DOI Artikel:
Biedrońska-Słota, Beata: Tkaniny zdobione napisami arabskimi w szatach liturgicznych pochodzących z kościoła Mariackiego w Gdańsku, przechowywanych w Muzeum Narodowym w Gdańsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.44936#0020
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 16: 2018/PL ISSN 0071-6723
BEATA BIEDROŃSKA-SŁOTOWA
Muzeum Narodowe w Krakowie
TKANINY ZDOBIONE NAPISAMI ARABSKIMI
W SZATACH LITURGICZNYCH POCHODZĄCYCH
Z KOŚCIOŁA MARIACKIEGO W GDAŃSKU,
PRZECHOWYWANYCH W MUZEUM NARODOWYM
W GDAŃSKU*
Zbiór szat liturgicznych z gdańskiego kościoła Mariackie-
go, przechowywany w Muzeum Narodowym w Gdańsku,
należy do grupy najważniejszych w Europie zespołów pa-
ramentów. Ze względu na różnorodność tkanin, z jakich je
wykonano, oraz dużą ich liczbę, jest często określany mia-
nem najbardziej wartościowego. Zbiór gdański, na który
składają się paramenty wykonane od połowy XIV do po-
czątku XVI w., stanowi tym samym przegląd możliwości
technicznych i artystycznych warsztatów tkackich czyn-
nych w różnych miejscach Europy i Bliskiego Wschodu.
Omawiany zespół szat liturgicznych pochodzi z okre-
su późnego średniowiecza - czasów wielkiej prosperity dla
Gdańska. Jako jedno z kluczowych miast hanzeatyckich,
Gdańsk odgrywał ważną rolę w wymianie handlowej mię-
dzy wschodem a zachodem Europy* 1, a fara Najświętszej
Marii Panny stała się jedną z najlepiej uposażanych w Euro-
pie świątyń. Paramenty dla kościoła fundowali indywidual-
ni przedstawiciele patrycjatu miejskiego, konfraternie i gil-
die, a także zakon krzyżacki. Ostatnio, w artykule wydanym
* Opracowanie powstało w związku z badaniami objętymi gran-
tem: „Interdyscyplinarne opracowanie naukowe zespołu 192 śred-
niowiecznych paramentów liturgicznych z kościoła NMP w Gdań-
sku, przechowywanego obecnie w Muzeum Narodowym w Gdań-
sku, ze szczególnym uwzględnieniem badań technologiczno-tech-
nicznych, w skrócie Gdański skarb średniowiecznej paramentyki”,
finansowanym ze środków NCN (Nr 2013/09/B/HS2/01197) i reali-
zowanym przez Katedrę Konserwacji i Restauracji Tkanin Zabyt-
kowych ASP w Warszawie i Muzeum Narodowe w Gdańsku.
1 M. Biskup, Rola Gdańska w Związku Miast Hanzeatyckich, [w:]
Historia Gdańska, 1.1: Do 1454 roku, red. E. Cieślak, Gdańsk 1975,
s. 429-436.
w 2010 r. w Riggisbergu, Evelin Wetter jednoznacznie
stwierdziła, opierając się na pięciotomowej, przedwojennej
publikacji Waltera Mannowskyego omawiającej szaty li-
turgiczne należące do kościoła Mariackiego w Gdańsku, że
był to najhojniej obdarowywany kościół w średniowiecznej
Europie2. Ten do dziś zdumiewający różnorodnością uży-
tych tkanin i wspaniałością haftów zespół ubiorów litur-
gicznych gromadzony był w kościele Mariackim w Gdań-
sku do około połowy XVI w. Odkąd kościół stopniowo za-
częli przejmować protestanci i używany był zarówno przez
katolików, jak i luteran, szaty zakładane w liturgii katoli-
ckiej były rzadziej używane3. W okresie tym większość szat
liturgicznych, jako niepotrzebnych, schowano w różnych
miejscach w kościele. Wyjmowano je zapewne z okazji od-
prawianych przed głównym ołtarzem do 1572 r. katolickich
nabożeństw4. W1569 r. sporządzono inwentarz szat, zacho-
wany do dziś. Wymieniono w nim liczne kapy, ornaty, dal-
matyki, rokiety, pelerynki chórowe, humerały, antependia,
alby, palki, stuły. W treści tych spisów wyróżnia się szcze-
gólnie określenie „pogańskie”, użyte w przypadku charak-
teryzowania jednej kapy i jednego ornatu, o czym będzie
2 E. Wetter, Iconography of Liturgical Textiles in the Middle Ages,
Riggisberg 2010, s. 9; W. Mannowsky, Der Danziger Paramenten-
schatz, 1.1-5, Berlin 1930-1933, passim.
3 S. Kościelak, Dzieje wyznaniowe Gdańska od XVI do począt-
ku XIX wieku, [w:] Gdańsk protestancki w epoce nowożytnej.
W 500-lecie wystąpienia Marcina Lutra, red. E. Kizik, S. Koście-
lak, Gdańsk 2017,1.1, s. 68.
4 K. Cieślak, Między Rzymem, Wittenbergą a Genewą: sztuka
Gdańska jako miasta podzielonego wyznaniowo, Wrocław 2000.
