DOI Artikel:
Adamski, Jakub: O genetycznej i chronologicznej zależności portali augustiańskiego kościoła św. Katarzyny na Kazimierzu w Krakowie i fary św. Elżbiety w Koszycach
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.44936#0061
60
30. Homberg an der Efze, kościół parafialny, portal w wieży.
Fot. J. Adamski
monumentalnej popularność czysto ozdobnego blanko-
wania wzrosła szczególnie pod koniec XIV w., w dużej
mierze pod wpływem architektury angielskiej101. Podob-
nie jest w przypadku kwadratowych płycin z wpisany-
mi czwórliśćmi, które należy postrzegać jako ornament
o charakterze czysto architektonicznym, stosowany za-
równo w skali „mikro”, jak i „makro”. Wśród dzieł z tego
drugiego „rejestru” wskażmy ażurowe „kasetony” u pod-
stawy szczytów bocznych apsyd wspomnianego kościo-
ła Mariackiego w Mühlhausen (około 1325/1326; il. 29),
a także wykonaną ze sztucznego kamienia dekorację
w płycinach ponad arkadami zamknięcia chóru katedry
w Gnieźnie, budowanej od lat 1342-1343102. Największym
101 Zob.: ƒ. Bony, The English Decorated, s. 17 (jak w przyp. 81);
J. Adamski, The Influence of 13th- and lf'-century English Archi-
tecture in the Southern Baltic Region and Poland, „Modus. Prace
z Historii Sztuki”, 15, 2015, s. 52-53.
102 Ostatnio: J. Adamski, Śląska geneza gotyckiej katedry gnieźnień-
skiej, „Rocznik Historii Sztuki”, 39, 2014, s. 157-175; idem, Katedra
w Gnieźnie - Mater Ecclesiarum Poloniae i dzieło środkowoeuro-
pejskiego gotyku, [w:] Chrzest - św. Wojciech - Polska. Dziedzictwo
osiągnięciem kazimierskiego mistrza było niewątpliwie
połączenie wszystkich tych motywów w jedną, zupeł-
nie oryginalną całość. Jak udany był to pomysł najlepiej
świadczy fakt, że został on podchwycony przez drugiego
architekta koszyckiej fary, który był szczególnie zaintere-
sowany najbardziej innowacyjnymi dziełami współczes-
nej mu architektury.
Zebrane w niniejszym studium rozważania pomo-
gły ustalić kierunek i charakter zależności genetycznej
między wspaniałymi portalami kościoła Augustianów-
-Eremitów na Kazimierzu w Krakowie i kościoła św. El-
żbiety w Koszycach. Bez wątpienia są to najbardziej ory-
ginalne i po prostu najważniejsze portale z przełomu XIV
i XV w. w tej części Europy Środkowej. O skali ich arty-
stycznego oddziaływania najdobitniej świadczy fakt, że
zapoczątkowały one dwie niezależne grupy regionalne -
schodkowych obramień w Małopolsce oraz węgierskich,
zwłaszcza siedmiogrodzkich portali o fantazyjnie kształ-
towanych zwieńczeniach. Należy podkreślić, że wykaza-
na tu krakowska inspiracja mistrza z Koszyc bynajmniej
nie umniejsza indywidualizmu jego postawy twórczej.
Wręcz przeciwnie - świadczy o jego estetycznej wrażliwo-
ści i chłonności na nowoczesne, najbardziej interesujące
osiągnięcia artystyczne, nie tylko z ponadregionalnych
centrów architektonicznych w Pradze i Wiedniu. Wska-
zane tu znaczenie portali kazimierskiego kościoła św. Ka-
tarzyny poszerza nasze wyobrażenie o zasięgu artystycz-
nych horyzontów koszyckiego architekta, a jednocześnie
jest kolejnym przyczynkiem do lepszego rozpoznania ar-
chitektury w stolicy Królestwa Polskiego około 1400 r.,
a więc w ostatnim okresie prosperity przed spadkiem ko-
niunktury budowlanej w środkowych dekadach XV w.103
średniowiecznego Gniezna, kat. wyst., Muzeum Początków Państwa
Polskiego w Gnieźnie, red. T. Janiak, Gniezno 2016, s. 131-156.
