DOI article:
Buchenfeld, Irena: Jan Bukowski w Towarzystwie "Polska Sztuka Stosowana" (1901-1934?) w świetle najnowszych ustaleń
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.70757#0091
90
Beiersdorfa czy Ewy Manikowskiej88. Warto jednak zwró-
cić uwagę na kilka elementów łączących Muzeum i Towa-
rzystwo „Polska Sztuka Stosowana”.
Wspólnym mianownikiem obu instytucji był charak-
ter gromadzonych przez nie zbiorów. W muzeum został
utworzony dział etnografii polskiej, w którym znalazły
się dzieła sztuki ludowej z większości regionów przedroz-
biorowej Polski, co miało szczególny walor symboliczno-
-patriotyczny, a równocześnie wymiar artystyczny jako
źródło odnowy współczesnej sztuki. Zbiory Muzeum
podzielone były na określone działy. Już w pierwszym
okresie istnienia instytucji utworzono dział „zastosowa-
nia sztuk pięknych do przemysłu” (poza tym: techno-
logiczno-surowcowy, przemysłowy, rolniczy, szkolno-
-przyrodniczy)89. Był on zapewne jednym ze źródeł in-
spiracji dla zawiązującego się w Krakowie Towarzystwa,
którego działalność od samego początku zmierzała w kie-
runku powiązań sztuki z przemysłem. Stare pomieszcze-
nia klasztoru oo. Franciszkanów w Krakowie (pierwsza
siedziba Muzeum) były też miejscem współpracy i spot-
kań obu instytucji. Jerzy Warchałowski, Karol Maszkow-
ski, Bonawentura Lenart, Karol Homolacs, Wojciech Ja-
strzębowski, Kazimierz Młodzianowski i inni prowadzili
kursy muzealne i wykłady dla rzemieślników.
Członkowie TPSS byli przede wszystkim zaanga-
żowani w zapoczątkowaną w 1904 roku „kampanię
publicystyczną”90, która rozgorzała w związku z potrzebą
88 B. Kołodziejowa, Miejskie Muzeum Przemysłowe im. dra Adria-
na Baranieckiego w Krakowie, „Rozprawy i Sprawozdania Muzeum
Narodowego w Krakowie”, 11,1976, s. 186-230; Z. Beiersdorf, Mu-
zeum Techniczno-Przemysłowe w Krakowie, „Rocznik Krakowski”,
57,1991, s. 128-164 (tam też wcześniejsza bibliografia); R Hapano-
wicz, Działalność Muzeum Techniczno-Przemysłowego w Krako-
wie i jego likwidacja w latach 1949-1950, „Zarządzanie w Kulturze”,
2007, nr 8, s. 43-62; M. Więcek, M. Dolińska, D. Tomkowicz,
Zapomniane muzeum. Adrian Baraniecki i jego Muzeum Technicz-
no-Przemysłowe 1868-1950, Kraków 2013; E. Manikowska, Muzea
przemysłowe w Krakowie i we Lwowie. Geneza i pierwszy okres dzia-
łalności (1868-1914), „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodar-
czych”, 81, 2020, s. 73-100; https://0rcid.0rg/0000-0001-6633-823X
(dostęp: 10.07.2023). O specyfice zbiorów Muzeum Przemysłowe-
go: A. Kilijańska, O zbiorach rzemiosła artystycznego w Muzeum
Techniczno-Przemysłowym oraz Muzeum Narodowym w Krako-
wie do 1918 roku, http://muzeumpamieci.umk.pl/?p=3399 (dostęp:
6.07.2023).
89 W. Łuszczkiewicz, A. Bełcikowski, Dr. Adrian Baraniecki
i jego Muzeum techniczno-przemysłowe w Krakowie, „Tygodnik
Ilustrowany”, 1872, nr 256, s. 250.
