DOI article:
Walanus, Wojciech: Powstanie Komisji Historii Sztuki Akademii Umiejętności - karta z dziejów instytucjonalizacji dyscypliny
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.70757#0013
12
statutu Akademii historia i archeologia były w wydziale II,
lecz gdy pojawił się pomysł uwzględnienia także historii
sztuki, spowodowało to zwiększenie się liczby dyscyplin
w tym wydziale, dlatego w celu przywrócenia równowagi
archeologia i historia sztuki zostały przeniesione do wy-
działu I63.
Drugie wyjaśnienie przedstawione przez Majera
(„wydział ly, obejmując historię literatury, mieści także
historię sztuki, za którą znów idzie archeologia”) świad-
czyłoby o tym, że autorzy statutu uważali historię lite-
ratury i historię sztuki za dziedziny pokrewne, a z kolei
ścisły związek historii sztuki z archeologią miałby zde-
cydować o przypisaniu tej ostatniej do wydziału filolo-
gicznego. Dwa lata później podobnej argumentacji użył
Józef Szujski, uzasadniając utworzenie Komisji Historii
Sztuki AU: „Połączenie z wydziałem filologicznym hi-
storii sztuki, zbliżonej do historii literatury mianowicie
pięknej, dało pochop do utworzenia przy nim osobnej
komisji badaniom sztuki w kraju naszym poświęconej”64.
Wolno wątpić w to, że za tak skrótowo wyrażonym po-
glądem o domniemanej bliskości obu dziedzin stała ja-
kaś głębsza refleksja metodologiczna, argument ten ra-
czej opierał się na prostym skojarzeniu literatury i sztu-
ki jako dwóch sfer twórczej czy duchowej aktywności
człowieka. Niestety nie wiemy, co na ten temat sądził
Władysław Łuszczkiewicz, jedyny w ówczesnym Kra-
kowie uczony, który praktykował historię sztuki zgod-
nie z aktualnymi metodami badawczymi65 - w kwestii tej
na forum TNK nie wypowiedział się bowiem ani razu
(podobnie zresztą jak Józef Łepkowski odnośnie do ar-
cheologii). Jasne natomiast wydaje się stanowisko dru-
giej zainteresowanej strony, czyli przedstawicieli nauk
filologicznych; wyraził je Antoni Małecki w programo-
wym wystąpieniu poświęconym zadaniom Wydziału Fi-
lologicznego AU: historię sztuki wspomniał na początku
jako przedmiot, który „z natury swojej odbiega nieco od
innych razem z nim tu pomieszczonych”, i więcej się nią
po prostu nie zajmował66.
63 Ściśle rzecz biorąc, w rezultacie w wydziale I znalazłoby się pięć
dyscyplin: filologia, lingwistyka, historia piśmiennictwa, archeo-
logia i historia sztuki, a w wydziale II - cztery: filozofia, nauki po-
lityczne, prawo i historia.
64 J. Szujski, Zdanie sprawy z ruchu naukowego Akademii umiejęt-
ności od igo marca 1873, „Rocznik Zarządu Akademii Umiejętno-
ści w Krakowie”, 1873 (1874), s. 148.
65 A. Małkiewicz, „Szkoła krakowska” i „szkoła lwowska”, s. 30-31
(jak w przyp. 1); idem, Między starożytnictwem a naukową historią
sztuki, s. 206-207 (jak w przyp. 11); ostatnio o metodzie Łuszczkie-
wicza: M. Młodawska, M. Starzyński, Władysława Łuszczkiewi-
cza studia nad architekturą i sztuką cystersów polskich, „Nasza
Przeszłość”, 129, 2018, s. 225-248.
