DOI Artikel:
Biedrońska-Słota, Beata: Tkaniny zdobione napisami arabskimi w szatach liturgicznych pochodzących z kościoła Mariackiego w Gdańsku, przechowywanych w Muzeum Narodowym w Gdańsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.44936#0022
21
2. Fragment tkaniny ornatu z kościoła Mariackiego w Gdańsku, Muzeum Narodowe w Gdań-
sku, nr inw. M.30, MNG 238. Fot. B. Biedrońska-Słotowa
Muzeum Wiktorii i Alberta, Muzeum Sztuki Stosowanej
w Wiedniu, Muzeum Tkanin w Prato w Toskanii, Mu-
zeum Bargello we Florencji, Muzeum Tkanin w Lyonie,
w muzeach diecezjalnych i w skarbcach kościelnych,
określane są jako syryjskie, perskie, bizantyńskie. Dosta-
wały się do średniowiecznej Europy najczęściej w charak-
terze cennych okryć zabezpieczających sprowadzane re-
likwie. Dlatego do dziś liczne fragmenty tych tkanin znaj-
dują się nadal w wielu skarbcach kościelnych.
Wśród dużego zespołu tkanin z kościoła Mariackie-
go w Gdańsku największe zainteresowanie budzą tkaniny
wschodnie opatrzone napisami arabskimi. Do tej grupy
należą: dwa ornaty w całości uszyte z tkanin z napisami
(nr inw. MNG.30, MNG 23810 i M.33, MNG 23911 * * * * * * * * *), kapa
10 A. Hinz, Die Schatzkammer der Marienkirche zu Danzig, Danzig
1863, s. 33; ƒ. Karabacek, Die liturgischen Gewänder mit arabi-
schen Inschriften aus der Marienkirche in Danzig, „Mitteilungen
des K.K. Österreichischen Museums für Kunst und Industrie”, 5,
1870, nr 5, s. 141-147; O. Falke, Kunstgeschichte der Seidenwebe-
reien, t. 2, Berlin 1913, s. 38, il. 31, 308, 350; W. Mannowsky, Kir-
chliche Gewänder und Stickereien aus dem Schatz der Marien-
kirche, Danzig 1929, s. 15, nr 30; W. Mannowsky, Der Danziger
Paramentenschatz, t. 2, s. 3-4, kat. 30, tabi. 46 (jak w przyp. 2);
M. Żelewska, Wystawa gdańskiego zbioru tkanin zabytkowych,
„Muzealnictwo”, 12,1964, s. 113, il. 86; eadem, Gdański zbiór tka-
nin i haftów średniowiecznych, Gdańsk 1966, s. 1, il. 2 (Mała Azja,
w. XIV, Syria); Orient w sztuce polskiej. Muzeum Narodowe w Kra-
kowie, czerwiec-październik 1992, katalog wystawy, red. B. Bie-
drońska-Słotowa, Kraków 1992, kat. nr I/54, ił. 26 (oprać. B. Szty-
bert: Syria, koniec w. XIV).
11 ƒ. Karabacek, Die liturgischen Gewänder, s. 141-147 (jak
w przyp. 10); ƒ. Lessing, Die Gewebe-Sammlung des К Kunst-
gewerbe-Museums, Berlin 1900, tabi. 1203; L. Żarnowiecki,
z atłasu gładkiego, z pasem z tkaniny z napisami (nr inw.
M.17, MNG 232)12, dwie dalmatyki, których części środko-
we stanowi, identyczna w obu wypadkach, tkanina z na-
pisami, o bokach wykonanych z innej tkaniny (nr inw.
M.113, MNG 275 i M.114, MNG 276)13.