Publikacja jest udostępniona na licencji Creative Commons (CC BY-NC-ND 3.0 PL).
Seria Nowa, t. 16: 2018/PL ISSN 0071-6723
BEATA BIEDROŃSKA-SŁOTOWA
Muzeum Narodowe w Krakowie
TKANINY ZDOBIONE NAPISAMI ARABSKIMI
W SZATACH LITURGICZNYCH POCHODZĄCYCH
Z KOŚCIOŁA MARIACKIEGO W GDAŃSKU,
PRZECHOWYWANYCH W MUZEUM NARODOWYM
W GDAŃSKU*
Zbiór szat liturgicznych z gdańskiego kościoła Mariackie-
go, przechowywany w Muzeum Narodowym w Gdańsku,
należy do grupy najważniejszych w Europie zespołów pa-
ramentów. Ze względu na różnorodność tkanin, z jakich je
wykonano, oraz dużą ich liczbę, jest często określany mia-
nem najbardziej wartościowego. Zbiór gdański, na który
składają się paramenty wykonane od połowy XIV do po-
czątku XVI w., stanowi tym samym przegląd możliwości
technicznych i artystycznych warsztatów tkackich czyn-
nych w różnych miejscach Europy i Bliskiego Wschodu.
Omawiany zespół szat liturgicznych pochodzi z okre-
su późnego średniowiecza - czasów wielkiej prosperity dla
Gdańska. Jako jedno z kluczowych miast hanzeatyckich,
Gdańsk odgrywał ważną rolę w wymianie handlowej mię-
dzy wschodem a zachodem Europy* 1, a fara Najświętszej
Marii Panny stała się jedną z najlepiej uposażanych w Euro-
pie świątyń. Paramenty dla kościoła fundowali indywidual-
ni przedstawiciele patrycjatu miejskiego, konfraternie i gil-
die, a także zakon krzyżacki. Ostatnio, w artykule wydanym
* Opracowanie powstało w związku z badaniami objętymi gran-
tem: „Interdyscyplinarne opracowanie naukowe zespołu 192 śred-
niowiecznych paramentów liturgicznych z kościoła NMP w Gdań-
sku, przechowywanego obecnie w Muzeum Narodowym w Gdań-
sku, ze szczególnym uwzględnieniem badań technologiczno-tech-
nicznych, w skrócie Gdański skarb średniowiecznej paramentyki”,
finansowanym ze środków NCN (Nr 2013/09/B/HS2/01197) i reali-
zowanym przez Katedrę Konserwacji i Restauracji Tkanin Zabyt-
kowych ASP w Warszawie i Muzeum Narodowe w Gdańsku.
1 M. Biskup, Rola Gdańska w Związku Miast Hanzeatyckich, [w:]
Historia Gdańska, 1.1: Do 1454 roku, red. E. Cieślak, Gdańsk 1975,
s. 429-436.
w 2010 r. w Riggisbergu, Evelin Wetter jednoznacznie
stwierdziła, opierając się na pięciotomowej, przedwojennej
publikacji Waltera Mannowskyego omawiającej szaty li-
turgiczne należące do kościoła Mariackiego w Gdańsku, że
był to najhojniej obdarowywany kościół w średniowiecznej
Europie2. Ten do dziś zdumiewający różnorodnością uży-
tych tkanin i wspaniałością haftów zespół ubiorów litur-
gicznych gromadzony był w kościele Mariackim w Gdań-
sku do około połowy XVI w. Odkąd kościół stopniowo za-
częli przejmować protestanci i używany był zarówno przez
katolików, jak i luteran, szaty zakładane w liturgii katoli-
ckiej były rzadziej używane3. W okresie tym większość szat
liturgicznych, jako niepotrzebnych, schowano w różnych
miejscach w kościele. Wyjmowano je zapewne z okazji od-
prawianych przed głównym ołtarzem do 1572 r. katolickich
nabożeństw4. W1569 r. sporządzono inwentarz szat, zacho-
wany do dziś. Wymieniono w nim liczne kapy, ornaty, dal-
matyki, rokiety, pelerynki chórowe, humerały, antependia,
alby, palki, stuły. W treści tych spisów wyróżnia się szcze-
gólnie określenie „pogańskie”, użyte w przypadku charak-
teryzowania jednej kapy i jednego ornatu, o czym będzie
2 E. Wetter, Iconography of Liturgical Textiles in the Middle Ages,
Riggisberg 2010, s. 9; W. Mannowsky, Der Danziger Paramenten-
schatz, 1.1-5, Berlin 1930-1933, passim.
3 S. Kościelak, Dzieje wyznaniowe Gdańska od XVI do począt-
ku XIX wieku, [w:] Gdańsk protestancki w epoce nowożytnej.
W 500-lecie wystąpienia Marcina Lutra, red. E. Kizik, S. Koście-
lak, Gdańsk 2017,1.1, s. 68.
4 K. Cieślak, Między Rzymem, Wittenbergą a Genewą: sztuka
Gdańska jako miasta podzielonego wyznaniowo, Wrocław 2000.
Publikacja jest udostępniona na licencji Creative Commons (CC BY-NC-ND 3.0 PL).