińskiego w opra-
cowaniu planów kilku obiektów: domów pod numerami
4 (kamienicy Izraela Elstera, Salamona Elstera i Leona
Topfa jako współwłaścicieli), 5 (Jana Lewińskiego) oraz 6
(Leona Staubera)74. W latach 1905-1906 Obmiński miał,
jako współpracownik Lewińskiego, również bezpośredni
udział - jeżeli orientować się według repertuaru form ele-
wacji - w projekcie zabudowania początkowego odcinka
ulicy Domagaliczów (ob. Pawłowa) przy projecie domów
czynszowych pod numerami 1 i 3 (Józefa i Aleksandra El-
sterów), 2 (Jana Langego) oraz 4 (Adolfa Pillera)75. Cha-
rakterystyczny dla niego styl widać również w formach
kamienicy Edmunda Riedla na Łyczakowskiej 70 z tego
samego okresu76.
W ciągu następnego sezonu budowlanego (1906/1907)
we Lwowie pojawiają się nowe domy, projektowane (po-
nownie wniosek co do autorstwa można wysnuć na pod-
stawie repertuaru form elewacji) przez Obmińskiego we
współpracy z Lewińskim: jeszcze jedna kamienica Elste-
rów, przy ul. Kochanowskiego 14-16 (ob. Łewyckiego)77
oraz Zyblikiewicza 47 (ob. Franki 75), własności Ireny
i Zofii Mrozowickich78. Poddano również kapitalnemu re-
montowi starą kamienicę Jana Stromengera, pi. Smolki 4
(ob. pi. Hryhorenki)79.
Poza tym podpisy Tadeusza Obmińskiego figurują na
planach kamienicy Anny Smołeckiej przy ul. Gołębiej 2
73 Nazwa „Zacisze” pojawia się na planach sytuacyjnych, wykona-
nych w biurze Lewińskiego w roku 1905 (zob. ibidem, s. 87-88).
Natomiast Franciszek Mączyński pisał o „Rondzie” - o ulicy As-
nyka, która „została urozmaicona małym, ale bardzo harmonij-
nym skwerem, po lwowsku: Rondo [...]” (F. Mączyński, Najnow-
szy Lwów, s. 93 [jak w przyp. 31]).
74 DAŁO, f. 2, op. 1., spr. 124, ark. 4-10,13; spr. 125, ark. 3,15; spr. 126.,
ark. 32,33. Współwłaściciele firmy „Elster i Topf”, producenta gilz
(„tutek”) papierosowych, mieli przy ul. Asnyka cztery kamienice
na swej posesji, pod numerami 4,8,9,11 (nr 9 - fabryka gilz w ofi-
cynie).
75 DAŁO, f. 2, op. 2, spr. 2254, ark. 12,14,17, 25; spr. 2255, ark. 4-10,
36; spr. 2256, ark. 8,10-16.
76 DAŁO, f. 2, op. 2, spr. 288, ark. 59-66, 74.
77 DAŁO, f. 2, op. 1, spr. 5308, ark. 94; spr. 5311, ark. 29-35. Właście-
le kamienic na ul. Asnyka - Izrael i Salamon Elstery - i kamienic
na Domagaliczów i Kochanowskiego - Józef i Aleksandr Elstery -
mogą być dwiema gałęziami tej samej rodziny.
78 DAŁO, f. 2, op. 3, spr. 923, ark. 33, 59.
79 DAŁO, f. 2, op. 1, spr. 6409, ark. 9-28,30-33.
(ob. Glibowa) z sezonu 1905-1906 i innych budowli tego
okresu80.
Oprócz wymienionych wyżej obiektów, niektóre pub-
likacje przypisują Obmińskiemu projektowanie wielu in-
nych domów, wybudowanych tak przez Lewińskiego, jak
i inne firmy budowlane. Atrybucje te nie mają jednak na-
leżytego ugruntowania81.
W tym miejscu należy zwrócić uwagę na szczegó-
ły planowania ówczesnych domów czynszowych. Wyżej
już wspomniano o ich tradycyjnych rzutach, stosowanych
do początku XX wieku („Tradycyjny pozostał układ wnę-
trza wzorowany na typowych kamienicach czynszowych”
i jeszcze około 1910 r., a nawet później kamienice lwow-
skie otrzymywały „zazwyczaj plan operujący elementami
typowymi dla wcześniejszych «czynszówek» (dwutrakto-
wy układ pomieszczeń [...], boczne mieszkalne oficyny
z galeriami w tylnej części działki), które łączono z no-
woczesnymi elewacjami”82). Rzeczywiście, na początku
XX stulecia nowoczesne elewacje projektowane przez
Obmińskiego zwykle łączono z planami wzorowanych na
bardzo tradycyjnych modelach o kształcie L- czy U-po-
dobnym (korpus kamienicy formowano z bloku frontal-
nego, zawierającego dwa trakty pokojów, plus przystawio-
ne od tyłu jedno czy dwa skrzydła oficyny).
Jednocześnie we Lwowie pierwszych lat minionego stu-
lecia w architekturze mieszkaniowej używano już nowych
materiałów i nowoczesnego utylitarno-technicznego wy-
posażenia, których jeszcze brakowało budynkom z lat 80.
czy nawet 90. XIX w. Wrażeniami na temat nowych lwow-
skich kamienic z połowy pierwszej dekady XX w. dzielił
się krakowianin Franciszek Mączyński w artykule z „Ar-
chitekta” (rocznik 1908): „Rzuty poziome domów study-
owane i opracowane sumiennie, klatki schodowe jasne
i wygodne, sieni wejściowe ozdobne i w proporcyi do ca-
łości domów, pokoje i przedpokoje jasne. Gaz, elektryka,
woda na wszystkich piętrach. [...] [Domy są] bardzo do-
brze zbudowane, na zewnątrz proste, skromne. Nie udając
80 DAŁO, f. 2, op. 1, spr. 2286, ark. 65, 98-104. O niektórych obiek-
tach, projektowanych przez Obmińskiego - zwłaszcza o tych, któ-
re zburzono albo zniekształcono wskutek przebudowy (zob. przy-
pis 39) - w późniejszych czasach zapomniano. Jako dodatkowy
przykład można wymienić willę profesora Romana Dzieślewskie-
go przy końcu ul. 29 Listopada - dawną willę „Grażyna”, 1905-
1906 (ob. ul. Konowalca 102). Zob. DAŁO, f. 2, op. 1, spr. 3844, ark.
3-12, 27.
81 Piszący ma na uwadze wybudowaną przez Lewińskiego kamie-
nicę przy ul. Kochanowskiego 2i-2ia, a także, przez innych bu-
downiczych, domy przy Kościuszki 3 albo przy ul. Ochronek 4a,
autorstwo których zostało przypisane Obmińskiemu przez Biriu-
lowa (zob. Ю. Бфюльов, Архтектура початку XX cm. (1900-
-1918), s. 472-473 [jak w przyp. 6]). Są to, bez wątpienia, gmachy
secesyjne - co nie świadczy automatycznie o autorstwie Tadeusza
Obmińskiego.
82 J. Lewicki, Między tradycją a nowoczesnością, s. 276, 472 (jak
w przyp. 7).