103 Na ten temat zob. J. Adamski, Nurty stylowe, s. 175-212 (jak
w przyp. 49).
30. Homberg an der Efze, kościół parafialny, portal w wieży.
Fot. J. Adamski
monumentalnej popularność czysto ozdobnego blanko-
wania wzrosła szczególnie pod koniec XIV w., w dużej
mierze pod wpływem architektury angielskiej101. Podob-
nie jest w przypadku kwadratowych płycin z wpisany-
mi czwórliśćmi, które należy postrzegać jako ornament
o charakterze czysto architektonicznym, stosowany za-
równo w skali „mikro”, jak i „makro”. Wśród dzieł z tego
drugiego „rejestru” wskażmy ażurowe „kasetony” u pod-
stawy szczytów bocznych apsyd wspomnianego kościo-
ła Mariackiego w Mühlhausen (około 1325/1326; il. 29),
a także wykonaną ze sztucznego kamienia dekorację
w płycinach ponad arkadami zamknięcia chóru katedry
w Gnieźnie, budowanej od lat 1342-1343102. Największym
101 Zob.: ƒ. Bony, The English Decorated, s. 17 (jak w przyp. 81);
J. Adamski, The Influence of 13th- and lf'-century English Archi-
tecture in the Southern Baltic Region and Poland, „Modus. Prace
z Historii Sztuki”, 15, 2015, s. 52-53.
102 Ostatnio: J. Adamski, Śląska geneza gotyckiej katedry gnieźnień-
skiej, „Rocznik Historii Sztuki”, 39, 2014, s. 157-175; idem, Katedra
w Gnieźnie - Mater Ecclesiarum Poloniae i dzieło środkowoeuro-
pejskiego gotyku, [w:] Chrzest - św. Wojciech - Polska. Dziedzictwo
osiągnięciem kazimierskiego mistrza było niewątpliwie
połączenie wszystkich tych motywów w jedną, zupeł-
nie oryginalną całość. Jak udany był to pomysł najlepiej
świadczy fakt, że został on podchwycony przez drugiego
architekta koszyckiej fary, który był szczególnie zaintere-
sowany najbardziej innowacyjnymi dziełami współczes-
nej mu architektury.
Zebrane w niniejszym studium rozważania pomo-
gły ustalić kierunek i charakter zależności genetycznej
między wspaniałymi portalami kościoła Augustianów-
-Eremitów na Kazimierzu w Krakowie i kościoła św. El-
żbiety w Koszycach. Bez wątpienia są to najbardziej ory-
ginalne i po prostu najważniejsze portale z przełomu XIV
i XV w. w tej części Europy Środkowej. O skali ich arty-
stycznego oddziaływania najdobitniej świadczy fakt, że
zapoczątkowały one dwie niezależne grupy regionalne -
schodkowych obramień w Małopolsce oraz węgierskich,
zwłaszcza siedmiogrodzkich portali o fantazyjnie kształ-
towanych zwieńczeniach. Należy podkreślić, że wykaza-
na tu krakowska inspiracja mistrza z Koszyc bynajmniej
nie umniejsza indywidualizmu jego postawy twórczej.
Wręcz przeciwnie - świadczy o jego estetycznej wrażliwo-
ści i chłonności na nowoczesne, najbardziej interesujące
osiągnięcia artystyczne, nie tylko z ponadregionalnych
centrów architektonicznych w Pradze i Wiedniu. Wska-
zane tu znaczenie portali kazimierskiego kościoła św. Ka-
tarzyny poszerza nasze wyobrażenie o zasięgu artystycz-
nych horyzontów koszyckiego architekta, a jednocześnie
jest kolejnym przyczynkiem do lepszego rozpoznania ar-
chitektury w stolicy Królestwa Polskiego około 1400 r.,
a więc w ostatnim okresie prosperity przed spadkiem ko-
niunktury budowlanej w środkowych dekadach XV w.103
średniowiecznego Gniezna, kat. wyst., Muzeum Początków Państwa
Polskiego w Gnieźnie, red. T. Janiak, Gniezno 2016, s. 131-156.
103 Na ten temat zob. J. Adamski, Nurty stylowe, s. 175-212 (jak
w przyp. 49).