90 Ścierały się dwa obozy: z jednej strony „techników” (z dr. Sta-
nisławem Anczycem na czele), opowiadających się za technicz-
no-technologicznym kierunkiem Muzeum, którego celem mia-
ło być zorganizowanie szeregu kursów majsterskich i zawo-
dowe wykształcenie rzemieślników, z drugiej zaś „artystów”
(głównie przedstawicieli TPSS). Ci ostatni uzasadniali potrze-
bę podniesienia w równym stopniu technicznego i artystycznego
poziomu rzemiosł, co wiązało się ze zmianą profilu działalności
reorganizacji działalności krytykowanego wówczas Mu-
zeum Techniczno-Przemysłowego. W mających nastą-
pić zmianach upatrywano szansy na utworzenie warszta-
tów91. W toczące się na łamach prasy dyskusje włączył się
Jerzy Warchałowski, domagając się nie tylko utworzenia
doświadczalnych warsztatów rzemieślniczych, które mia-
łyby wypracowywać wzorcowe („wzorowe”) modele dla
wszystkich rzemiosł, ale dodatkowo proponował również
organizowanie kursów i odczytów przeznaczonych dla
rzemieślników, artystów i publiczności92. Dał temu wyraz
w polemicznym artykule O Muzeum Przemysłowe w Kra-
kowie, wydanym jako osobna nadbitka nakładem TPSS93.
Inni członkowie Towarzystwa, jak Feliks Jasieński czy
Lucjan Rydel, opowiadali się za unifikacją krakowskich
zbiorów rzemiosła artystycznego pochodzących zarówno
z Muzeum Przemysłowego, z TPSS, jak i z Muzeum Naro-
dowego pod egidą tego ostatniego94.
Ostatecznie rozbieżne koncepcje połączył w swoim
kompromisowym projekcie reorganizacji Muzeum dr Ar-
tur Benis, który dodatkowo zaproponował utworzenie przy
nim osobnego „Instytutu dla popierania małego przemy-
słu”. Rada Miasta Krakowa, sprzyjając propozycjom Beni-
sa, jak i samemu Towarzystwu, postanowiła przyspieszyć
budowę siedziby Muzeum Techniczno-Przemysłowego
i doprowadzić do wyboru dyrektora, bez którego insty-
tucja funkcjonowała dwa lata. Z końcem 1906 roku na to
stanowisko mianowano Tadeusza Stryjeńskiego (członka
TPSS). Zastępcą dyrektora został Jerzy Warchałowski, któ-
ry po utworzeniu przy Muzeum projektowanego oddzia-
łu przemysłu artystycznego miał objąć jego kierownictwo.
Wiadomo, że współpraca obu panów nie układała się zbyt
dobrze, gdyż nie mogli dojść do porozumienia w sprawie
ostatecznego profilu działalności Muzeum. Warchałowski
nie zgodził się z obranym przez Stryjeńskiego kierunkiem
zmian i zaledwie po trzech miesiącach pracy zrezygnował
Muzeum z wystawienniczo-edukacyjnego na praktyczny, połą-
czony z kształceniem rzemieślniczym opartym na pracy warszta-
towej. Celem Muzeum miało być zbliżenie sztuki z przemysłem
poprzez propagowanie sztuki stosowanej oraz stworzenie „na
podstawie bazy muzealnej warunków do jej twórczego uprawia-
nia”. Za: Z. Beiersdorf, Muzeum Techniczno-Przemysłowe, s. 151-
155 (jak w przyp. 88).
91 O reformie Muzeum Techniczno-Przemysłowego i zaangażowa-
niu TPSS w ten proces zob. A. Wójcik, Towarzystwo Polska Sztu-
ka Stosowana, s. 90-93 (jak w przyp. 30).
92 U Sprawozdanie Towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana” w Kra-
kowie R. 1906, Kraków 1907, s. 6.
93 J. Warchałowski, O Muzeum Przemysłowe w Krakowie, Kraków
1906 (jako osobna nadbitka artykułu publikowanego na łamach
„Czasu”).
94 Z. Beiersdorf, Muzeum Techniczno-Przemysłowe, s. 152 (jak
w przyp. 88). Szczegółowo: [E Jasieński], Na straży naszych zbio-
rów, „Głos Narodu”, 1904, nr 202, s. 1; nr 207, s. 1-2 oraz nr 208,
s. 2-3; L. Rydel, Muzeum Techniczno-Przemysłowe, „Tygodnik
Ilustrowany”, 1904, nr 35, s. 657-659.
