DOI article:
Walanus, Wojciech: Powstanie Komisji Historii Sztuki Akademii Umiejętności - karta z dziejów instytucjonalizacji dyscypliny
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.70757#0014
13
pod pewnymi względami związek obu dyscyplin trwał
przez pewien czas w AU nawet po ich formalnym „rozwo-
dzie”: w przygotowywanych już po zakończeniu prac nad
statutem projektach budżetu Akademii badania z zakresu
archeologii i historii sztuki ujęte były pod jedną pozycją70,
a w pierwszych latach istnienia Komisji Historii Sztuki roz-
ważano wydawanie materiałów naukowych wspólnie z Ko-
misją Archeologiczną (o czym również będzie mowa niżej).
Kolejne etapy tworzenia Akademii były wyznaczane
przez: zatwierdzenie jej statutu przez cesarza (16 lutego 1872
roku), wybór pierwszych dwunastu członków czynnych (11-
13 maja 1872 roku), ukonstytuowanie się wydziałów i wybo-
ry kolejnych członków (lipiec-grudzień 1872 roku), wresz-
cie inauguracyjne posiedzenie publiczne 7 maja 1873 roku71.
Wcześniej, 10 marca, odbyło się pierwsze posiedzenie Wy-
działu Filologicznego, na którym to zebraniu pisarz i krytyk
Lucjan Siemieński, jeden z pierwszych dwunastu członków
AU, zgłosił wniosek o „ustanowienie komisji dla historii
sztuki”. Wniosek został przyjęty, a Siemieńskiemu powie-
rzono „ukonstytuowanie” komisji72. Nastąpiło to 11 czerw-
ca tego roku, na pierwszym jej posiedzeniu, na którym
obecni byli następujący członkowie czynni AU: Lucjan Sie-
mieński, Józef Kremer, Józef Łepkowski i Władysław Łusz-
czkiewicz, oraz członkowie nadzwyczajni (dawni członko-
wie Oddziału Archeologii i Sztuk Pięknych TNK): Juliusz
Kossak, Franciszek Paszkowski i Filip Pokutyński73. Zwię-
zły protokół tego posiedzenia warto przytoczyć w całości:
P. Siemieński jako delegowany z Wydziału Filologicz-
nego do zawiązania Komisji Historii Sztuki przedstawia
zebranym cel, do którego dążyć ma w pracach swych taż
Komisja, wykazując, że stosunek sztuki do archeologii
wymagał tego rozdziału dawnego Oddziału Archeologii
i Sztuk Pięknych byłego Towarzystwa Naukowego.
70 ANPP, sygn. TNK-12, k. 93V („Poszukiwania w zakresie archeolo-
gii i dziejów sztuki - 1000”); TNK-4, k. 83V („Poszukiwania i wy-
dawnictwo z zakresu archeol. dziejów sztuki”); D. Rederowa,
K. Stachowska, Materiały do powstania, nr 23, s. 123; nr 25, s. 138;
nr 53, s. 197 (jak w przyp. 35).
71 P. Hubner, Od Towarzystwa Naukowego, s. 40 (jak w przyp. 36).
72 Sprawozdania z posiedzeń Wydziału i komisji wydziałowych,
„Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologiczne-
go Akademii Umiejętności”, 1, 1874, s. II. Wydarzenie to podano
tu pod datą 18 V, jednak według rękopiśmiennego protokołu mia-
ło ono miejsce na pierwszym posiedzeniu Wydziału dnia 10 III.
Nazwiska wnioskodawcy w protokole nie podano: „Postanowio-
no potem potrzebę uformowania osobnych komisji. Mianowicie
Bibliograficznej, do której zwołania upoważniono czł. Estreiche-
ra, tudzież komisji artystycznej, której by kierunek podjął czł. Sie-
mieński”, ANPP, sygn. PAUW I-i, k. 1.