Ornat wymieniony jako pierwszy [il. ia-b, 2] wyko-
nany jest z tkaniny w pasy oddzielane prążkami. Kon-
strukcję tworzą dwa bryty tkaniny zszyte ze sobą przez
środek z przodu i z tyłu ornatu. Poszczególne pola pa-
sów o rytmicznie zmienianych szerokościach i kolo-
rach teł wypełniono kolejno wzorem w trzech rodzajach:
1. pasy szersze z rytmicznie powtarzanym napisem arab-
skim w stylu naschi w wersji niepełnej, powtarzającym
zwrot (jUakJ („as-sultän [a]l-'a[lim]” - „sułtan
wszechwiedzący”)14; 2. pasy podobnej szerokości z trzema
Historya tkanin jedwabnych, Kijów 1915, s. 68, 70-71, ił. 29;
W. Mannowsky, Kirchliche Gewänder und Stickereien, s. 15 (jak
w przyp. 10); idem, Der Danziger Paramentenschatz, t. 2, s. 3-4,
kat. 33, tabi. 49 (jak w przyp. 2); Gotische Paramente und Bild¬
werke. Ausstellung August-September 1934 im Stadtmuseum Dan¬
zig, Danzig 1934, s. 14; Aus dem Danziger Paramentenschatz und
dem Schatz der Schwarzhäupter zu Riga, katalog wystawy, Nürn¬
berg 1958, s. 11; Orient w sztuce polskiej, kat. nr I/55, il. 27 (oprać.
В. Sztybert: Syria, koniec w. XIV) (jak w przyp. 10).
12 W. Mannowsky, Der Danziger Paramentenschatz, 1.1, kat. 17, tabi.
22 (jak w przyp. 2).
13 ƒ. Karabacek, Die liturgischen Gewänder, s. 4 (jak w przyp. 10);
A. Hinz, Die Schatzkammer der Marienkirche zu Danzig, s. 57 (jak
w przyp. 10); W. Mannowsky, Der Danziger Paramentenschatz,
t. 3, kat. 113-114, tabi. 124-125 (jak w przyp. 2).
14 Wszystkie napisy zostały przetłumaczone przez dr Dorotę Ma-
larczyk i zweryfikowane przez prof. Babila Saidiego, eksper-
ta i tłumacza orientalnych manuskryptów, oraz dr. Bogdana
2. Fragment tkaniny ornatu z kościoła Mariackiego w Gdańsku, Muzeum Narodowe w Gdań-
sku, nr inw. M.30, MNG 238. Fot. B. Biedrońska-Słotowa
Muzeum Wiktorii i Alberta, Muzeum Sztuki Stosowanej
w Wiedniu, Muzeum Tkanin w Prato w Toskanii, Mu-
zeum Bargello we Florencji, Muzeum Tkanin w Lyonie,
w muzeach diecezjalnych i w skarbcach kościelnych,
określane są jako syryjskie, perskie, bizantyńskie. Dosta-
wały się do średniowiecznej Europy najczęściej w charak-
terze cennych okryć zabezpieczających sprowadzane re-
likwie. Dlatego do dziś liczne fragmenty tych tkanin znaj-
dują się nadal w wielu skarbcach kościelnych.
Wśród dużego zespołu tkanin z kościoła Mariackie-
go w Gdańsku największe zainteresowanie budzą tkaniny
wschodnie opatrzone napisami arabskimi. Do tej grupy
należą: dwa ornaty w całości uszyte z tkanin z napisami
(nr inw. MNG.30, MNG 23810 i M.33, MNG 23911 * * * * * * * * *), kapa
10 A. Hinz, Die Schatzkammer der Marienkirche zu Danzig, Danzig
1863, s. 33; ƒ. Karabacek, Die liturgischen Gewänder mit arabi-
schen Inschriften aus der Marienkirche in Danzig, „Mitteilungen
des K.K. Österreichischen Museums für Kunst und Industrie”, 5,
1870, nr 5, s. 141-147; O. Falke, Kunstgeschichte der Seidenwebe-
reien, t. 2, Berlin 1913, s. 38, il. 31, 308, 350; W. Mannowsky, Kir-
chliche Gewänder und Stickereien aus dem Schatz der Marien-
kirche, Danzig 1929, s. 15, nr 30; W. Mannowsky, Der Danziger
Paramentenschatz, t. 2, s. 3-4, kat. 30, tabi. 46 (jak w przyp. 2);
M. Żelewska, Wystawa gdańskiego zbioru tkanin zabytkowych,
„Muzealnictwo”, 12,1964, s. 113, il. 86; eadem, Gdański zbiór tka-
nin i haftów średniowiecznych, Gdańsk 1966, s. 1, il. 2 (Mała Azja,
w. XIV, Syria); Orient w sztuce polskiej. Muzeum Narodowe w Kra-
kowie, czerwiec-październik 1992, katalog wystawy, red. B. Bie-
drońska-Słotowa, Kraków 1992, kat. nr I/54, ił. 26 (oprać. B. Szty-
bert: Syria, koniec w. XIV).