Beiersdorfa czy Ewy Manikowskiej88. Warto jednak zwró-
cić uwagę na kilka elementów łączących Muzeum i Towa-
rzystwo „Polska Sztuka Stosowana”.
Wspólnym mianownikiem obu instytucji był charak-
ter gromadzonych przez nie zbiorów. W muzeum został
utworzony dział etnografii polskiej, w którym znalazły
się dzieła sztuki ludowej z większości regionów przedroz-
biorowej Polski, co miało szczególny walor symboliczno-
-patriotyczny, a równocześnie wymiar artystyczny jako
źródło odnowy współczesnej sztuki. Zbiory Muzeum
podzielone były na określone działy. Już w pierwszym
okresie istnienia instytucji utworzono dział „zastosowa-
nia sztuk pięknych do przemysłu” (poza tym: techno-
logiczno-surowcowy, przemysłowy, rolniczy, szkolno-
-przyrodniczy)89. Był on zapewne jednym ze źródeł in-
spiracji dla zawiązującego się w Krakowie Towarzystwa,
którego działalność od samego początku zmierzała w kie-
runku powiązań sztuki z przemysłem. Stare pomieszcze-
nia klasztoru oo. Franciszkanów w Krakowie (pierwsza
siedziba Muzeum) były też miejscem współpracy i spot-
kań obu instytucji. Jerzy Warchałowski, Karol Maszkow-
ski, Bonawentura Lenart, Karol Homolacs, Wojciech Ja-
strzębowski, Kazimierz Młodzianowski i inni prowadzili
kursy muzealne i wykłady dla rzemieślników.
Członkowie TPSS byli przede wszystkim zaanga-
żowani w zapoczątkowaną w 1904 roku „kampanię
publicystyczną”90, która rozgorzała w związku z potrzebą
88 B. Kołodziejowa, Miejskie Muzeum Przemysłowe im. dra Adria-
na Baranieckiego w Krakowie, „Rozprawy i Sprawozdania Muzeum
Narodowego w Krakowie”, 11,1976, s. 186-230; Z. Beiersdorf, Mu-
zeum Techniczno-Przemysłowe w Krakowie, „Rocznik Krakowski”,
57,1991, s. 128-164 (tam też wcześniejsza bibliografia); R Hapano-
wicz, Działalność Muzeum Techniczno-Przemysłowego w Krako-
wie i jego likwidacja w latach 1949-1950, „Zarządzanie w Kulturze”,
2007, nr 8, s. 43-62; M. Więcek, M. Dolińska, D. Tomkowicz,
Zapomniane muzeum. Adrian Baraniecki i jego Muzeum Technicz-
no-Przemysłowe 1868-1950, Kraków 2013; E. Manikowska, Muzea
przemysłowe w Krakowie i we Lwowie. Geneza i pierwszy okres dzia-
łalności (1868-1914), „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodar-
czych”, 81, 2020, s. 73-100; https://0rcid.0rg/0000-0001-6633-823X
(dostęp: 10.07.2023). O specyfice zbiorów Muzeum Przemysłowe-
go: A. Kilijańska, O zbiorach rzemiosła artystycznego w Muzeum
Techniczno-Przemysłowym oraz Muzeum Narodowym w Krako-
wie do 1918 roku, http://muzeumpamieci.umk.pl/?p=3399 (dostęp:
6.07.2023).
89 W. Łuszczkiewicz, A. Bełcikowski, Dr. Adrian Baraniecki
i jego Muzeum techniczno-przemysłowe w Krakowie, „Tygodnik
Ilustrowany”, 1872, nr 256, s. 250.
