DOI Artikel:
Krasny, Piotr: Obrazy dysydenckie. Nowa rozprawa Franka Mullera o wczesnej grafice protestanckiej w Strasburgu i jej znaczeniu dla wytworzenia specyficznej ikonografii luterańskiej sztuki religijnej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.44936#0140
139
5. Hans Weiditz, Alegoria panowania Krzyża nad światem, drzewo-
ryt, 1525. Wg E Muller, Images polémiques, il. 23
wiernych w otchłanie piekła, pojawiały się głosy nawołu-
jące do szukania kryteriów pozwalających rozróżnić do-
bre i złe obrazy24.
Jak zauważył Muller, główną przesłanką do tej dys-
kusji była interpretacja drugiego przykazania, które Lu-
ter skracał na katolicką modłę25, zaś protestanci w Stras-
burgu przyjmowali jego pełne antyikoniczne brzmienie
(Wj 20, 4-5; Pwt, 4,15-19), o czym świadczy między in-
nymi opublikowana w tym mieście rycina Hansa Hol-
beina mł. ukazująca tablice mojżeszowe26. Reformatorzy,
odczytujący drugie przykazanie w literalny sposób, kry-
tykowali więc ukazywanie Boga Ojca pod postacią ludz-
ką, co było stosowane głównie przy ilustrowaniu scen
biblijnych dla zamanifestowania Jego obecności i dzia-
łania Bożej Opatrzności.
Dwa sposoby wyrażania tych idei, unikające cieles-
nego ukazywania Boga, pojawiły się w rycinach wy-
chodzących pod koniec lat 20. XVI w. z pracowni Han-
sa Weiditza. W ślad za sztuką wczesnochrześcijańską
i średniowieczną artysta ów wyrażał Bożą obecność po-
przez przedstawienie manus Dei lub też przez wkom-
ponowanie w scenę Imienia Bożego. Przybierało ono
w jego dziełach kształt hebrajskiego tetragramu ПТТ,
ukazanego w kolistym nimbie, otaczanym czasem ob-
łokami. Takie rozwiązanie znakomicie odpowiada-
ło duchowi reformacji, ponieważ przywoływało Boga
w znaku objawionym w Biblii, a ponadto doskonale
24 E Muller, Images polémiques, s. 73-91 (jak w przyp. 17).
25 T.S. Price, A Comparative Analysis of John Calvin and Martin
Luther Concerning the First and Second Commandments,
„Ashland Theological Journal”, 40, 2008, s. 61-64.
26 E Muller, Images polémiques, s. 193-197, il. 37 (jak w przyp. 17).
6. Clemens Ziegler, Walka wewnętrzna człowieka, rysunek pomalo-
wany akwarelą, 1532. Wg E Muller, Images polémiques, il. 47
współbrzmiało z powtarzaną przez protestantów nauką,
że chrześcijaństwo nie jest religią obrazów tylko religią
Słowa27. W środowisku strasburskim rozwinęła się pręd-
ko niezwykła fascynacja tetragramem [il. 3], wokół któ-
rego zaczęto komponować wymyślne przedstawienia
alegoryczne, eksponujące na przykład spostrzeżenie, że
wiele „świętych słów” w języku łacińskim i niemieckim
składa się - tak jak hebrajskie Imię Boga - z czterech li-
ter (Unus Deus, Eins Gott, Herr, Cruxf8. Tetragram by-
wał też wprowadzany przez Weiditza do rycin wyjaśnia-
jących i utwierdzających ortodoksyjną (to znaczy zgod-
ną z nicejsko-konstantynopolitańskim Symbolem Wia-
ry) naukę o Trójcy Świętej [il. ą]29. W tego rodzaju przed-
stawieniach artysta ów stosował również motyw manus
Dei, czego przykładem może być rycina przedstawiająca
trzy dłonie Osób Boskich, podtrzymujące krzyż wspar-
ty na Globie Ziemskim [il. 5]30. Niedostatek źródeł nie
pozwala stwierdzić, czy wymyślne kompozycje z tetra-
gramem były koncypowane przez teologów, czy też sta-
nowiły samodzielny wytwór Weiditza, który - podobnie
27 Ibidem, s. 175-203, 207-212.
28 Ibidem, s. 175,177, il. 174.
29 Ibidem, s. 203-207, il. 38.
30 Ibidem, s. 115, il. 23.
5. Hans Weiditz, Alegoria panowania Krzyża nad światem, drzewo-
ryt, 1525. Wg E Muller, Images polémiques, il. 23
wiernych w otchłanie piekła, pojawiały się głosy nawołu-
jące do szukania kryteriów pozwalających rozróżnić do-
bre i złe obrazy24.