73 ANPP, sygn. PAUW I-22, s. 3. Według relacji drukowanych pierw-
sze zebranie komisji odbyło się 20 VI1873 roku, zob. Sprawozda-
nia z posiedzeń, s. IV (jak w przyp. 72); Pamiętnik piętnastoletniej
działalności, s. 136 (jak w przyp. 3); tak również najpierw zapisano
w rękopiśmiennym protokole posiedzeń, lecz data ta została póź-
niej poprawiona na 11VI, a potwierdza ją także relacja w „Czasie”
(1873, nr 136,17 VI, s. 2).
Przystąpiono następnie do wyboru Zarządu Komisji,
wskutek którego obrano:
przewodniczącym Członka Akademii Pana Lucjana Sie-
mieńskiego, sekretarzem zaś Władysława Łuszczkiewicza.
Na wniosek jednego z członków Komisji uchwalono za-
prosić do grona Komisji znanych pracowników na polu
historii sztuki, a do Akademii nienależących. Po przed-
stawieniu kandydatów zgodzono się przedstawić do za-
twierdzenia Wydziałowi wybór pp. Sokołowskiego Ma-
riana, Aleksandra Gebauera, Wilhelma Gąsiorowskiego
i Marcelego Gujskiego.
W końcu czł. Łuszczkiewicz odczytał skreślone przez
siebie wnioski odnoszące się do czynności Komisji Hi-
storii Sztuki, nad którymi dyskusję odłożono do chwili
zwiększonego grona zaproszonymi członkami. Na tym
posiedzenie ukończono74.
Jak wielokrotnie podkreślano w literaturze, jedynym
historykiem sztuki w nowej komisji był Łuszczkiewicz,
natomiast pozostali jej członkowie aktywnie działali
wcześniej w Oddziale Archeologii i Sztuk Pięknych TNK
(wkrótce dołączył do nich także Paweł Popiel75). Z ko-
lei nazwiska dwóch kandydatów na współpracowników
Komisji („członków przybranych”) - Gebauera i Gąsio-
rowskiego - pojawiły się, jak pamiętamy, wśród poten-
cjalnych członków projektowanej przez Łuszczkiewicza
Komisji Dziejów Sztuki w Polsce. Trudno powiedzieć,
co stało za przyjęciem do Komisji rzeźbiarza Marcele-
go Guyskiego, który - o ile wiadomo - w jej pracach nie
odegrał żadnej roli76. Zwrócić należy wreszcie uwagę na
to, że już na pierwszym posiedzeniu postanowiono za-
prosić do współpracy Mariana Sokołowskiego, który nie
mógł się wówczas wykazać żadnymi dokonaniami na
polu naukowym (formalnie nie miał nawet wykształ-
cenia uniwersyteckiego)77, w Krakowie przebywał nie
dłużej niż od roku, jednak najwyraźniej zdążył już zy-
skać uznanie wśród krakowskich uczonych78. W każdym
74 ANPR sygn. PAUW I-22, s. 3-4.
75 Na założycielskim posiedzeniu był nieobecny, został jednak wy-
mieniony w składzie Komisji w wydanym w 1874 „Roczniku Za-
rządu Akademii Umiejętności w Krakowie” za rok 1873, s. 118 (tu
także inny członek nadzwyczajny AU, Adam Gorczyński).
76 Jeśli wierzyć protokołom, nie pojawił się na żadnym posiedze-
niu Komisji. Jako jej członek przybrany uwzględniany był w ze-
stawieniach drukowanych w „Roczniku Zarządu Akademii
Umiejętności w Krakowie” do stycznia 1878 roku (tom za rok
1877, s. 47).
77 Pierwsza w ogóle publikacja Sokołowskiego dotycząca sztuki
ukazała się w lipcu 1873 roku: M. Sokołowski, Kaulbach i Cour-
bet, „Przegląd Polski”, 1873, z. 1 (lipiec), s. 58-85.