66 A. Małecki, O zadaniach Wydziału Filologicznego Akademii
Umiejętności, „Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydzia-
łu Filologicznego Akademii Umiejętności”, 1, 1874, s. 1. Wobec
tak zdystansowanej postawy na ironię zakrawa to, że pierwszym
w ogóle referatem naukowym wygłoszonym na forum Wydziału
Zdecydowanie silniejsze i wówczas zapewne dla wszyst-
kich oczywiste więzi łączyły historię sztuki z archeologią,
pojmowaną w duchu romantycznym jako badanie wszel-
kiego rodzaju materialnych reliktów przeszłości67. Prze-
konanie o istnieniu tych więzi niewątpliwie oddziałało na
koncepcje formułowane podczas tworzenia Akademii:
Szujski proponował przekształcenie Oddziału Archeologii
i Sztuk Pięknych TNK w jedną komisję; uwagi ministerstwa
do statutu AU przewidywały powołanie Komisji Archeolo-
gii i Historii Sztuki; w drugim projekcie statutu archeologia
i historia sztuki występowały obok siebie. Rozdzieliło je
dopiero nieoczekiwane przegłosowanie poprawki przeno-
szącej archeologię do wydziału II. Jest całkiem możliwe,
że gdyby tak się nie stało, na wydziale I powstałaby jedna
wspólna komisja dla obu dyscyplin, a proces ich specjali-
zacji zostałby spowolniony. Za hipotezą taką przemawiać
może to, że na pierwszym posiedzeniu Komisji Archeolo-
gicznej AU (24 kwietnia 1873 roku) odbyła się dyskusja na
temat połączenia jej z „Komisją Sztuk”, za czym opowiadał
się Szujski68. Sekretarza generalnego AU najwidoczniej nie
przekonało wcześniejsze wystąpienie Józefa Łepkowskiego,
który potrzebę powołania dwóch odrębnych komisji uza-
sadniał właśnie „rozszczepieniem” dawnego Oddziału Ar-
cheologii i Sztuk Pięknych TNK pomiędzy dwa wydziały
Akademii. Zdaniem Łepkowskiego odpowiadało to zresz-
tą dwóm kierunkom dotychczasowej działalności Oddzia-
łu: badaniom archeologicznym i „studiom nad zabytkami
sztuki”69. Niewątpliwie także wśród przyszłych członków
Komisji Historii Sztuki istniała już wówczas świadomość
odrębnych celów historii sztuki i archeologii, co wyraźnie
zaznaczyło się w programowych wystąpieniach Lucjana
Siemieńskiego i Władysława Łuszczkiewicza na pierwszym
posiedzeniu Komisji (omówionym niżej). Niemniej jednak
Filologicznego AU (na inauguracyjnym posiedzeniu 10 III 1873
roku) była praca Władysława Łuszczkiewicza „Malarstwo cecho-
we krakowskie XV i XVI w. i charakterystyka jego zabytków”, zob.
ANPR sygn. PAUW I-i, k. 1.
67 Taki charakter zasadniczo miała archeologia uprawiana w TNK,
zob. M. Woźny, Archeologia w Towarzystwie Naukowym Krakow-
skim (1815-1872), [w:] Towarzystwo Naukowe Krakowskie, s. 209-
227 (jak w przyp. 11).
68 ANPP, sygn. PAUW II-51, k. i-iv. Według protokołu głos w dys-
kusji zabierali: Szujski, Łepkowski, Łuszczkiewicz, Estreicher
i Karol Witte. Sprawę postanowiono odroczyć do czasu ukonsty-
tuowania się Komisji Historii Sztuki, jednak później do tego te-
matu już nie powrócono. Bardziej szczegółową relację zawiera
brudnopis protokołu pt. „Zawiązanie Komisji Archeologicznej”,
ANPP, sygn. PAUW II-5ia/i, nlb.: „Szujski tłumaczy, dlaczego by-
łoby dobrze, aby nie tworzyć wielu komisji, i trzeba, żeby się zla-
ły. W tej sprawie przemawiają pp. Szujski, Kremer Józef, dr Majer,
który żąda, aby pierw utworzyła się Komisja Historii Sztuki, a po-
tem można połączyć”.
69 Sprawozdania z posiedzeń, s. XI-XII (jak w przyp. 34) - posiedze-
nie Wydziału 5 IV 1873 roku; por. ANPP, sygn. PAUW II-i, k. 3.