Jak zauważył Muller, główną przesłanką do tej dys-
kusji była interpretacja drugiego przykazania, które Lu-
ter skracał na katolicką modłę25, zaś protestanci w Stras-
burgu przyjmowali jego pełne antyikoniczne brzmienie
(Wj 20, 4-5; Pwt, 4,15-19), o czym świadczy między in-
nymi opublikowana w tym mieście rycina Hansa Hol-
beina mł. ukazująca tablice mojżeszowe26. Reformatorzy,
odczytujący drugie przykazanie w literalny sposób, kry-
tykowali więc ukazywanie Boga Ojca pod postacią ludz-
ką, co było stosowane głównie przy ilustrowaniu scen
biblijnych dla zamanifestowania Jego obecności i dzia-
łania Bożej Opatrzności.
Dwa sposoby wyrażania tych idei, unikające cieles-
nego ukazywania Boga, pojawiły się w rycinach wy-
chodzących pod koniec lat 20. XVI w. z pracowni Han-
sa Weiditza. W ślad za sztuką wczesnochrześcijańską
i średniowieczną artysta ów wyrażał Bożą obecność po-
przez przedstawienie manus Dei lub też przez wkom-
ponowanie w scenę Imienia Bożego. Przybierało ono
w jego dziełach kształt hebrajskiego tetragramu ПТТ,
ukazanego w kolistym nimbie, otaczanym czasem ob-
łokami. Takie rozwiązanie znakomicie odpowiada-
ło duchowi reformacji, ponieważ przywoływało Boga
w znaku objawionym w Biblii, a ponadto doskonale
24 E Muller, Images polémiques, s. 73-91 (jak w przyp. 17).
25 T.S. Price, A Comparative Analysis of John Calvin and Martin
Luther Concerning the First and Second Commandments,
„Ashland Theological Journal”, 40, 2008, s. 61-64.
26 E Muller, Images polémiques, s. 193-197, il. 37 (jak w przyp. 17).
6. Clemens Ziegler, Walka wewnętrzna człowieka, rysunek pomalo-
wany akwarelą, 1532. Wg E Muller, Images polémiques, il. 47
współbrzmiało z powtarzaną przez protestantów nauką,
że chrześcijaństwo nie jest religią obrazów tylko religią
Słowa27. W środowisku strasburskim rozwinęła się pręd-
ko niezwykła fascynacja tetragramem [il. 3], wokół któ-
rego zaczęto komponować wymyślne przedstawienia
alegoryczne, eksponujące na przykład spostrzeżenie, że
wiele „świętych słów” w języku łacińskim i niemieckim
składa się - tak jak hebrajskie Imię Boga - z czterech li-
ter (Unus Deus, Eins Gott, Herr, Cruxf8. Tetragram by-
wał też wprowadzany przez Weiditza do rycin wyjaśnia-
jących i utwierdzających ortodoksyjną (to znaczy zgod-
ną z nicejsko-konstantynopolitańskim Symbolem Wia-
ry) naukę o Trójcy Świętej [il. ą]29. W tego rodzaju przed-
stawieniach artysta ów stosował również motyw manus
Dei, czego przykładem może być rycina przedstawiająca
trzy dłonie Osób Boskich, podtrzymujące krzyż wspar-
ty na Globie Ziemskim [il. 5]30. Niedostatek źródeł nie
pozwala stwierdzić, czy wymyślne kompozycje z tetra-
gramem były koncypowane przez teologów, czy też sta-
nowiły samodzielny wytwór Weiditza, który - podobnie
27 Ibidem, s. 175-203, 207-212.
28 Ibidem, s. 175,177, il. 174.
29 Ibidem, s. 203-207, il. 38.
30 Ibidem, s. 115, il. 23.