90 Ścierały się dwa obozy: z jednej strony „techników” (z dr. Sta-
nisławem Anczycem na czele), opowiadających się za technicz-
no-technologicznym kierunkiem Muzeum, którego celem mia-
ło być zorganizowanie szeregu kursów majsterskich i zawo-
dowe wykształcenie rzemieślników, z drugiej zaś „artystów”
(głównie przedstawicieli TPSS). Ci ostatni uzasadniali potrze-
bę podniesienia w równym stopniu technicznego i artystycznego
poziomu rzemiosł, co wiązało się ze zmianą profilu działalności
reorganizacji działalności krytykowanego wówczas Mu-
zeum Techniczno-Przemysłowego. W mających nastą-
pić zmianach upatrywano szansy na utworzenie warszta-
tów91. W toczące się na łamach prasy dyskusje włączył się
Jerzy Warchałowski, domagając się nie tylko utworzenia
doświadczalnych warsztatów rzemieślniczych, które mia-
łyby wypracowywać wzorcowe („wzorowe”) modele dla
wszystkich rzemiosł, ale dodatkowo proponował również
organizowanie kursów i odczytów przeznaczonych dla
rzemieślników, artystów i publiczności92. Dał temu wyraz
w polemicznym artykule O Muzeum Przemysłowe w Kra-
kowie, wydanym jako osobna nadbitka nakładem TPSS93.
Inni członkowie Towarzystwa, jak Feliks Jasieński czy
Lucjan Rydel, opowiadali się za unifikacją krakowskich
zbiorów rzemiosła artystycznego pochodzących zarówno
z Muzeum Przemysłowego, z TPSS, jak i z Muzeum Naro-
dowego pod egidą tego ostatniego94.
Ostatecznie rozbieżne koncepcje połączył w swoim
kompromisowym projekcie reorganizacji Muzeum dr Ar-
tur Benis, który dodatkowo zaproponował utworzenie przy
nim osobnego „Instytutu dla popierania małego przemy-
słu”. Rada Miasta Krakowa, sprzyjając propozycjom Beni-
sa, jak i samemu Towarzystwu, postanowiła przyspieszyć
budowę siedziby Muzeum Techniczno-Przemysłowego
i doprowadzić do wyboru dyrektora, bez którego insty-
tucja funkcjonowała dwa lata. Z końcem 1906 roku na to
stanowisko mianowano Tadeusza Stryjeńskiego (członka
TPSS). Zastępcą dyrektora został Jerzy Warchałowski, któ-
ry po utworzeniu przy Muzeum projektowanego oddzia-
łu przemysłu artystycznego miał objąć jego kierownictwo.
Wiadomo, że współpraca obu panów nie układała się zbyt
dobrze, gdyż nie mogli dojść do porozumienia w sprawie
ostatecznego profilu działalności Muzeum. Warchałowski
nie zgodził się z obranym przez Stryjeńskiego kierunkiem
zmian i zaledwie po trzech miesiącach pracy zrezygnował
Muzeum z wystawienniczo-edukacyjnego na praktyczny, połą-
czony z kształceniem rzemieślniczym opartym na pracy warszta-
towej. Celem Muzeum miało być zbliżenie sztuki z przemysłem
poprzez propagowanie sztuki stosowanej oraz stworzenie „na
podstawie bazy muzealnej warunków do jej twórczego uprawia-
nia”. Za: Z. Beiersdorf, Muzeum Techniczno-Przemysłowe, s. 151-
155 (jak w przyp. 88).
91 O reformie Muzeum Techniczno-Przemysłowego i zaangażowa-
niu TPSS w ten proces zob. A. Wójcik, Towarzystwo Polska Sztu-
ka Stosowana, s. 90-93 (jak w przyp. 30).
92 U Sprawozdanie Towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana” w Kra-
kowie R. 1906, Kraków 1907, s. 6.
93 J. Warchałowski, O Muzeum Przemysłowe w Krakowie, Kraków
1906 (jako osobna nadbitka artykułu publikowanego na łamach
„Czasu”).
94 Z. Beiersdorf, Muzeum Techniczno-Przemysłowe, s. 152 (jak
w przyp. 88). Szczegółowo: [E Jasieński], Na straży naszych zbio-
rów, „Głos Narodu”, 1904, nr 202, s. 1; nr 207, s. 1-2 oraz nr 208,
s. 2-3; L. Rydel, Muzeum Techniczno-Przemysłowe, „Tygodnik
Ilustrowany”, 1904, nr 35, s. 657-659.