Nawiasem mówiąc, do badań archeologicznych Łepkowski zali-
czał także numizmatykę i sfragistykę.
statutu Akademii historia i archeologia były w wydziale II,
lecz gdy pojawił się pomysł uwzględnienia także historii
sztuki, spowodowało to zwiększenie się liczby dyscyplin
w tym wydziale, dlatego w celu przywrócenia równowagi
archeologia i historia sztuki zostały przeniesione do wy-
działu I63.
Drugie wyjaśnienie przedstawione przez Majera
(„wydział ly, obejmując historię literatury, mieści także
historię sztuki, za którą znów idzie archeologia”) świad-
czyłoby o tym, że autorzy statutu uważali historię lite-
ratury i historię sztuki za dziedziny pokrewne, a z kolei
ścisły związek historii sztuki z archeologią miałby zde-
cydować o przypisaniu tej ostatniej do wydziału filolo-
gicznego. Dwa lata później podobnej argumentacji użył
Józef Szujski, uzasadniając utworzenie Komisji Historii
Sztuki AU: „Połączenie z wydziałem filologicznym hi-
storii sztuki, zbliżonej do historii literatury mianowicie
pięknej, dało pochop do utworzenia przy nim osobnej
komisji badaniom sztuki w kraju naszym poświęconej”64.
Wolno wątpić w to, że za tak skrótowo wyrażonym po-
glądem o domniemanej bliskości obu dziedzin stała ja-
kaś głębsza refleksja metodologiczna, argument ten ra-
czej opierał się na prostym skojarzeniu literatury i sztu-
ki jako dwóch sfer twórczej czy duchowej aktywności
człowieka. Niestety nie wiemy, co na ten temat sądził
Władysław Łuszczkiewicz, jedyny w ówczesnym Kra-
kowie uczony, który praktykował historię sztuki zgod-
nie z aktualnymi metodami badawczymi65 - w kwestii tej
na forum TNK nie wypowiedział się bowiem ani razu
(podobnie zresztą jak Józef Łepkowski odnośnie do ar-
cheologii). Jasne natomiast wydaje się stanowisko dru-
giej zainteresowanej strony, czyli przedstawicieli nauk
filologicznych; wyraził je Antoni Małecki w programo-
wym wystąpieniu poświęconym zadaniom Wydziału Fi-
lologicznego AU: historię sztuki wspomniał na początku
jako przedmiot, który „z natury swojej odbiega nieco od
innych razem z nim tu pomieszczonych”, i więcej się nią
po prostu nie zajmował66.
63 Ściśle rzecz biorąc, w rezultacie w wydziale I znalazłoby się pięć
dyscyplin: filologia, lingwistyka, historia piśmiennictwa, archeo-
logia i historia sztuki, a w wydziale II - cztery: filozofia, nauki po-
lityczne, prawo i historia.
64 J. Szujski, Zdanie sprawy z ruchu naukowego Akademii umiejęt-
ności od igo marca 1873, „Rocznik Zarządu Akademii Umiejętno-
ści w Krakowie”, 1873 (1874), s. 148.
65 A. Małkiewicz, „Szkoła krakowska” i „szkoła lwowska”, s. 30-31
(jak w przyp. 1); idem, Między starożytnictwem a naukową historią
sztuki, s. 206-207 (jak w przyp. 11); ostatnio o metodzie Łuszczkie-
wicza: M. Młodawska, M. Starzyński, Władysława Łuszczkiewi-
cza studia nad architekturą i sztuką cystersów polskich, „Nasza
Przeszłość”, 129, 2018, s. 225-248.