11 ƒ. Karabacek, Die liturgischen Gewänder, s. 141-147 (jak
w przyp. 10); ƒ. Lessing, Die Gewebe-Sammlung des К Kunst-
gewerbe-Museums, Berlin 1900, tabi. 1203; L. Żarnowiecki,
z atłasu gładkiego, z pasem z tkaniny z napisami (nr inw.
M.17, MNG 232)12, dwie dalmatyki, których części środko-
we stanowi, identyczna w obu wypadkach, tkanina z na-
pisami, o bokach wykonanych z innej tkaniny (nr inw.
M.113, MNG 275 i M.114, MNG 276)13.
Ornat wymieniony jako pierwszy [il. ia-b, 2] wyko-
nany jest z tkaniny w pasy oddzielane prążkami. Kon-
strukcję tworzą dwa bryty tkaniny zszyte ze sobą przez
środek z przodu i z tyłu ornatu. Poszczególne pola pa-
sów o rytmicznie zmienianych szerokościach i kolo-
rach teł wypełniono kolejno wzorem w trzech rodzajach:
1. pasy szersze z rytmicznie powtarzanym napisem arab-
skim w stylu naschi w wersji niepełnej, powtarzającym
zwrot (jUakJ („as-sultän [a]l-'a[lim]” - „sułtan
wszechwiedzący”)14; 2. pasy podobnej szerokości z trzema
Historya tkanin jedwabnych, Kijów 1915, s. 68, 70-71, ił. 29;
W. Mannowsky, Kirchliche Gewänder und Stickereien, s. 15 (jak
w przyp. 10); idem, Der Danziger Paramentenschatz, t. 2, s. 3-4,
kat. 33, tabi. 49 (jak w przyp. 2); Gotische Paramente und Bild¬
werke. Ausstellung August-September 1934 im Stadtmuseum Dan¬
zig, Danzig 1934, s. 14; Aus dem Danziger Paramentenschatz und
dem Schatz der Schwarzhäupter zu Riga, katalog wystawy, Nürn¬
berg 1958, s. 11; Orient w sztuce polskiej, kat. nr I/55, il. 27 (oprać.
В. Sztybert: Syria, koniec w. XIV) (jak w przyp. 10).
12 W. Mannowsky, Der Danziger Paramentenschatz, 1.1, kat. 17, tabi.
22 (jak w przyp. 2).
13 ƒ. Karabacek, Die liturgischen Gewänder, s. 4 (jak w przyp. 10);
A. Hinz, Die Schatzkammer der Marienkirche zu Danzig, s. 57 (jak
w przyp. 10); W. Mannowsky, Der Danziger Paramentenschatz,
t. 3, kat. 113-114, tabi. 124-125 (jak w przyp. 2).
14 Wszystkie napisy zostały przetłumaczone przez dr Dorotę Ma-
larczyk i zweryfikowane przez prof. Babila Saidiego, eksper-
ta i tłumacza orientalnych manuskryptów, oraz dr. Bogdana