78 Nie wiadomo dokładnie, kiedy Marian Sokołowski przeprowadził
się z Wiednia do Krakowa. Nie mogło się to stać przed końcem
czerwca 1872 roku, wówczas bowiem przebywał tu tylko tymcza-
sowo, o czym świadczy list pisany 28 VI z Hotelu Pollera do Lubo-
mira Gadona, zob. L. Kalinowski, Marian Sokołowski, [w:] Stule-
cie Katedry Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego (1882-1982).
pod pewnymi względami związek obu dyscyplin trwał
przez pewien czas w AU nawet po ich formalnym „rozwo-
dzie”: w przygotowywanych już po zakończeniu prac nad
statutem projektach budżetu Akademii badania z zakresu
archeologii i historii sztuki ujęte były pod jedną pozycją70,
a w pierwszych latach istnienia Komisji Historii Sztuki roz-
ważano wydawanie materiałów naukowych wspólnie z Ko-
misją Archeologiczną (o czym również będzie mowa niżej).
Kolejne etapy tworzenia Akademii były wyznaczane
przez: zatwierdzenie jej statutu przez cesarza (16 lutego 1872
roku), wybór pierwszych dwunastu członków czynnych (11-
13 maja 1872 roku), ukonstytuowanie się wydziałów i wybo-
ry kolejnych członków (lipiec-grudzień 1872 roku), wresz-
cie inauguracyjne posiedzenie publiczne 7 maja 1873 roku71.
Wcześniej, 10 marca, odbyło się pierwsze posiedzenie Wy-
działu Filologicznego, na którym to zebraniu pisarz i krytyk
Lucjan Siemieński, jeden z pierwszych dwunastu członków
AU, zgłosił wniosek o „ustanowienie komisji dla historii
sztuki”. Wniosek został przyjęty, a Siemieńskiemu powie-
rzono „ukonstytuowanie” komisji72. Nastąpiło to 11 czerw-
ca tego roku, na pierwszym jej posiedzeniu, na którym
obecni byli następujący członkowie czynni AU: Lucjan Sie-
mieński, Józef Kremer, Józef Łepkowski i Władysław Łusz-
czkiewicz, oraz członkowie nadzwyczajni (dawni członko-
wie Oddziału Archeologii i Sztuk Pięknych TNK): Juliusz
Kossak, Franciszek Paszkowski i Filip Pokutyński73. Zwię-
zły protokół tego posiedzenia warto przytoczyć w całości:
P. Siemieński jako delegowany z Wydziału Filologicz-
nego do zawiązania Komisji Historii Sztuki przedstawia
zebranym cel, do którego dążyć ma w pracach swych taż
Komisja, wykazując, że stosunek sztuki do archeologii
wymagał tego rozdziału dawnego Oddziału Archeologii
i Sztuk Pięknych byłego Towarzystwa Naukowego.
70 ANPP, sygn. TNK-12, k. 93V („Poszukiwania w zakresie archeolo-
gii i dziejów sztuki - 1000”); TNK-4, k. 83V („Poszukiwania i wy-
dawnictwo z zakresu archeol. dziejów sztuki”); D. Rederowa,
K. Stachowska, Materiały do powstania, nr 23, s. 123; nr 25, s. 138;
nr 53, s. 197 (jak w przyp. 35).
71 P. Hubner, Od Towarzystwa Naukowego, s. 40 (jak w przyp. 36).
72 Sprawozdania z posiedzeń Wydziału i komisji wydziałowych,
„Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologiczne-
go Akademii Umiejętności”, 1, 1874, s. II. Wydarzenie to podano
tu pod datą 18 V, jednak według rękopiśmiennego protokołu mia-
ło ono miejsce na pierwszym posiedzeniu Wydziału dnia 10 III.
Nazwiska wnioskodawcy w protokole nie podano: „Postanowio-
no potem potrzebę uformowania osobnych komisji. Mianowicie
Bibliograficznej, do której zwołania upoważniono czł. Estreiche-
ra, tudzież komisji artystycznej, której by kierunek podjął czł. Sie-
mieński”, ANPP, sygn. PAUW I-i, k. 1.
73 ANPP, sygn. PAUW I-22, s. 3. Według relacji drukowanych pierw-
sze zebranie komisji odbyło się 20 VI1873 roku, zob. Sprawozda-
nia z posiedzeń, s. IV (jak w przyp. 72); Pamiętnik piętnastoletniej
działalności, s. 136 (jak w przyp. 3); tak również najpierw zapisano
w rękopiśmiennym protokole posiedzeń, lecz data ta została póź-
niej poprawiona na 11VI, a potwierdza ją także relacja w „Czasie”
(1873, nr 136,17 VI, s. 2).