66 A. Małecki, O zadaniach Wydziału Filologicznego Akademii
Umiejętności, „Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydzia-
łu Filologicznego Akademii Umiejętności”, 1, 1874, s. 1. Wobec
tak zdystansowanej postawy na ironię zakrawa to, że pierwszym
w ogóle referatem naukowym wygłoszonym na forum Wydziału
Zdecydowanie silniejsze i wówczas zapewne dla wszyst-
kich oczywiste więzi łączyły historię sztuki z archeologią,
pojmowaną w duchu romantycznym jako badanie wszel-
kiego rodzaju materialnych reliktów przeszłości67. Prze-
konanie o istnieniu tych więzi niewątpliwie oddziałało na
koncepcje formułowane podczas tworzenia Akademii:
Szujski proponował przekształcenie Oddziału Archeologii
i Sztuk Pięknych TNK w jedną komisję; uwagi ministerstwa
do statutu AU przewidywały powołanie Komisji Archeolo-
gii i Historii Sztuki; w drugim projekcie statutu archeologia
i historia sztuki występowały obok siebie. Rozdzieliło je
dopiero nieoczekiwane przegłosowanie poprawki przeno-
szącej archeologię do wydziału II. Jest całkiem możliwe,
że gdyby tak się nie stało, na wydziale I powstałaby jedna
wspólna komisja dla obu dyscyplin, a proces ich specjali-
zacji zostałby spowolniony. Za hipotezą taką przemawiać
może to, że na pierwszym posiedzeniu Komisji Archeolo-
gicznej AU (24 kwietnia 1873 roku) odbyła się dyskusja na
temat połączenia jej z „Komisją Sztuk”, za czym opowiadał
się Szujski68. Sekretarza generalnego AU najwidoczniej nie
przekonało wcześniejsze wystąpienie Józefa Łepkowskiego,
który potrzebę powołania dwóch odrębnych komisji uza-
sadniał właśnie „rozszczepieniem” dawnego Oddziału Ar-
cheologii i Sztuk Pięknych TNK pomiędzy dwa wydziały
Akademii. Zdaniem Łepkowskiego odpowiadało to zresz-
tą dwóm kierunkom dotychczasowej działalności Oddzia-
łu: badaniom archeologicznym i „studiom nad zabytkami
sztuki”69. Niewątpliwie także wśród przyszłych członków
Komisji Historii Sztuki istniała już wówczas świadomość
odrębnych celów historii sztuki i archeologii, co wyraźnie
zaznaczyło się w programowych wystąpieniach Lucjana
Siemieńskiego i Władysława Łuszczkiewicza na pierwszym
posiedzeniu Komisji (omówionym niżej). Niemniej jednak
Filologicznego AU (na inauguracyjnym posiedzeniu 10 III 1873
roku) była praca Władysława Łuszczkiewicza „Malarstwo cecho-
we krakowskie XV i XVI w. i charakterystyka jego zabytków”, zob.
ANPR sygn. PAUW I-i, k. 1.
67 Taki charakter zasadniczo miała archeologia uprawiana w TNK,
zob. M. Woźny, Archeologia w Towarzystwie Naukowym Krakow-
skim (1815-1872), [w:] Towarzystwo Naukowe Krakowskie, s. 209-
227 (jak w przyp. 11).
68 ANPP, sygn. PAUW II-51, k. i-iv. Według protokołu głos w dys-
kusji zabierali: Szujski, Łepkowski, Łuszczkiewicz, Estreicher
i Karol Witte. Sprawę postanowiono odroczyć do czasu ukonsty-
tuowania się Komisji Historii Sztuki, jednak później do tego te-
matu już nie powrócono. Bardziej szczegółową relację zawiera
brudnopis protokołu pt. „Zawiązanie Komisji Archeologicznej”,
ANPP, sygn. PAUW II-5ia/i, nlb.: „Szujski tłumaczy, dlaczego by-
łoby dobrze, aby nie tworzyć wielu komisji, i trzeba, żeby się zla-
ły. W tej sprawie przemawiają pp. Szujski, Kremer Józef, dr Majer,
który żąda, aby pierw utworzyła się Komisja Historii Sztuki, a po-
tem można połączyć”.
69 Sprawozdania z posiedzeń, s. XI-XII (jak w przyp. 34) - posiedze-
nie Wydziału 5 IV 1873 roku; por. ANPP, sygn. PAUW II-i, k. 3.
Nawiasem mówiąc, do badań archeologicznych Łepkowski zali-
czał także numizmatykę i sfragistykę.