Przystąpiono następnie do wyboru Zarządu Komisji,
wskutek którego obrano:
przewodniczącym Członka Akademii Pana Lucjana Sie-
mieńskiego, sekretarzem zaś Władysława Łuszczkiewicza.
Na wniosek jednego z członków Komisji uchwalono za-
prosić do grona Komisji znanych pracowników na polu
historii sztuki, a do Akademii nienależących. Po przed-
stawieniu kandydatów zgodzono się przedstawić do za-
twierdzenia Wydziałowi wybór pp. Sokołowskiego Ma-
riana, Aleksandra Gebauera, Wilhelma Gąsiorowskiego
i Marcelego Gujskiego.
W końcu czł. Łuszczkiewicz odczytał skreślone przez
siebie wnioski odnoszące się do czynności Komisji Hi-
storii Sztuki, nad którymi dyskusję odłożono do chwili
zwiększonego grona zaproszonymi członkami. Na tym
posiedzenie ukończono74.
Jak wielokrotnie podkreślano w literaturze, jedynym
historykiem sztuki w nowej komisji był Łuszczkiewicz,
natomiast pozostali jej członkowie aktywnie działali
wcześniej w Oddziale Archeologii i Sztuk Pięknych TNK
(wkrótce dołączył do nich także Paweł Popiel75). Z ko-
lei nazwiska dwóch kandydatów na współpracowników
Komisji („członków przybranych”) - Gebauera i Gąsio-
rowskiego - pojawiły się, jak pamiętamy, wśród poten-
cjalnych członków projektowanej przez Łuszczkiewicza
Komisji Dziejów Sztuki w Polsce. Trudno powiedzieć,
co stało za przyjęciem do Komisji rzeźbiarza Marcele-
go Guyskiego, który - o ile wiadomo - w jej pracach nie
odegrał żadnej roli76. Zwrócić należy wreszcie uwagę na
to, że już na pierwszym posiedzeniu postanowiono za-
prosić do współpracy Mariana Sokołowskiego, który nie
mógł się wówczas wykazać żadnymi dokonaniami na
polu naukowym (formalnie nie miał nawet wykształ-
cenia uniwersyteckiego)77, w Krakowie przebywał nie
dłużej niż od roku, jednak najwyraźniej zdążył już zy-
skać uznanie wśród krakowskich uczonych78. W każdym
74 ANPR sygn. PAUW I-22, s. 3-4.
75 Na założycielskim posiedzeniu był nieobecny, został jednak wy-
mieniony w składzie Komisji w wydanym w 1874 „Roczniku Za-
rządu Akademii Umiejętności w Krakowie” za rok 1873, s. 118 (tu
także inny członek nadzwyczajny AU, Adam Gorczyński).
76 Jeśli wierzyć protokołom, nie pojawił się na żadnym posiedze-
niu Komisji. Jako jej członek przybrany uwzględniany był w ze-
stawieniach drukowanych w „Roczniku Zarządu Akademii
Umiejętności w Krakowie” do stycznia 1878 roku (tom za rok
1877, s. 47).
77 Pierwsza w ogóle publikacja Sokołowskiego dotycząca sztuki
ukazała się w lipcu 1873 roku: M. Sokołowski, Kaulbach i Cour-
bet, „Przegląd Polski”, 1873, z. 1 (lipiec), s. 58-85.
78 Nie wiadomo dokładnie, kiedy Marian Sokołowski przeprowadził
się z Wiednia do Krakowa. Nie mogło się to stać przed końcem
czerwca 1872 roku, wówczas bowiem przebywał tu tylko tymcza-
sowo, o czym świadczy list pisany 28 VI z Hotelu Pollera do Lubo-
mira Gadona, zob. L. Kalinowski, Marian Sokołowski, [w:] Stule-
cie Katedry Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego (1882-1982).